جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این رساله، با عنوان «اصول کلّی حاکم بر اقتصاد از منظر قرآن کریم» در پنج فصل سامان یافته است و به تبیین و تحلیل دیدگاه قرآن کریم در باره خطوط کلی اقتصادی دین اسلام در فرآیند تولید و توزیع و مصرف می‌پردازد.قرآن کریم، معجزه جاویدان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و بیان‌گر همه اموری است که به هدایت بشر در ساحت‌های گوناگون مربوط می‌شود. عرصه‌های اقتصادی نیز از این قاعده مستثنا نیست و این کتاب الهی به تبیین اصول و کلیاتی در حوزه اقتصاد هم پرداخته است.بر این اساس، نگارنده با تأمل و اندیشه دقیق در آیات قرآن کریم و تفاسیر ارائه شده، به بیان پرسش‌هایی مانند «چیستی اصول اعتقادی حاکم بر اقتصاد» و «چیستی اصول حاکم بر تولید» و «چیستی اصول حاکم بر توزیع» و «چیستی اصول حاکم بر مصرف» پرداخته و در قالب تحقیقی علمی و بنیادی و با روش نقلی و وحیانی، در پی استنباط و استخراج این آموزه‌های قرآنی برآمده و پرسش‌های یاد شده را به روشنی پاسخ داده است.بر اساس یافته‌های این پژوهش، قرآن کریم دربردارنده اندیشه‌های نظام‌مندی (مانند خداباوری، اعتقاد به عدالت، باورداشت معاد، ایمان به سنت‌های الهی و اعتقاد به رزّاقیت خدای رحمان) در قلمرو مسائل اقتصادی است که بر کنش‌ها و رفتارهای اقتصادی، در سطح خرد و کلان، حاکم است،. همچنین، از منظر قرآن، اصول ارزشمندی تولید و توجه به کیفیت و اولویت‌ها و منابع طبیعی، نیز اصول تعاون و تأمین معاش مردم و استقلال اقتصادی، بر عرصه تولید حاکمیت دارد.قرآن مجید در عرصه توزیع نیز، اصول ارزشی و اجرائی مختلفی را بیان می‌کند، نظیر اصل توجه به تأمین اجتماعی و انفاق‌های مستحب، اصل رسیدگی به محرومان و فقر زدایی و ایجاد فرصت‌های برابر در توزیع.در حوزه مصرف نیز قرآن حکیم به بیان اصول ارزشی و اجرایی دقیقی می‌پردازد، مانند شکر گزاری و قناعت در مصرف، پرهیز از تجمل‌گرایی و اسراف و تبذیر و ربا.

یکی از مسائلی که پیوسته دامنگیر بشر بوده و تأثیرات منفی در زندگی او گذاشته، اعتقاد به خرافات است. با بررسی تاریخ جوامع بشری در می‌یابیم که یکی از اصول اساسی دین و سیره انبیاء و معصومین(ع) توجه به حقایق و واقعیات، و دوری از هرگونه بیهودگی، خرافات و بدعت‌هاست.در این پژوهش، در فصل اول، مفهوم شناسی خرافات و مصادیق آن بررسی شده است سپس در فصل دوم به علل پیدایش خرافات از جمله: جهل و نادانی، غرض ورزی منافقین و دشمنان اسلام و عملکرد نادرست برخی از عالمان دینی پرداخته شده و در فصل سوم ویژگی‌های خرافات مانند: بی ریشه و اساس بودن، زود شایع شدن و دیر از بین رفتن و نیز عقل ستیز بودن خرافات بررسی و در ادامه معیارهای تشخیص خرافات از جمله: عدم انطباق با کتاب خدا، عدم انطباق با موازین سنت و عقل و نیز به پیامدهای آن، که می‌توان آفت دین، سلب اعتماد عمومی و زمینه‌ساز تهاجم فرهنگی را نام برد، اشاره کرد

در این نوشتار ابتدا مفهوم تفریح و تفرّج و واژه های مترادف آن مورد تحلیل قرار گرفته است. سپس اهمیت و جایگاه مهم تفریحات سالم و نقش سازنده ی آن در جوامع بشری بیان گردیده و لزوم پرداختن به آن به ویژه در جهان امروز که عصر پیشرفت علم و فناوری و عصر ارتباطات سریع جوامع بشری است مورد تأکید قرار گرفته است.در ادامه به بیان ویژگی های یک تفریح سالم از نظر اسلام با توجه به مبانی اصلی آن یعنی قرآن و روایات معصومین پرداخته و چند ویژگی مهم یک تفریح سالم که انسان را در رسیدن به هدف متعالی خلقت یعنی قرب الهی یاری می کند، مشخص گردید که مهمترین آنهاعبارتند از هدفدار بودن ، آسایش جسمی و تجدید قوای بدن ، آرامش و نشاط روحی ، ارتباط با خدا و تقویت معنویت ، عدم مخالفت با حق و شرافت انسانی ، عدم تخریب طبیعت ، که بر اساس این خصوصیات برخی از مصداق های تفریح و تفرّج سالم از دیدگاه دین مبین اسلام معرفی شد.تفریحاتی مانند کار و تلاش ، مطالعه و پژوهش علمی ، رفتن به باغ و بستان و دیدن مناظر طبیعی و معاشرت و دیدار با برادران ایمانی ، برگزاری مراسم جشن و شادی ، ورزش و مسافرت. سپس شواهدی از قرآن و روایات و سیره ی معصومین?در تأئید آن ها ارائه شده است و اثرات و فوائد تفریحات سالم در زندگی بشر مورد بررسی قرار گرفته است. در پایان به معرفی برخی از تفریحات ناسالم و پیامدهای ناگوار ناشی از آن ها پرداخته ایم و خطرات و عواقب دنیوی و اخروی این گونه تفریحات را بیان کرده ایم.

آنچه که ذهن بسیاری از متفکران را همواره به خود مشغول نموده است، تربیت اخلاقی انسان است. نکته ای که کیفیت زندگی انسانها و موجودات زنده دیگر را در کنار هم و در جهت حفظ محیط زیست خود، بهبود می بخشد، رعایت نکات اخلاقی است. مسائل اخلاقی در هر زمان از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بوده، ولی در عصر و زمان ما اهمیت ویژه ای دارد، زیرا:1- از یک سو عوامل و انگیزه های فساد و انحراف در عصر ما از هر زمانی بیشتر است و اگر در گذشته برای تهیه مقدمات بسیاری از مفاسد اخلاقی هزینه ها و زحمتها لازم بود در زمان ما از برکت پیشرفت صنایع بشری همه چیز در همه جا و در دسترس همه کس قرار گرفته است!2- از سوی دیگر، با توجه به این که عصر ما عصر بزرگ شدن مقیاسهاست و آنچه در گذشته بطور محدود انجام می گرفت در عصر ما به صورت نامحدود انجام می گیرد، قتل و کشتار انسانها به برکت وسائل کشتار جمعی، و مفاسد اخلاقی دیگر به کمک فیلمهای مبتذلی که از ماهواره ها در سراسر دنیا منتشر می شود و اخیرا که به برکت «اینترنت» هرگونه اطلاعات مضر در اختیار تمام مردم دنیا قرار می گیرد، مفاسد اخلاقی بسیار گسترش پیدا کرده و مرزها را در هم شکسته و تا اقصا نقاط جهان پیش می رود تا آنجا که صدای بنیانگذاران مفاسد اخلاقی نیز درآمده است.3- از سوی سوم، همان گونه که علوم و دانشهای مفید و سازنده در زمینه های مختلف پزشکی و صنایع و شون دیگر حیات بشری گسترش فوق العاده ای پیدا کرده، علوم شیطانی و راهکارهای وصول به مسائل غیرانسانی و غیراخلاقی نیز به مراتب گسترده تر از سابق شده است به گونه ای که به دارندگان فساد اخلاق اجازه می دهد از طرق مرموزتر و پیچیده تر و گاه ساده تر و آسانتر به مقصود خود برسند.در چنین شرایطی توجه به مسائل اخلاقی و علم اخلاق از هر زمانی ضروری تر به نظر می رسد و هرگاه نسبت به آن کوتاهی شود فاجعه یا فاجعه هایی در انتظار است.خوشبختانه ما مسلمانان منبع عظیمی مثل قرآن مجید در دست داریم که مملو است از بحثها و تصویر هایی است که به صورت زیبایی در قالب داستان های عمیق اخلاقی نظیر خیر و شر که در هیچ منبع دینی دیگری در جهان یافت نمی شود.در این مسیر، تصاویری از پیامبران الهی را مشاهده می کنیم که بیشترین نقش را در طول تاریخِ داستان های قرآنی داشته اند و همواره با تحمل رنج بسیار، انسانها را به یکتاپرستی، محبت، رعایت انصاف و عدالت و پرهیز از دروغ و ظلم و جنایت دعوت نموده اند. در داستان قرآنی موسی(ع) تصویر خیر و شر را به صورت مفاهیمی که چهره ای از نیک و بد، ایمان و کفر ، عدالت و ظلم ، عقل و جهل.... آمده است.البته این پژوهش صرف بررسی جلوه های تصویری خیر و شر و چگونگی به آنها در داستان حضرت موسی(ع) به عنوان یکی از داستان های پندآموز قرآنی است که مسائل اخلاقی در آن نقش مهمی را ایفا می کند، از آنجایی که اکثر مسائل اخلاقی بلکه همه آنها، آثاری در زندگی اجتماعی بشر دارد، اعم از مادی و معنوی، و جامعه انسانیت منهای اخلاق به باغ وحشی تبدیل خواهد شد که تنها قفسها می تواند جلو فعالیتهای تخریبی این حیوانات انسان نما را بگیرد، نیروها به هدر خواهد رفت، استعدادها سرکوب خواهد شد، امنیت و آزادی بازیچه دست هوسبازان می گردد و زندگی انسانی مفهوم واقعی خود را از دست می دهد، از این رو به دست به چنین پژوهشی در این داستان به عنوان نمونه ای از داستان های پند آموز قرآنی زده ام . اگر درست در تاریخ گذشته در قرآن بیندیشیم، اقوام زیادی را پیدا می کنیم که هر کدام بر اثر پاره ای از انحرافات اخلاقی، شکست خورده یا بکلی نابود شدند. چه بسیار زمامدارانی که بر اثر نقاط ضعف اخلاقی، قوم و ملت خود را در کام مصائب دردناکی فرو بردند. از این رو انسان ها در اجتماع با حذف مسائل اخلاقی به سرنوشت دردناکی گرفتار می شوند. قصه گویی یکی از قدیمی ترین و بهترین شیوه های بیان مطالب است، به همین دلیل خداوند در کتاب آسمانی (قرآن) برای انسان قصه می گوید تا در قالب آن، هممفاهیم والای اخلاقی و تربیتی را به زیبا ترین شکل بیان کند و هم شرح حال گذشتگان را تا شاید مایه عبرت و تفکر که یکی از جلوه های جمال خداوندی است، دراو شود. در داستان حضرت موسی(ع) فرعون و فرعونیان به دلیل استکبار و ظلم فراوان و قوم بنی اسرائیل به دلیل ناسپاسی های فراوان به حوادثی دچار شدند که داستان آنها به عنوان درس عبرت برای بشریت در کتاب آسمانی به تصویر در آمده است و همچنین در این داستان قرآنی جلوه هایی تصویری از شخصیت ها و صحنه ها با مفهوم خیر و شر آورده شده است که تصویرگران بخش هایی از آن را به تصویر کشیده اند .این تحقیق حاوی ضروری ترین دانستنی ها درباره مفهوم و مصادیق و جلوه هایی از تصویر خیر و شر می باشد .با توجه به توضیحات ذکر شده مسئله تحقیق حاضر ، آشکارسازی جلوه های تصویری خیر و شر، در داستان حضرت موسی (ع) می باشد و این که تصویرگران معاصر ایران کدام جلوه های تصویری خیر را مورد توجه قرار داده اند و همچنین چه عواملی در آثار آنها وجود دارد که می تواند بیان کننده جلوه های تصویری خیر و شر در شخصیت های موجود در داستان حضرت موسی(ع) می باشد .این تحقیق شامل مباحث مختلفی در رابطه با زیبایی شناسی در قرآن، زیبایی شناسی داستان های قرآنی، زیبایی شناسی تصویر در قرآن .... و مفاهیم مرتبط با این پژوهش می باشد .فصل اول این رساله در باب کلیات پژوهش است.در فصل دوم، شامل پیشینه و همچنین مسائل نظری از جمله تعاریف لغوی حُسن، تعریف خیر و شر، مفاهیم و مصادیق آنها و همچنین در باب معیارهای زیبایی در داستان های قرآنی و معیار تصویری در داستانهای قرآنی سخن به میان آمده است .فصل سوم به مبحث روش شناسی پژوهش پرداخته شده است.فصل چهارم؛ به تجزیه و تحلیل یافته ها ابتدا در داستان حضرت موسی(ع) و بعد در آثار هنرمندانی که به این داستان قرآنی پرداخته اند و آن را تصویر کرده اند. این بررسی شامل بررسی جلوه هایی از خیر و شر و چگونگی بیان این مفاهیم در تصویرسازی های آنها بوده است. که در انتها در جداولی که در انتهای این بخش آورده شده، به طور خلاصه و گذرا؛ نشان داده شده که تصویرگران خیر و شر را در آثار در چه جاهایی آورده اند و در چه جاهایی موفق عمل کرده اند و یا بلعکس.در فصل پنجم در ابتدا به ذکر نکات مثبت و منفی در آثار مشاهده شده؛ پرداخته شده و بعد به بحث و نتیجه گیری پیرامون سوالات تحقیق و در انتها به ذکر پیشنهاد هایی برای پژوهش های آتی پرداخته شده است.

اخلاقی بودن فرد و اجتماع از مهم‌ترین ضرورت‌های تکامل و تعالی بشری است. یکی از مهم‌ترین برنامه‌های ادیان آسمانی از جمله دین اسلام سمت و سو دادن افراد و به تبع آن جوامع اسلامی به سوی زیست اخلاقی و کنش نیک و ستوده است. در این راستا پیامبر گرامی اسلام(ص) که بنا به آیه: (إنَّکَ لَعلَی خُلُقٍ عَظیمٍ) در ستیغ قله انجام رفتارها و کردارها اخلاقی بود از طرف خالق مهربان به عنوان اُسوه و اُلگوی مسلمانان معرفی شده است. در همین راستا و برای ارائه و عرضه آموزه‌های تعالی بخش و درس آموز به مخاطبان و مسلمانان در این پژوهش بر آن بوده‌ایم تا به بررسی جزئیات رفتارها و سیرت اخلاقی و مهربانانه و خردمندانه این پیامبر رحمت(ص) بپردازیم. مبنای این پژوهش بررسی تطبیقی دو کتاب روایی شیعی و سنی یعنی الکافی از کلینی و الجامع الصحیح از بخاری بوده که هر یک در منظر طرفداران هردو مذهب از جایگاه رفیعی برخوردارند.نتیجه آنکه، احادیث منقول در صحیح بخاری و کافی کلینی بیانگر سیرت اخلاقی و محبت آمیز پیامبر اکرم در همه عرصه‌های زندگی شخصی و اجتماعی آن حضرت است. در بسیاری از موارد روایات وارده در این دو منبع روایی در اثبات روش و سیرت اخلاقی پیامبر اسلام موید یکدیگر است. البته در برخی از موارد، روایاتی در صحیح بخاری وجود دارد که رفتارها و کنش‌های قابل تأملی را به پیامبر نسبت می‌دهد که با آنچه در کتاب الکافی و دیگر منابع روایی آمده، نیز با آیات قرآن که پیامبر را الگوی کامل و تمام عیار معرفی نموده است و با شأن و عصمت آن حضرت منافات دارد لذا در این پژوهش مورد نقد قرار گرفته است.

ساحت «تمدن» سکویی است تا از رهگذر آن آرمان کمال و سعادت بشر به منصه‌ی ظهور برسد و فرهنگ، تبلور فکر بشری است که منجر به شکل‌گیری و پیشرفت تمدن می گردد. استقرار پایدار تمدنی اسلامی از منظر امام علی (ع) در گرو شناخت و تبیین مبانی و مولفه هایی نظیر کرامت انسان، عقلانیت و خردورزی، علم و دانش، سیاست و حکومت، اخلاق و معنویت و اصولی نظیر دین محوری، آزادی انسان، وجود ارزش ها، عدالت اجتماعی، تساوی انسان ها و همچنین داشتن یک هنر هدفدار می باشد. امام علی (ع) درحوزه ی اجتماعی با رفتار و گفتار خود فرهنگ و تمدن سازی کرده است. بحث ارزش ها و هنجارها را مطرح کرده است که قوام، استحکام و انسجام اجتماعی در هر جامعه ای بسته به آن است و به این ترتیب استعدادها شکوفا شده و ترقی و پیشرفت به وجود می آید. نهج البلاغه به عنوان کارسازترین شیوه و روش جهت آشکار نمودن سیره فرهنگی امام و به علت جامعیت و بلاغت خود، الگوی مهم تمدن سازی می باشد. توجه به مفاهیمی چون دنیا در خدمت آخرت، کرامت انسان، آزادی، تعقل، عزت، کار و تولید، عدالت را نمودار ساخته و انسان را به این نتیجه می رساند که تمدن‌سازی مطلوب اسلامی؛ توسعه ای مبتنی بر نگرش متناسب تمام جوانب زندگی انسان و رفع نیازهای او در تمام زمینه ها می باشد. نتیجه اینکه جوامع، برای بازیافت هویت اصیل خود و نیز زمینه سازی برای تمدنی اسلامی باید مدلی از فرهنگ و تمدن اسلامی با نگرش امام علی (ع) را مدنظر قرار داد. اصول تمدن ساز در نهج البلاغه بر اساس توحید، موازین اسلامی و انسانی شکل گرفته است و سعادت دنیوی و اخروی انسان و جامعه را به دنبال دارد. روش این پژوهش کتابخانه ای و فیش‌برداری و مدوّن در پنج فصل است.

تلاش در جهت مقابله با مشکلات روحی و روانی انسان‌ها به ویژه در عصر ما اهمیت ویژه‌ای یافته است و پیشرفت‌های عظیم تکنولوژی، نتوانسته است این مشکل را برطرف سازد. کوشش علمی در راستای شناخت الگوی رفتاری انسان سالم با عنایت به آموزه‌های دینی از جمله پژوهش‌هایی است که می‌تواند در این مورد تاثیرگذار باشد. این تحقیق در صدد است الگوی انسان سالم در کلام علی × در نهج البلاغه را با دیدگاه‌های مکتب روان شناسی آلپورت مقایسه نماید. در این پژوهش ضمن بررسی نقطه‌های مشترکی چون برخی ویژگی‌های انسان سالم، مشخص شده است که الگوی ارائه شده در نهج البلاغه با تکیه بر تقوی و کرامت و شأن والای انسانی به عنوان مهم‌ترین شاخصه‌ها، شخصیت آدمی را از ساحت عالم ماده فراتر توصیف می‌نماید و انسان پرهیزگار را به عنوان انسانی سالم معرفی می‌نماید.

بیدل دهلوی، شاعر و عارف قرن یازدهم هجری، آثار عرفانی فراوانی دارد که در شکل‌گیری آنها اندیشه‌های عارفان پیش از او و مکتب‌های عرفانی گوناگون اسلامی و هندی تأثیر بسیاری داشته است. این میان ابن‌عربی اندلسی برجسته‌تر از همه عارفان است و در جای‌جای آثار بیدل می‌توان ردّ پای اندیشه‌های ابن‌عربی را به وضوع مشاهده کرد، به‌ویژه در مثنوی‌های محیط اعظم و عرفان او که متأثّر از ساختار فصوص‌الحِکَم و اندیشه‌های مندرج در آن و فتوحات مکّیّه ابن‌عربی است. در پژوهش حاضر در بابِ بررسی تطبیقی آرا و اندیشه‌های بیدل دهلوی و سنجش آن با افکار ابن‌عربی تدوین گردیده است و در آن به دو موضوع کلّی و اصلی عرفان یعنی بحث «هستی‌شناسی» و «انسان‌شناسی» پرداخته شده است و موضوع‌های بسیاری از جمله «عدم»، «حضرات وجود»، «تغافل»، «تجلّی»، «تمثیل‌های انسان» و... اشاره و ذیل این دو عنوان کلّی فهرست شده است و در هر بخش به اهمّ مسائل مشترک آثار این دو عارف نامدار اشاره گردیده است تا بدین ترتیب، با استناد به آثار بیدل دهلوی میزان تأثیرپذیری او از اندیشه‌های ابن‌عربی روشن گردد و در این میان، راهی برای کشف اندیشه‌های بیدل باز شود و مددی برای بیدل‌پژوهان معاصر باشد. این پژوهش مبتنی بر این پرسش است که میزان تأثیرپذیری بیدل از ابن‌عربی تا چه حدّ است و فرضیه پژوهش آن است که بیدل دهلوی در بسیاری از کلّیّات آثار خود از اندیشه‌های ابن‌عربی تأثیر پذیرفته است. برای پاسخگویی به پرسش اصلی پژوهش حاضر، با توّجه به آثار ابن‌عربی و بیدل موضوعات مشترکی میان آثار این دو انتخاب گردیده است و به سنجش و تطبیق میان آنها پرداخته شده است و در نهایت بدین نتیجه دست یافته که بیدل دهلوی در جای‌جای آثار خود از اندیشه‌های ابن‌عربی اندلسی متأثّر بوده است.

حاکمان و مدیران جامعه به عنوان مجریان سیاست و مدیریت در جامعه نقش اساسی در پیشرفت یا انحطاط جامعه دارند که در بعد اخلاقی و سیاسی همواره در معرض خطرات و آسیب‌هایی قرار دارند. این رساله با عنوان «آسیب شناسی اخلاق سیاسی کارگزاران از منظر نهج البلاغه» و با شیوه توصیفی بر آن است آسیب‌هایی که مسئولان را از کارکرد مثبت به تأثیرگذاری منفی می‌کشاند و به تبع آن جامعه را به انحطاط سوق می‌دهد؛ با توجه به سخنان گوهر بار امام علی7 در نهج البلاغه بازشناسی نماید. برای این منظور بعد از مفهوم شناسی به بررسی رابطه بین اخلاق و سیاست پرداخته شد و این نتیجه حاصل شد با توجه به یگانگی هدف کلی دین، سیاست و اخلاق از هم جدا نبوده و بین آن‌ها رابطه انکارناپذیر وجود دارد. معیارهای انتخاب و انتصاب کارکنان از منظر امام علی7 مورد بررسی قرار گرفت و مواردی چون تقوا و ایمان، اصالت خانوادگی، سابقه روشن و درخشان، شجاعت و تجربه کاری و ... به عنوان معیارهای گزینش حکومتی مطرح شد. در ادامه توصیه‌های امام علی7 به کارگزاران همچون: تقوا، عدالت، زهد، مدارا با مردم، رازداری و حفظ اسرار مردم، نصیحت و نقدپذیر ... مورد بررسی قرار می‌گیرد. در آخرین قسمت رساله نیز به آسیب‌های که زمامداران ممکن است به آن دچار شوند پرداخته شده است. آسیب-های چون تجمل‌گرایی، رشوه پذیری، تملق و چابلوسی، خشم و غضب و ...مورد بررسی قرار گرفت. زمامداران باید خود را از این آسیب‌ها دور نگه دارند زیرا، در صورت دچار شدن به این آسیب‌ها و آفات، زمینه برای تفرقه، و بسیاری از مشکلات در جامعه فراهم می‌شود. رهبران جامعه باید الگویی نیکو برای مردم باشند و در جهت تزکیه خود و خیرخواهی برای مردم بکوشند و با شناخت این آسیب‌ها و پرهیز از آن‌ها خود و جامعه را از فساد در امان بدارند.

ابوحامد محمّد غزّالی از اندیشمندان و متفکّران برجسته و تأثیرگذار در تاریخ اندیشه‌ی اسلامی است. از وی می‌توان با عنوان «فقیه متکلّم» در دوران غزّالی متقدّم و «عارف اخلاقی» در دوران غزّالی متأخّر نام برد. غزّالی هم در زمینه‌ی کسب معرفت و هم در زمینه‌ی پی بردن به احکام و مسائل اخلاقی، روش تلفیقی در پیش گرفته و به عقل و وحی و شهود توجّه می‌نماید.با توجّه به روند حیات علمی غزّالی و با توجّه به بحران روحی که در اواسط عمر او پدید آمد، بجاست که دوران حیات وی را به دو بخش تقسیم کنیم و از آن با نام دوران غزّالی متقدّم و دوران غزّالی متأخّر یاد کنیم. در این تحقیق، دیدگاه غزّالی در مورد رابطه‌ی فقه و اخلاق با تأکید بر این دو دوره از حیات علمی وی بررسی شده است و وجوه تفاوت و تشابه دیدگاه غزّالی متقدّم و غزّالی متأخّر مورد تأکید قرار گرفته است.غزّالی، به صراحت می‌گوید: فقه به خودیِ خود علمی مذموم است و در کنار علوم دنیوی قرار می‌گیرد، مگر این‌که صبغه‌ای اخلاقی به خود بگیرد و هر قاعده‌ی فقهی به نتیجه‌ی اخلاقی بینجامد. وی اخلاق را عبارت از اصلاح و پیراستن قوای سه‌گانه‌ی تفکّر، شهوت و غضب می‌داند و با تأکید بر اصول و فضایل اخلاقی چهارگانه‌ی حکمت، شجاعت، عفّت و عدالت، اخلاق را صبغه‌ای عرفانی می‌بخشد.وی با هدف احیاء علوم دین در کتاب اخلاقی- عرفانی خود با همین عنوان فقه، اخلاق و عرفان را به ترتیب با تعابیر شریعت، طریقت و حقیقت تطبیق می‌دهد و اخلاق را به عنوان گمشده‌ی خود در فقه و عرفان را به مثابه‌ی گمشده‌ی خود در اخلاق جستجو می‌کند و این چنین «فقه اخلاقی» و «اخلاق عرفانی» راترسیم می‌کند و بسیاری از اندیشمندان را متأثر از خود می‌سازد. با بررسی تأثیر متقابل فقه و اخلاق می‌توان از نتایج این پژوهش، در جهت آسیب‌شناسی فقه و تقویت فقه اخلاقی در جامعه استفاده نمود. هم‌چنین می‌توان ریشه‌ی برخی ناهنجاری‌های اخلاقی را مورد مطالعه و پیش‌گیری قرار داد.