جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

يکي از امراء نامه اي درسه صفحه خدمت يکي از بزرگان دين نگاشته و در آن از مسلک غلاة و طريقه ابطال آن استفسار کرده است، عالم مسئول درجواب وي رساله حاضر را پرداخته است و در محرم 1262 از تحرير آن فارغ شده است. [مدرسه نمازي ص 175]

طوالع الانوار از متن جامع موجز كلامي تأليف قاضي عبدالله بيضاوي معروف است. اين شرح بعنوان (قال - اقول) مي باشد. بروايت كشف الظنون شارح اين شرح را براي شهاب الدين مباركشاه تأليف نموده. (مهدي ولايي) شرح طوالع الانوار قاضي بيضاوي (685ق) است به صورت <قال - اقول> که ازمتون موجز کلامي است شارح اين شرح را براي شهاب الدين مبارکشاه تأليف نموده است قاضي عبدالله بن عمر بيضاوي شيرازي (م تبريز 585) مفسر متكلم اصولي طوالع [دانشمنداني چند بر طوالع گزارش نوشتند: عبدالصمد بن محمود فارابي كه در 707 بپايان رساند - قاضي برهان فرغاني عبري - شمس الدين محمود سپاهاني (694-749) بنام «مطالع الانظار» و براي ملك ناصر محمد بن قلاون كه در آستانه در 1305 بچاپ رسيد (ش 102 مجلس و 234 و 1008و 1009طوس) - زين الدين عبدالرحمن بن محمد قزويني بغدادي جلالي م 836-شمس الدين محمد بن احمد بسطامي م 843-مولي خواجه زاده م 893-جلال الدين دواني (بر ديباچه طوالع) - محيي الدين محمد طبل باز م 906-قاضي زكريا بن محمد انصاري م 926-عصام الدين اسفرائيني م 943 غياث الدين منصور دشتكي م 928-احمد بن مصطفي طاشكبري زاده م 969-شمس الدين آملي م 750 بنام تنقيح الافكار - زين الدين ابوالحسن علي معروف بابن شيخ العربيه موصلي حديثي - حاجي پاشا ايدني بنام مسالك الكلام في مسائل الكلام - يوسف حلاج كه پس از سعد ميزيست (كشف الظنون) در مجلس تهران گزارشي است كه گفته نشد از كيست (ش 93) ] را در كلام نوشته است. قاضي برهان عبيدالله بن محمد بيدلي شريف فرغاني عبري كه در تبريز بكار داوري ميپرداخت و در 743 درگذشت براي شاگردان خود گزارشي بر آن نگاشته و بشهاب الدين مباركشاه ارمغان داد. در اين گزارش مه متن نيامده و بندهائي از آن ياد شده روشن گرديد. (محمد تقي دانش پژوه) شرح مفصل و استواري است با عناوين «قال -اقول» بر «اطوالع الانوار» قاضي ابوسعيد عبدالله بيضاوي (-685ق) شارح به کتاب ديگرش «ايضاح» نيز اشاراتي دارد. آغاز كتاب: الحمدالله حمداً يتقاصر عن ادراك غايته عقول العقلاء و يعجز عن بلوغ نهايته ألسنة الفصحاء و اصلي علي نبيه مبلغ الانباء و خاتم الانبياء و علي آله انجام كتاب: و محاملها و تأويلاها مذكور في كتاب نهاية العقول من اراد الاطلاع عليها فليطالعها هذا آخر شرح كتاب الطولع و الحمدلله رب العالمين [فهرست آستان قدس 4/182؛ کشف الظنون 2/1116؛ فهرست الفبايي آستان قدس رضوي 346 و182؛ مرعشي 31/328؛ شذرات الذهب 6/316؛ الهيات تهران ص 579؛ دليل المخطوطات 1/114؛ دانشگاه تهران 3/592؛ نشريه 5/454]

رديه اي است با عناوين (قال الناصب) و (قوله -اقول) بر رساله «المنبهه» شاه ولي الله احمد دهلوي حنفي (-1176ق). مؤلف با استناد به آيات و روايات و كتب اهل سنت، ‌ضمن يك مقدمه و نه جواب و خاتمه اي به نه جواب شيخ احمد سرهندي (-1034ق) و دو جواب دهلوي پاسخ گفته است. مقدمه در باب اعتصام بحبل الله، خاتمه در ذكر اسامي برخي منافقين عهد پبامبر (ص) و پس از آن مطالبي درباره پيدايش امويان، معتزله و اسامي فرق دوازدهگانه و انشعابهاي آنها آمده است. مؤلف در 5جمادي الاولي1270برابر با ماده تاريخ (پناه محمد بجو تو احمد خان) از نگارش رساله فراغت يافته است. [اهدائي رهبر4-1]

شخصي در خواب مي بيند كه مؤلف او را دستور داده است به متابعت عقايد شيخي ها (اتباع شيخ احمد احسائي). وي ضمن پند و اندرز به خواب بيننده و بيان اينكه اين گونه خوابها حجت نيست، بعضي عقايد اين فرقه را به اختصار رد مي كند و بطلان گفته هاي علماء آنان را اثبات مي نمايد. اين رساله در دو نيم روز در سامراء بتاريخ رجب 1285 نگاشته شده است. (سيد احمد اشكوري) آغاز كتاب: الحمدلله رب العالمين ... ايها الأخ الشفيق كأنك اخبرتني فيما كتبت الي امر رؤياك و سألت الرأي فيه انجام كتاب: و أسأله الخلوص في افعالي و أقولي بل في خطرات قلبي و لحظات عيني و سقطات لساني انه ولي ذلك [شخصي ميبدي 1/24؛ خاندان ميبدي 133؛ عكسي مركز احياء 6/178]

اين رساله (كه در برخي از فهرستها و مراجع منسوب است به ميرزا آقا خان كرماني) و اصولا در رد و نقد بر رساله انشاء الله ... . . تاليف يكي از بزرگان شيخيه و شايد حاج محمد كريم خان و در ضمن در رد و نقد رساله ركن رابع او نوشته شده است، بحث و گفتگويي (يا به تعمير متن: سوال و جوابي) است و ميان يوسف رضا پاشا از دولتمردان تركيه و چند تن از علما كه ميهمان او بوده اند (و نام آنان در ديباچه رساله آمده) درباره مضمون رساله اي كه از ايران به دست وي رسيده بوده در موضوع « انشاء الله و ماشاءالله» گفتن به هنگام انجام كار و نقد بيانات مولف آن رساله و رساله ديگر او به نام ركن رابع. تمام رساله از زبان يوسف رضا پاشاست رشته سخن به دست اوست و طرح كننده سوال نخست و انتقادات بعد اوست. در اواسط رساله پس از پايان تحليل سيد جمال چنين آمده: « حضار پس از شنيدن اين كلمات حكمت آيات بر راي بلند ... . سيد ... . . آفرين بسيار نموده ... . گفتند: حد همين بود سخن راني و زيبايي را جناب پاشاي ميزبان روي به سيد برهان الدين نموده گفتند چقدر خوبست اگر شما اين سوال و جواب امشب را به زبان فارسي رساله كوچكي بكنيد تا بدهم طبع كنند و در ايران نشر نمائيم يا بدهم در اختر چاپ كنند. شايد بدين واسطه قدري تنوير عقول و افكار ملت شده ... . . » بنابراين و بر طبق مضمون صريح رساله، گزارش اين بحث و گفتگو به درخواست يوسف رضا پاشا بر عهده برهان الدين بلخي گذارده شده و به دست او انجام گرفته است نه ميرزا آقا خان كرماني و هر چند بر طبق نقل فريدون آدميت وي نيز يكي از ميهمانان و حضار در آن جلسه بوده است. بر بالاي صفحه نخستين نسخه حاضر نيز نام سيد برهان الدين بلخي به عنوان مولف ياد شده. از فحاوي اين رساله خاصه اواخر آن استفاده مي شود بخشي از انتقاد تند منتقد متوجه طائفه شيخيه و رساله ركن رابع (تاليف ديگر مولف رساله انشاءالله ... .) است. و چون مسلم است ركن رابع تاليف حاج محمد كريم خان است بنابراين قطعا مي توان گفت مولف رساله انشاء الله نيز اوست. از رساله نخستين - كه رساله حاضر نقد و رد آن است و بايد تاليف حاج محمد كريم خان باشد - در هيچ يك از مراجع و فهارس نشاني به دست نيامد. در فهرست كتب مشايخ نيز به آن اشارتي نيافتم. [مجلس شورا 22/272؛ فهرست كتابهاي خطي براون در كمبريج تاليف نيكلسون ص 67 (شماره 4/28) ؛ آستان قدس فهرست - الفبايي- 1490 با نام جنگ ماشاء الله) ؛ فهرست دانشگاه 17/117 -118 و فيلمها 2/191؛ انديشه هاي ميرزا آقا خان از آدميت 52-53؛ روزگاري كه گذشت از صنعتي زاده كرماني 97؛ ]