جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر به زبان عربی دربرگیرندة زندگی‌نامه و فعالیت‌های علمی 25 تن از شخصیت‌های مکتب تقریب است که به وسیلة محمد مهدی تسخیری ـ رئیس مجمع تقریب بین مذاهب ـ گردآوری شده است. برخی از این افراد عبارت‌اند از: حضرت آیه‌ا... سید محمدحسین بروجردی؛ الامام الشیخ محمود شلتوت مفتی جامعة الازهر مصر؛ علامه سید محمدتقی حکیم؛ شهید آیه‌ا... سید محمدباقر صدر؛ محمد البشیر بن محمد السعدی الابراهیمی الجزایری؛ شهید سید محمدباقر حکیم، و شیخ حبیب آل ابراهیم لبنانی.

ترجمه کتاب الارشاد شیخ مفید (ره) در مورد سیره ائمه اطهار (ع) است. در این کتاب فضایل و مناقب ائمه معصومین و حوادث مهم زندگی ایشان به تصویر کشیده شده است. قضاوت‏های حضرت علی (ع)، شجاعت‏های علی در جنگ‏های صدر اسلام، گزیده‏ای از سخنان امیرالمومنین در مورد مسایل اخلاقی، اجتماعی و سیاسی، جایگاه علی نزد خداوند و برتری آن امام بر دیگران شرح احوال و کرامات و ابعادی از شخصیت علمی و معنوی امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، امام سجاد (ع)، امام باقر (ع)، امام صادق (ع)، امام موسی کاظم (ع)، امام رضا (ع)، امام جواد (ع)، امام هادی (ع)، امام حسن عسگری (ع) و امام مهدی (عج) در قالب نقل روایات و حکایاتی از ایشان از دیگر مباحث مطرح شده در این کتاب است.

در کتاب حاضر نگارنده کوشيده است تا به بررسي تطبيقي مسئله امامت از ديدگاه شيخ مفيد و حافظ بپردازد. قرن سوم و چهارم اوج اختلافات و جنگ و خونريزي بين اهل سنت و شيعه در مسئله امامت بشمار مي‌رود. متکلمين مکتب اعتزال و اماميه در اين قرون در مقابله با هم به تضارب آراء و نگارش رساله‌ها پرداخته‌اند. ازجمله افرادي که در اين مسئله قلم‌فرسايي نموده و به دفاع از عقايد مکتب خود پرداخته‌اند شيخ مفيد (م۴۱۳ق) و حافظ متکلم معتزلي (م ۲۵۵-۲۵۶ق) است.

از آنجا که جسم آدمی مشهود و محسوس است و روح چنین نیست، چیستی و هستی روح یا نفس همواره از پرسش‌های اساسی متکلمان و فلاسفه بوده است. در مقاله حاضر، ابتدا ماهیت نفس را بررسی می‌کنیم و سپس مسئله تجرد یا مادی‌بودن آن را می‌کاویم و به این پرسش پاسخ می‌دهیم که آیا نفس ساحتی جدا از بدن است (دوگانه‌انگاری) یا اینکه روح و نفس واقعیتی مجرد ندارند و محصور به مغز و سیستم عصبی بدن می‌شوند (یگانه‌انگاری). هر دو دیدگاه، دلایل خود را دارند که در مقاله جداگانه ذکر شده است. بدین منظور تأکید بیشتری بر دیدگاه متکلمان داریم، اما تمرکز مقاله به طور ویژه بر دیدگاهی است که شیخ مفید مطرح می‌کند. وی علی‌رغم نگاه کلامی‌اش، تعریفی نزدیک به تعاریف فلاسفه و حکما از نفس و روح عرضه می‌کند. گرایش شیخ مفید به اصالت‌دادن به روح و نفس است. در مقابل، این بدن است که از دیدگاه وی، فانی، وسیله و غیراصیل است. در پایان، به این نتیجه می‌رسیم که شیخ مفید، برخلاف برخی دیگر از متکلمان، عقل‌گرا است و به روش عقل‌گرایانه مطالب فوق را اثبات می‌کند، گرچه به روایات نیز نیم‌نگاهی دارد.

چکیده: نظام فکری شیخ مفید، کلامی عقل بنیاد است که درآن از راه احتجاجات عقلی، آموزه­های دینی تبیین می­شود. ایشان علاوهبر بهره­گیری از عقل در مباحث کلامی در مباحث نقلی نیز، مطابقت مفاد حدیث با عقل را ملاک صحّت حدیث و مخالفت مفاد آن را با عقل،ملاک ضعف و عدم صحت آن می­داند. ایشان فهم حدیث و درک لوازم آن را نیز بدون نظر عمیق و توجه دقیق عقلانی در آن امکان­پذیر نمی­دانند. از این رو شیخ مفید با اصحاب حدیث،به عنوان جریانی ظاهرگرا به مخالفت پرداخته است. شیخ مفید این رویکرد عقلانی خود را برخواسته از آموزه­های اصیل شیعی می­داندکه با پیروی از آنها،در پی انسجام و نظم هر چه بیشتر کلام شیعی برآمدند. همچنین فیض کاشانی به عنوان دیگر متکلّم برجسته شیعی،اندیشمندی است که به دین،نگاه عقلانی داشته و با استناد به آیات و روایات برای عقل جایگاه ومنزلتی والا قائل شده و آن را هم سوی شرع می­داند و بلکه در مواردی فهم شرع را نیز متوقف بر عقل می­داند.گرچه او در احکام عملی،شأن و منزلت صدور حکم را از عقل سلب کرده اما در عین حال بر خلاف اخباریون که برای عقل ارزشی قائل نیستند و تنها به ظواهر آیات وروایات توجه دارند،به روش عقلی در تبیین احکام نظری و اعتقادی دین وتفسیر آیات و روایات پرداخته و همت وتلاش خود را به این مسئله معطوف کرده است تا معرفت حاصل از طریق فلسفه را از طریق اخبار و احادیث تبیین نماید.

از جمله باورهای کلامی شیعیان که آنها را از اهل سنت متمایز کرده است، مسئله بداء است. عالمان شیعه خود نیز در تبیین آن هم‌داستان نیستند و دیدگاه‌های متفاوت دارند. قرن‌ چهارم و پنجم، از دوره‌های مهم تبیین دگرسان بداء در میان دانشوران امامیه، با مرجعیت شیخ صدوق، شیخ مفید، سیدمرتضی و شیخ طوسی است؛ آنان به بحث و بررسی ابعاد مختلف آموزه بداء پرداخته‌، گاه دیدگاهی مشترک و گاه متفاوت داشته‌اند؛ این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی درصدد مطالعه تطبیقی دیدگاه شیخ صدوق و شیخ مفید و دیدگاه سیدمرتضی و شیخ طوسی درباره مسئله بداء است. بدین منظور، آرا و رویکردهای این چهار دانشی‌مَرد درباره آموزه بداء در چند محور تبیین، تحلیل و مقایسه شد؛ از جمله: تعریف بداء، رابطه بداء و نسخ، بداء در معنای حقیقی یا مجازی، بداء و مصلحت الاهی، بداء در افعال مشروط، بداء در افعال نامعلوم، بداء و یهود، روایات بداء و تأثیر اندیشه اعتزالی در نگرش به بداء. در نهایت مشخص شد که دیدگاه این چهار اندیشمند وجوه مشترک و مفترقی دارد؛ بیشینه وجوه اشتراک در یک سو میان صدوق و مفید و در سوی دیگر میان سید و شیخ وجود دارد؛ اما در مقایسه دیدگاه هر یک از طرفین، با وجود برخی شباهت‌ها، وجوه افتراق فراوانی وجود دارد.

بصائرالدرجات نوشتۀ محمّد بن حسن صفار و الارشاد فی معرفة حجج­ الله علی­ العباد اثر شیخ مفید، از کتاب­های مهم حدیثی و تاریخی دو اندیشمند متعلّق به مکتب حدیثی قم و بغداد است. در این دو کتاب، معجزاتی به ائمۀ معصومین : نسبت داده شده است که می­توان آن‌ها را در دو بخش کلی تقسیم­بندی نمود: علم امام، و دخل و تصرّفات امام به اذن خداوند در عالم خلقت (ولایت تکوینی). در این مقاله تلاش شده است: به بررسی ابعاد مختلف حوزۀ اعجاز ائمۀ معصومین ع که در دو کتاب بصائرالدرجات و الارشاد مندرج­اند، با رویکرد توصیفی- تحلیلی پرداخته شود. بررسی­ها نشان می­دهد: شیخ مفید نسبت به حسن صفار، پیرامون نقل معجزات ائمه ع دقّت بیش­تری نشان داده است؛ و این مطلب حاکی از روش عقل­گرایانۀ شیخ در برخورد با انبوه احادیث و روایات وارده در حوزۀ کرامات ائمه ع است.

ماهیت مرگ و چگونگی زندگی بازپسین، به ماهیت انسان بستگی دارد. شیخ مفید، از متکلمان بنام امامیه، انسان را نفسِ دارای بدن می‌داند که حیات، ذاتی آن نیست؛ درحالی‌که سید مرتضی انسان را همین پیکر با ساختار ویژه‌اش می‌شناسد که اگر شرایط فراهم شود، حیات در آن پدیدار می‌شود. بازتاب این اختلاف نظر را در تعریف آنها از ماهیت مرگ و چگونگی زندگی پسادنیوی می‌توان دید. از دیدگاه سید مرتضی، مرگ نابودی تدریجی انسان است که با فروپاشیدن بدن، آغاز و با نابودی اجزای سازنده‌اش در آستانه رستاخیز پایان می‌پذیرد؛ درحالی‌که از دیدگاه شیخ مفید، مرگ نابودی بدن دنیایی و انتقال نفس به بهشت یا دوزخ است، هرچند نه بدن دنیایی همه انسان‌ها نابود می‌شود و نه نفس همه آنها منتقل می‌شود. سپس در آستانه رستاخیز همه چیز حتی نفوسی که از زندگی برزخی برخوردارند، نابود می‌شوند. با این وصف، از دیدگاه آنها، معاد بازآفرینی چیزی است که نابود شده بود. در این مقاله، تلاش شده است آرای این دو متکلم درباره ماهیت مرگ و چگونگی زندگی پسادنیوی تحلیل و بررسی شود.