جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر از دانشمند محترم آیت الله سبحانی حفظه الله درباره عقاید و خطاهای عقایدی و فکری وهابیت و رد شبهات آنان می باشد. مباحث مهمی از قبیل توحید در وهابیت، تعمیر قبور، ساخت بنا بر آن، زیارت قبور ، توسل ، شفاعت و... در این کتاب مطرح و به شبهات وهابیت پاسخ های مناسب داده می شود.

ازجمله اسباب تفرقه در جامعه اسلامی چگونگی تبیین صفات خبری خداوند در قرآن است. جریان سلفی از فرقه‌هایی است که تفسیر آنان متفاوت‌تر از دیگر فرق می باشد. این جریان در طیفی از افراط‌ و تفریط به گروها و زیرشاخه‌های متعددی تقسیم می‌شود. وجه مشترک گروهای سلفی تأثیرپذیری آنان از باورهای ابن­تیمیه است. تحلیل اندیشه‌های ایشان از روش‌های فهم مکتب عام سلفی است. نظر به‌ضرورت شناختن مبانی فکری این فرقه و اهمیت شناخت اسباب تفرقه در جهان اسلام، این پژوهش با روشی اسنادی و تحلیلی به این سؤال پاسخ می دهد که کیفیت دیدگاه مکتب سلفی ابن‌تیمیه در تبیین صفات خبری خداوند چگونه است؟ دیدگاه آن­ها از چه میزان استحکام برخوردار است؟ از یافته‌های مقاله حاضر این است که جریان فوق نگاه واحدی در تبیین صفات خبری ندارند. آنان به انکار حجیت عقل در فهم این صفات، و مخالفت با تأویل و مجاز در این صفات می‌پردازند. گاهی فهم این صفات را به خداوند تفویض و گاهی با حجیت دانستن ظواهر آیات سر از تشبیه درمیاورند.

کتاب حاضر ردیه‌ای است بر کتاب (( منهاج‌السنه‌النبویه فی‌نقض کلام‌الشیعه والقدریه)) ابن تیمیه که آن خود ردیه‌ای است که ابن تیمیه بر کتاب (( منهاج‌الکرامه فی‌معرفه‌الامامه)) علامه‌حلی نوشته است.

جریان سلفیه امروز را باید برآیندی از مساعی دلبستگان به اهل حدیث تلقی نمود که به زعم خود تهذیب گرایی و اصلاح طلبی عقیدتی را به مثابه دورنمای آرمانی خود تعریف نموده و در این راستا زدودن پیرایه ها و تعقیدات عقل گرایانه از ساحت نصوص دینی را سرفصل راهبردهای خود قرار داده اند؛تکیه بر ظاهر گروی و فهم بسیط قرآن و سنت مبتنی بر آراء سلف صالح و بدون لحاظ نمودن منطق و اصول تفهم صحیح، غایت اجتناب ناپذیر منهج سلفیه به شمار می رود.تشتت و نا همگونی مبانی و برون داد های تفسیری مفسران منتسب به جریان سلفیه همچون ابن تیمیه، ابن کثیر و آلوسی در گستره ای وسیع، نشان از نا استورای مبانی و تزلزل ساختار عقیدتی این جریان دارد؛در این راستا تضاد آراء ابن تیمیه در مباحثی چون توحید حاکمیت با مبنای مدعایی قاطبه سلفیان معاصر،امری جالب توجه است.از دیگر سو ناپختگی منهج سلفیه را می توان در شکاف عمیق بین ابن کثیر و سلفیه در مباحثی چون توسل و استغاثه به صالحین پیجویی نمود؛در نهایت به نظر می رسد رای به خروج آلوسی از دایره مفسران پایبند به مکتب سلفیه و معرفی وی به عنوان اندیشمندی مستقل و متاثر از متاخرین اشاعره مدعایی غیرمستند و بی پایه تلقی نخواهد شد. لذا اتکاء آلوسی بر پاره ای از آراء سلف در رویکرد تفسیری وی، قدر مشترکی مقبول با مولفه های سلفیه مصطلح معاصر نداشته و صرفا راهبردی مستقل در جهت احیاء منهج سلف صالح بدون تصویب مبانی جزم اندیشانه و متعصبانه سلفیه محسوب می شود.

شیخ صدوق بر پایه‌ی نصوص دینی، الهیّاتی سلبی را مبتنی بر خروج از حدین طرح ریزی نمود. وی با ارائه‌ی ملاکی در جهت کسب معرفت صحیح از سقیم در شناخت خداوند، بر نفی تعطیل و تشبیه اصرار ورزید و نقش حجج الهی را در برون‌رفت از دو حد یاد شده مورد کاوش قرار داد. او در نظام توحیدی خود از معرفتِ بی‌واسطه‌ (معرفه الله بالله) و معرفتِ بالأیه سخن به میان آورد و بحثِ مبسوطی را در باب معرفتِ وهبیِ پیشین ارائه نمود. هموپس از بیان استدلالات عقلی بر نفی تشبیه میان خالق و مخلوق و بیان تفاوت‌های دیدگاه کلامیِ خود با الهیّات تنزیهیِ مبتنی بر سنخیت حکمای اسلامی، به تنزیه حق از احاطه عقول و اوهام، تنزیه از وصف پذیری، و تنزیه از صفات امکانی پرداخت و با ذکر دلایل عقلیِ مأثور و ارائه شواهد متعدد روایی، به تنزیه حق از کیفیت، ترکیب، زیادت و نقصان، حد و تناهی، صیرورت، اینیت و مکان، قرب و بعد، زمان و حرکت و سکون و انتقال، رویت، جسمانیت و اعضا و جوارح و ادوات همت گماشت. شیخ صدوق هم‌چنین در مبحثِ توحید با نفی توحیدِ عددی و توحیدِ نوعی و انکارِ توحیدِ صفاتیِ مصطلح در نزد متکلمانِ مکتب اعتزال، و تأکید بر غیریت صفت و موصوف و خلقت اسماء و صفات تفاوت-های عمیق الهیّات نص‌گرایانه خود را با سایر نظام‌های توحیدی آن دوران به خوبی آشکار ساخت.ابن تیمیه حرانی نیز به عنوان یک متکلمِ نقل‌گرایِ عامه، به احیای تفکر اسلافِ اهل حدیث موفق شد و مبتنی بر نصوص رواییِ عامه، الهیّاتی را مبتنی بر نفی تعطیل و تشبیه تدوین نمود. وی با جریان تعطیل‌گرایانه جهمیه و اعتزالیه به شدت به مخالفت برخاست و با طرحِ معنای خاصی از نفی تشبیه، خود را از هواخواهان تنزیه حق قلمداد نمود. ابن تیمیه با نفیِ توقیفی بودن اسماء و صفات، راه را جهتِ نفوذ مباحثِ غیر مأثور به حوزه‌ی خداشناسی مفتوح نگاه داشت. پژوهش حاضر پس از بیان دیدگاه‌های کلامی ابن تیمیه در باب معرفت حق و نفی تعطیل و تشبیه، بهچهار مسئله‌ی حد و تناهی، جسمانیت، رویت خداوند و ترکیب از نگاه او پرداخته است. تطبیقِ آرای کلامی این دو متکلمِ نص‌گرا، می‌تواند تفاوت‌های شگرفِ دو نظامِ الهیّاتیِ مأثورِ امامیه و وهابیه را به خوبی به نمایش بگذارد.

در میان تعالیم اسلامی توحید جایگاه بلندی دارد .در قرآن در آیات بسیاری به مسأله توحید و ابعاد گوناگون آن پرداخته شده است و همچنین از آیات و روایات فهمیده می‌شود راه رسیدن به کمال عبودیت است . در اهمیت توحید می‌توان گفت ایمان به آن در کنار تصدیق پیامبری حضرت محمد(ص) اولین شرط تشرف انسان به آیین حیات بخش اسلام و ورود به آستانه سعادت و رستگاری است . اعتقاد به توحید زندگی انسان را در اندیشه و اعتقاد و کردار و عمل دگرگون می‌سازد بنابراین توحید ریشه درخت اسلام می‌باشد . بی شک اساس دعوت انبیا توحید و نفی شرک و بت پرستی بوده است .معنای لغوی توحید یعنی : چیزی را یکتا و منحصر به فرد دانستن است هنگامی که بر خدا اطلاق می‌گردد به معنای اعتقاد به وحدانیت و یکی بودن است. این پژوهش توحید را از دید دو شخصیت مطرح می‌کندو متشکل از چهار فصل می‌باشد. که در پایان این چهار فصل می‌توان به این نتیجه دست یافت که آیت الله سبحانی توحید را مهم‌ترین اصل از اصول می‌داند . و اعمال و رفتار انسان را شرک به خدا نمی‌داند. بلکه هر کاری که بشر انجام می‌دهدبه اذن و مشیت الهی است همچنین بوسیدن دست پیامبر با قرآن و کتب دینی و بسیاری از کارهای دیگر عبادت نیست بلکه تعظیم و تکریم می‌باشد و آقای قفاری برای غیر خداوند وجود مستقل در نظر گرفته است . در حالی که ائمه و معصومین و هر چه غیر خدا می‌باشد با اجازه و خواست خداست و در راستای خداوند قرار دارند و نظرات و تفکرات آقای قفاری بی‌پایه و اساس و اشتباه می‌باشد.همچنین گردآوری اطلاعات در این پژوهش از روش کتابخانه ای و مطالعه کتاب‌های توحید که مربوط به موضوع است استفاده شده ونرم افزارهای تخصصی کلام اسلامی و از روش توصیفی و تحلیلی و مبتنی بر تطبیق می‌باشد.

این کتاب درباره اثبات صفات خبری برای خدواند بدون تاویل و به معنای ظاهری آن است. دیدگاهی که از صفاتیه متقدم و اهل حدیث آغاز و توسط ابن تیمیه بازخوانی و توسط سلفیه معاصر و وهابیت تاکید و تثبیت گردید. در طرف مقابل، امامیه، معتزله و اشاعره (متاخر)، آنهارا در غیر معنی ظاهری و لغوی بکار می برند. از دیدگاه امامیه، اینگونه عبارات سمعی، به لحاظ هستی‌شناختی، صفت نبوده، و به لحاظ معناشناختی بر امر دیگری دلالت دارد. یعنی از هردو جنبه هستی شناختی و معناشناختی نفی می گردد. در حالیکه از دیدگاه صفاتیه، این ها صفت بوده و از نظر هستی شناختی تثبیت می شود، و از حیث معناشناختی، برای گریز از افتادن به دام تشبیه (بلکه تجسیم) با نظریه تفویض (واگذاشتن معنا و مراد از این صفات، توقف و سکوت) توجیه می شود.

معرفت شناسی سنگ بنیاد برای همه ی علمهاست، وآن علمها در اطراف این علم می چرخند. وجهان بینی وایدئولوژی هر مکتب فکری عقدی مبتنی بر معرفت شناسی است. وگروه وهابی سلفی راه وروش خاصی در اسلام دارند، مانند تکفیر مسلمان ها وتخریب قبور وامثال آن. وراه وروش خاص آنها بر دیدگاه ها ونظریه های ابن تیمیه استوار است. وبرای فهمیدن دیدگاه هایش بر خود لازم می دانیم به فهمیدن نظریه هایش در معرفت شناسی، وامکان ندارد بر نظریه هایش نقد کنیم مگر در میان دیدگاه های معرفت شناسی آن بتوانیم نقد کنیم. پس این پایان نامه رأی ابن تیمیه را در معرفت شناسی بررسی می کند. ورویکردی که محقق در تحقیق خود بر آن اعتماد می کند آن رویکردی توصیفی وتحلیلی است.ما در دوران بحث وبررسی به این نتیجه رسیدیم که منشأ علم ودانش از منظر ابن تیمیه وحی است که بر رسول -صلی الله علیه وآله وسلم- نازل شد وابن تیمیه آن را از راویان حدیث می گیرد. ومعتقد است که چیزی که رسول -صلی الله علیه وآله وسلم-آورده اند، وصحابه وتابعین از آن فهمیده اند حجت است، وما به این علمها احتیاج نداریم. واین مطلب مخصوص ابن تیمیه است که می گوید محسوس ومتخیّل موجود است، وچیزی که قابل احساس نیست وجود ندارد. وعقل وخیال ووهم را به حس ارجاع می دهد. پس معرفت حسی نزد او محور اصلی است، وخیلی اهمیتی دارد. وملاک در اختلاف نص است نه عقل.ابن تیمیه نظریه ی نومینالیسم را در معرفت شناسی مبنا قرار داده، وباور دارد که وجود واقعی خارج از ذهن است که آن وجود واقعی از جزئیات وموجودات معیّن ومشخّص تشکیل شده است، وکلّیات در خارج هرگز وجود ندارند. ودر حقیقت ابن تیمیه فکر نومینالیسم را به بالا ترین مقام رسانده حتی در زمینه شریعت نیز آن را قرار داده است. وموجودات ملکوتی در نظرش موجودات معین ومشخص هستند که در میان آنها ذات الهی وجود دارد. واز اینجا فهمیده می شود که او قائل به موضوع جسمانیت شده است.وتاکید می کند بر این مطلب که مقدم بودن شرع بر عقل همیشه در تعارض واجب است، چون عقل تصدیق می کند خبری را که شرع می دهد، وشرع در هر خبری که عقل می دهد تصدیق نمی کند.وابن تیمیه علم حضوری را از اساس انکار می کند. بنابر این از خودِ علم نفس که علم حضوری است انکار می کند. بلکه تفاوت می گذارد بین علم نفس ووجود نفس. ویقین دارد که خودِ وجود نفس خالی از علم است.

چکیدهجایگاه و نقش عقل در قلمرو دین و رابطه آن دو از مسائلی است که از دیرباز همواره مورد بحث و بررسی متکلمین بوده استو تضاراب آراءفرواوان و مهمی در این رابطه و در بین آن ها وجود دارد . برخی از نحله های کلامی نظیر معتزله عقل را مقدم بر نقل شمرده و برخی مانند ظاهرگرایان عقل را در معرفت دینی بی‌اعتبار دانسته و تنها منبع و روش معتبر معرفتی را نقل می‌دانند و برخی مانند سلفیه تا آنجا پیش رفتند که کلام گذشتگان از صدر اسلام را اگر چه عصمت نداشتند و بری از نسیان و خطا در ضبط و نقل سخنان رسول اکرمنبودند بر یافته-های مسلم عقل ترجیح می‌دهند. در این پایان نامه با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تطبیقی دیدگاه های متکلمین عقل‌گرای شیعی و سلفیه پیرامون این مسئله پرداخته شده است. متکلمین عقل‌گرای شیعی نظیر شیخ مفید، سید مرتضی و ... عقل را هم به عنوان منبع و هم به عنوان ابزار دین پذیرفته و حجیت آن را ثابت کرده و عدم تعارض آن را با آموزه های دینی تبیین می کنند و از آن در بسیاری از مسائل نظیر مسئله تأویل صفات خبری استفاده می کنند ولی سلفیه نظیر ابن تیمیه و احمد بن حنبل با تحدید جایگاه عقل و نقل گرایی افراطی و با جایگزین نمودن قیاس، استحسان، استصلاح و تبعیت از سلف برای کارکردهای عقل در فهم دین علی رغم ادعای ظاهری برخی از آن ها اعتباری قائل نیستند.کلید واژگان: سلفیه، شیعه، عقل، دین، ابن تیمیه، شیخ مفید، سیدمرتضی