جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده زمانی که سوت قطارها، زنگ تلفن‌ها و روشنایی لامپ‌ها مجالی برای مردم قرن نوزدهم برای شک دربارۀ علم جدید و فواید فناورانه آن باقی نگذاشته بود، نیچه آن را به چالش ‌کشید. او با نقد این تصور که جهان طبیعت به‌گونه‌ای تنظیم شده است که با «قواعد» یا «قوانین» علمی ما مطابقت داشته باشد، اصلی‌ترین بنیان علم جدید را زیر سؤال ‌برد. او همچنین با نقد اصل علیّت که برای فهم علمی جهان بسیار ضروری است، نقد خود را عمق ‌بخشید. البته تفاوت‌های مهم و ظریفی میان نقد وی از مفاهیم «قانون» و «علیت» در آثار دورۀ اولیه و میانی نیچه و آثار دورۀ نهایی‌اش وجود دارد. نیچه در لایه‌های ژرف‌تری از نقد خود تلاش می‌کند با کشف پیوندی عمیق میان علم و مابعدالطبیعه، افسانه از کار درآمدنِ «جهان حقیقی» را بی‌بنیان شدن کل بنای علم جدید جلوه دهد. از این رو، نیچه علم را نیهلیستی می‌داند و با مقایسۀ علم و الهیات، علم را والاترین صورتِ آرمان زهد و بهترین هم‌دست آن معرفی می‌کند. البته باید توجه داشت که هدف نیچه نهایتاً نه کنارگذاشتنِ علم و خواستِ حقیقت به‌عنوان رانۀ اصلی آن، بلکه تجدید بنای آن بر ستونِ ارزش‌های نویی است که به زندگی آری گویند.

مجموعه‌ی حاضر، شامل گزین گویه‌های نگارنده است که در بخش نخست، با تفکر مابعدالطبیعی، سر و کار دارد. او "مابعدالطبیعه" را پدیده‌ای می‌داند که باید شناخت نه مجموعه‌ای از احتجاجات که ذهن را باید به آن درگیر کرد. همین رویکرد در زمینه‌ی اخلاقیات در بخش دوم (تاریخ احساسات اخلاقی)، نخستین تلاش نیچه برای رسیدن به آن چه "تبار شناسی اخلاق" نامیده؛ در مورد دین در بخش سوم (حیات دینی) و در مورد هنر در بخش چهارم (نفوس هنرمندان و نویسندگان) دیده می‌شود. در هر یک از این موارد، نیچه پیشنهاد می‌کند که این امور ظاهرا متعالی را هم چون پدیده‌هایی انسانی ـ تجارب و فعالیت‌های آدمیان ـ قلمداد کنیم و بپرسیم هنگامی که این امور در حیات انسانی به وقوع می‌پیوندد، چه پیش می‌آید و به جای تعالی آن‌ها این گمان را پیش فرض بگیریم که ظاهر متعالی آن‌ها فریبنده است. در چهار فصل بعدی، "نیچه" توجهش را به قلمرو روابط و گونه‌های فرهنگی و اجتماعی و پیوندهای شخصی، معطوف می‌کند. این التفات، بیشتر متوجه فرهنگ است و نه هنر و ادبیات و او تلاش می‌کند در بخش پنجم، فرهنگ را به دقت، بررسی کند. نهادها و روابط اجتماعی، مرحله‌ی منطقی بعدی است، بخش ششم (انسان در جامعه) و پس از آن مسائل خانوادگی "زن و کودک" و حیات سیاسی "نگاهی به دولت"، مطرح می‌شود. اگر در چهار بخش نخست، "نیچه"، مسائلی را ارزیابی می‌کند که از نوعی معنای متعالی برخوردار است و "هگل"، قلمرو آن‌ها را گستره‌ی "روحانیت مطلق" می‌دانست، در این جا اموری را ارزیابی می‌کند که آن چه را "هگل"، "حیات یک ملت "در سطح روحانیت عینی"، نامیده بود، محقق می‌سازند. این‌ها نیز در زمره‌ی مسائلی عمده هستند که عموما انسانیت و معنا و ارزش انسانی ما بر اساس آن‌ها تصور می‌شود.

كتاب حاضر معرف آغاز دوران ميانه نيچه است كه با يك گرايش به فلسفه تحصلي مشخص رمانتي‌سيزم آلمان مي‌گويد. او پرسپكتي‌ويزم خود را به عنوان طرح‌هاي توجيهي به كار مي‌گيرد. نيچه در اين كتاب از بحراني كه تماميت فرهنگ و تمدن ما را درهم مي‌نورديد سخن مي‌گويد. نيچه معتقد بود كه آن آزادي كامل روح كه همسنگ تملك نفس و تهذيب قلب است، وجود ندارد.