جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تفکر و اندیشه یکی از اساسی‌ترین مواهبی است که در دین اسلام از آن یاد شده‌‌است. اهمیت این مسئله چنان است که دین اسلام، یک ساعت اندیشه را از هفتاد سال عبادت بالاتر معرفی نموده‌‌است. به همین جهت آموزش بر پایه تفکر، مؤثرترین نوع آموزش است که امروزه بسیار مورد توجه‌اندیشمندان قرار گرفته‌‌است. این نوع آموزش، آموزنده را از حالت انفعال خارج کرده، تفکر او را برمی انگیزاند. هدف از این پژوهش بررسی روش‌های پرورش تفکر در آموزه‌های امام علی است و پرسش اصلی این می‌باشد که معنا ومفهوم تفکر از دیدگاه امام علی چیست و چه روش‌هایی برپایه تفکر را می‌توان از آموزه‌های امام علی استنتاج کرد؟ در این پژوهش از روش توصیفی تحلیلی استفاده و به توصیف و تحلیل روایات امام علی پرداخته شده‌‌است. بر اساس یافته‌های این پژوهش مفهوم تفکر از دیدگاه ایشان وسیله ای است برای یافتن راه راست از گمراهی که موجب اصلاح اعمال و کردار آدمی‌میگردد، لذا آینده نگری و دوراندیشی را سرلوحه کار آدمی‌قرار می‌دهد و فرد را در راه رسیدن به کمال هدایت می‌کند. پژوهشگر روایات بسیاری را مورد بررسی و تحلیل قرار داده و به شانزده روش پرورش قوه تفکر که از تعالیم حضرت علی دست یافته‌‌است که از جمله مهمترین آن‌ها می‌توان به عبرت پذیری از وقایع و گذشتگان، تاکید بر تامل و تعمق در امور، توصیه به دقت در مشاهدات به وسیله ارجاع به آیات و نشانه‌ها، توصیه به مشورت، یادآوری معاد و تفکر در مرگ، استفاده از شیوه بیانی تمثیل و تشبیه در فهم بهتر، ایجاد سوال در ذهن مخاطب اشاره کرد.

کنکاش در سایه روشن هزار توی دنیای نقل و نشر حدیث، مفسران فرق اسلامی را به سمت و سوی تفاسیر روایی سوق داده است. از این جمله‌ جلال الدین سیوطی نگارنده‌ی کتاب الدر المنثورفی تفسیر الماثور و سید هاشم بحرانی نویسنده‌ی «البرهان فی تفسیر القرآن» که به ترتیب از صاحبان بزرگ‌ترین تفاسیر روایی اهل سنت و شیعه می‌باشند. با توجه به شیوه‌ی تفاسیر روایی، مولفان این دو تفسیر با استفاده از روایات صادر شده از بزرگان دین، به تفسیر آیات قرآن همت گماشته‌اند. پر واضح و آشکار است که منزلت و جایگاه امام علی (علیه‌السلام) در هر دو مکتب به‌گونه‌ای است که مفسران دو فرقه را به نقل روایات و اعتماد به گفته‌های ایشان وا داشته است. با توجه به این موضوع به بررسی دیدگاه‌های تفسیری ایشان که یکی از برجسته‌ترین صحابه‌ی پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در دانش تفسیر قرآن به‌شمار می‌روند، پرداخته شده است. در موارد قابل توجهی هر دو مفسر از روایات صادر شده از امام علی (علیه السلام)در تبیین مقاصد آیات الهی بهره برده اند. با در نظر گرفتن گرایش هر مفسر و نوع استفاده‌ی آنها از روایات امام علی (علیه‌السلام) موارد اشتراک و اختلاف در نحوه‌ی استفاده از روایات ایشان به‌چشم می‌خورد. با توجه به مواردبهره‌مندی صاحبان دو اثراز روایات امام علی (علیه‌السلام) اشتراک های موضوعی، لفظی، لفظی ومعنوی در نقل روایات از سوی هر دو مفسر وجود دارد. جنبه‌های اختلاف در نوع بهره‌گیری از روایات را می توان با توجه به پیشینه‌ی مذهبی هر دو مولف در موارد عقیدتی پررنگ تربه حساب آورد.گونه‌شناسی و بررسی دیدگاه‌های تفسیری ایشان در روایات به‌کار برده شده در این تفاسیر اهمیت پرداختن به این جستار را نشان می‌دهد. در مطلع این جستار به بیان کلیات ومفاهیم پرداخته شده و پس از آن و در فصل سوم به گونه‌های روایی در الدر المنثور اشاره شد و پس از آن همین گونه‌ها در کتاب «البرهان» مورد کنکاش قرار گرفت. در واپسین بخش این جستار نیز ضمن مقایسه، وجوه اشتراک و افتراق این گونه روایات بررسی شد. نهایتاً جستار با نتیجه‌ای برآمده از متن به فرجام رسید که روش انجام این جستار کتابخانه‌ای بوده است.

مسأله جانشینی پیامبر(صلی‌الله‌ علیه و آله وسلم) از مسائل مهم و حیاتی در دوران بعد از رحلت حضرت محمد(صلی‌الله‌ علیه و آله وسلم) بوده است‌،‌‌ این که چه کسی شایسته‌ی مقام جانشینی و خلافت باشد سیر تحولات خاصی در جهان اسلام را رقم زد.‌ هرچند جایگاه امام علی (علیه‌السلام) به عنوان جانشین برحق رسول خدا(صلی‌الله‌ علیه و آله وسلم) از منابع و مصادر شیعی برای ما اثبات گشته است. ولی باز هم در زمینه‌ی جانشینی حضرت محمد (صلی‌الله‌ علیه و آله وسلم) اختلاف نظر و تفاوت‌هایی در برخی منابع از سوی محققین و دانشمندان علوم اسلامی دیده می شود. ویلفرد مادلونگ نویسنده کتاب « جانشینی حضرت محمد(صلی‌الله‌ علیه و آله وسلم) » مستشرقی آلمانی است که مسأله جانشینی پیامبر (صلی‌الله‌ علیه و آله وسلم) را با رویکرد ویژه‌ای مورد بررسی قرار داده است و دیدگاه وی نسبت به دیگر مستشرقان منصفانه‌تر و عالمانه‌تر است. این پژوهش درصدد است تا دیدگاه مادلونگ درباره این کتاب را تبیین و میزان انطباق نظرات وی در خصوص حیات علی (علیه‌السلام) را با منابع تاریخی مورد ارزیابی قرار دهد. به نظر می‌رسد مطالب کتاب در خصوص امام علی (علیه‌السلام) به اندازه‌ی قابل قبولی متکی بر منابع معتبر تاریخی است، گرچه مادلونگ از منابع اهل سنت بیشتر بهره برده است. وی در مقایسه با سایر مستشرقان رعایت جانب اعتدال و انصاف را در آراء و نظراتش در خصوص حیات امام علی‌(علیه‌السلام) داشته است، اما در بسیاری از موارد بر خلاف دیدگاه شیعه عمل کرده است. مادلونگ در خصوص علی (علیه‌السلام) و جایگاه ایشان تا اندازه‌ای تحت تأثیر تفکر استشراقی قرار دارد. روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی و تحلیلی است در این پژوهش ابتدا گزارش‌ها‌ی منابع و نظرات و تحلیل‌ها‌ی نویسنده‌ی کتاب درخصوص حضرت علی (علیه‌السلام) استخراج می‌گردد، سپس جهت روشن شدن میزان اعتبار و التزام وی، موارد استخراج شده با منابع مورد استفاده نویسنده و سایر منابع تاریخی تطبیق داده شده است.

نهج البلاغه در بردارنده نکات ارزشمندی از وصف زیباییهای عالم از جمله رنگها و معانی آنها است. مسئله این تحقیق واکاوی فرازهای نهج البلاغه و رویکردهای مختلف درباره رنگ است. این تحقیق با هدف تبیین رنگها و معانی آن، پرسشها را اینگونه مطرح می کند: حضرت علی(ع) در نهج البلاغه با چه رویکردها، دیدگاه ها و نیز ویژگیهای تجسمی و هنری به رنگ نگریسته و آن را بیان می کند؟ رنگها دارای چه معانی و نشانه هایی هستند؟ نتایج حاصله از این تحقیق که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است نشان می دهد، رنگها در نهج البلاغه با سه رویکرد و دیدگاه از منظر حضرت علی(ع) بیان شده اند رویکرد اول بر وجه نمادین رنگها، دوم به طبیعتگرایی و تأثیرات روانی رنگ بر روی بشرو نیز ارجاعات رنگ در طبیعت حیوانات، انسانها و گیاهان حتی آسمان و زمین و نیز دیدگاه سوم بر وجه زیبایی شناسی و تجسمی رنگ اشاره دارد.

شناخت محیط و عوامل جغرافیایی شهر بصره و تأثیر آن ها در اخلاق و رفتار مردم، در کنار آگاهی از سایر عوامل فردی و اجتماعی مردمان این شهر در عصر امام علی(ع) می تواند اسباب انحراف بصریان در بیعت شکنی با امام علی(ع) و برپایی جمگ جمل را روشن تر نماید. امام علی(ع) بعد از پیروزی در جنگ جمل، بصریان را نکوهش کرده و افکار سفیهانه مردم این شهر را متأثر از عواملی از جمله جغرافیایی بصره دانسته است. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی و با گردآوری داده های کتابخانه ای به ویژه کتاب نهج البلاغه و بیانات حضرت علی(ع) در مواجهه با مردم بصره، تلاش می کند علل و اسباب رفتار و اخلاق مردم را در مخالفت با امام علی(ع) در حوزه تأثیر عوامل جغرافیایی در آن دوران تبیین نماید. نتایج این پژوهش نشان می دهد که محیط طبیعی و عوامل جغرافیایی مانند(آب، خاک، هوا، مسیرهای موصلاتی، بندری بودن، نزدیکی به کشورهای متمدن و غیره) در کنار عوامل متعدد دیگر، در اخلاق و رفتار بصریان تأثیر گذاشته و در نتیجه بخشی از علل و زمینه های انحراف آن ها از امام علی(ع) به واسطه محیط طبیعی شکل گرفته است. البته عوامل طبیعی تأثیر جبرگونه و غیرقابل تغییر نداشته و فقط تسهیل کننده و بسترساز انحراف رفتاری مردمان بصره در رویارویی با امام علی(ع) در عصر علوی بوده است. تأثیرپذیری بخشی از بصریان از این عوامل و همیشگی نبودن آن ها بیانگر مفید بودن این تأثیر در کلام امام علی(ع) است.

هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی عوامل، موانع و راهکارهای مدیریتی مؤثر در تحقق انضباط اجتماعی بر مبنای آموزه های تربیتی امام علی (ع)می باشد که با روش تحلیلی و استنتاجی انجام شده است. در این تحقیق پیش از پرداختن به هدف اصلی تحقیق، اهمیت نظم در زندگی، اصول و فنون انضباط مورد بررسی قرار گرفته است. سپس عوامل، موانع و راهکارهای مدیریتی مؤثر در تحقق انضباط اجتماعی بر مبنای آموزه های تربیتی امام علی (ع)استنتاج و تحلیل شده است. نتیجه تحقیق نشان می دهد که عواملی که در این تحقیق استنتاج شده و مورد بررسی قرار گرفت، مختص به زمان و دوره امام علی (ع)نمی باشد، بلکه این عوامل برای هر دوره و زمانی قابل اجراست و چنانچه این عوامل و موانع و راهکارها، ملاک و معیار انضباط اجتماعی قرار گیرد، آثار مثبت و سازنده آن در سازمانها و جوامع محقق خواهد شد.

فهم صحیح از کلام امیرمؤمنان(ع)در گرو یافتن ابزار و مقدمات ورود به آن است که نیازمند دقت صحیح و شایسته­ ای است. به­ کارگیری این ابزار برای شرح متن نهج­ البلاغة می­تواند سهمی به­سزا و تعیین­کننده داشته باشد تا کلام امام علی(ع)صحیح تبیین شده و برتر تفسیر شود. اشراف بر منبع و سند، شناخت فضاوجغرافیای سخن، بیان سبب صدور، اهتمام به یافتن تاریخ ایراد کلام، مشخص ساختن مخاطب و شخصیت­های گوناگون و نیز ارائه موضوعات و اهداف کلی سخنان، مهم­ترین ابزارهایی است که مفسّران و شارحان تا به امروز بدان نظر داشته تا سخن امام در جایگاه خویش خوش نشیند. البته گاه همین ابزارها وقتی در کنار پیش فرض­ها و باورهای برخی شارحان قرار گرفته، نتیجه ­ای عکس را مواجه بوده ­ایم، این مقاله می‌کوشد با روش و رویکردی تحلیلی به روند شرح و تفسیر مفسّرانی چون ابن ­ابی الحدید، ابن­ میثم، میرزا حبیب خویی، شوشتری و مغنیه در این عرصه توجه نشان دهد؛ در صورت وجود کم­ دقتی­­ به عناصر پیش­ گفته ضمن تذکّر به تصحیح آن بپردازد. یافته­ ها نشان می­دهد که با توجه به ساختار متنی و شکلی نهج‌البلاغه بدون مقدمات ورود به متن امکان فهم صحیح از متن نهج ­البلاغه میسّر نیست و شارحان مذکور گاه از این عناصر غفلت ورزیده ­اند، در نتیجه شرایط واژگونه تفسیر کردن کلام امام را فراهم ساخته ­اند.

با توجه به دیدگاه امروز کلامی شیعه در محور علم، برتری، قدرت و عصمت امام علی(ع) این نوشته درصدد بررسی این چهار ویژگی از دیدگاه یاران امام علی(ع) با تکیه بر کتاب الارشاد شیخ مفید است. پرسش مقاله حاضر این است که یاران امام علی(ع) در موضوع علم، برتری، عصمت و قدرت امیرالمؤمنان چه رویکردی داشته و جایگاه امام را در این چهار امر چگونه می­دیدند؟ روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه­ای و با بهره­گیری از نرم­افزارها است و نیز روش تحقیق مقاله تاریخی- تحلیلی است. با توجه به گزارشات تاریخی کتاب الارشاد شیخ مفید، اصحاب امیرالمؤمنان(ع) به عنوان شیعیان اولیه تلاش داشتند با ذکر ویژگی­هایی از امام، از جمله ارزش و جایگاه علمی امام علی(ع)، فضایل، مناقب، داوری­ها و معجزات، امامت و رهبری ایشان را در سطح جامعه برای مردم بیان کرده و ایشان را شایسته­ترین فرد برای جانشینی پیامبر(ص) بعد از رحلت ایشان معرفی کنند.

زنان مسلمان در صدر اسلام تلاش داشتند در عرصه­­های اجتماعی حضور یابند و تاریخ اسلام نیز نمونه­هایی از این حضور تأثیرگذار را ثبت کرده ­است. با توجه به حساسیت حضور زنان در جامعة امروز و مسئولیت‌پذیری آنان و شناخت محدوده این حضور اجتماعی، این نوشتار درصدد بررسی حضور اجتماعی زنان در عرصه­های گوناگون هم‌چون صحنه­های سیاسی ـ نظامی و علمی ـ فرهنگی در دوران حکومت امام علی(ع) در سال‌های سی و پنج تا چهل هجری است. در این نوشتار از منابع تاریخی، روایی و ادبی استفاده و روش تحقیق، تاریخی ـ تحلیلی و بر اساس جمع­آوری اطلاعات کتابخانه­ای و نرم افزارهای تاریخی، تدوین شده است. اثبات حضور تأثیرگذار اجتماعی زنان در عرصه­های یاد شده در عصر حکومت امام علی(ع)، از دستاوردهای این تحقیق می‌باشد.