جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اين كتاب ضمن عنوان مسائل مختلف در اعتقادات و معارف، آن را نسبتاْ عالمانه نوشته است. (سيد محمود مرعشي) [مرعشي 28/55]

مؤلف به ضبط كاتب نسخه در ظهر برگ اول: «حاشيه الشرح المطالع للعماد رحمه الله» و دركتاب «كشف الظنون ص 1117» بر شرح شمس الدين محمود بن عبدالرحمن اصفهاني متوفي 749ق. حاشيه مولانا عماد را ذكر كرده و اطلاعات بيشتري نداده است. (وفادار مرادي، محمد) [خانقاه احمدي ص 255؛ ]

حاشيه اي است بر شرح مطالع مير سيد شريف جرجاني كه با عناوين «قال-اقول» به شرح عبارات سيد شريف پرداخته است، مؤلف از عالمان عصر عثماني و از معاصران سلطان بايزيد بن محمد خان عثماني بوده و در مقدمه كتابل خود وي را ستوده است، نام محشي را در منابع موجود نيافتيم. (سيد محمود مرعشي) [مرعشي 36/634؛ ]

اين رساله (كه در برخي از فهرستها و مراجع منسوب است به ميرزا آقا خان كرماني) و اصولا در رد و نقد بر رساله انشاء الله ... . . تاليف يكي از بزرگان شيخيه و شايد حاج محمد كريم خان و در ضمن در رد و نقد رساله ركن رابع او نوشته شده است، بحث و گفتگويي (يا به تعمير متن: سوال و جوابي) است و ميان يوسف رضا پاشا از دولتمردان تركيه و چند تن از علما كه ميهمان او بوده اند (و نام آنان در ديباچه رساله آمده) درباره مضمون رساله اي كه از ايران به دست وي رسيده بوده در موضوع « انشاء الله و ماشاءالله» گفتن به هنگام انجام كار و نقد بيانات مولف آن رساله و رساله ديگر او به نام ركن رابع. تمام رساله از زبان يوسف رضا پاشاست رشته سخن به دست اوست و طرح كننده سوال نخست و انتقادات بعد اوست. در اواسط رساله پس از پايان تحليل سيد جمال چنين آمده: « حضار پس از شنيدن اين كلمات حكمت آيات بر راي بلند ... . سيد ... . . آفرين بسيار نموده ... . گفتند: حد همين بود سخن راني و زيبايي را جناب پاشاي ميزبان روي به سيد برهان الدين نموده گفتند چقدر خوبست اگر شما اين سوال و جواب امشب را به زبان فارسي رساله كوچكي بكنيد تا بدهم طبع كنند و در ايران نشر نمائيم يا بدهم در اختر چاپ كنند. شايد بدين واسطه قدري تنوير عقول و افكار ملت شده ... . . » بنابراين و بر طبق مضمون صريح رساله، گزارش اين بحث و گفتگو به درخواست يوسف رضا پاشا بر عهده برهان الدين بلخي گذارده شده و به دست او انجام گرفته است نه ميرزا آقا خان كرماني و هر چند بر طبق نقل فريدون آدميت وي نيز يكي از ميهمانان و حضار در آن جلسه بوده است. بر بالاي صفحه نخستين نسخه حاضر نيز نام سيد برهان الدين بلخي به عنوان مولف ياد شده. از فحاوي اين رساله خاصه اواخر آن استفاده مي شود بخشي از انتقاد تند منتقد متوجه طائفه شيخيه و رساله ركن رابع (تاليف ديگر مولف رساله انشاءالله ... .) است. و چون مسلم است ركن رابع تاليف حاج محمد كريم خان است بنابراين قطعا مي توان گفت مولف رساله انشاء الله نيز اوست. از رساله نخستين - كه رساله حاضر نقد و رد آن است و بايد تاليف حاج محمد كريم خان باشد - در هيچ يك از مراجع و فهارس نشاني به دست نيامد. در فهرست كتب مشايخ نيز به آن اشارتي نيافتم. [مجلس شورا 22/272؛ فهرست كتابهاي خطي براون در كمبريج تاليف نيكلسون ص 67 (شماره 4/28) ؛ آستان قدس فهرست - الفبايي- 1490 با نام جنگ ماشاء الله) ؛ فهرست دانشگاه 17/117 -118 و فيلمها 2/191؛ انديشه هاي ميرزا آقا خان از آدميت 52-53؛ روزگاري كه گذشت از صنعتي زاده كرماني 97؛ ]

در رد بعضي از صوفيه. (احسان شكراللهي) [مجلس شورا 47. ]