جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در ادیان الهی مشـابهت های بسـیاری در عقاید خود همچون سـرنوشـت روح آدمی پس از مرگ، رسـتاخیز، داوری و بهشـت و جهنم وجود دارد که این امر حاکی از داشـتن ریشـه واحد با یکدیگر می باشـد. اسـاس و بنیان عقیده داشـتن به جاودانگی زندگی پس از مرگ ( یا همان معاد)، ابتدا ایمان به وجود و خلقت بهشت و جهنم و سـپس ضـرورت وجودی آن ها خواهد بود. علی رغم اعتقاد هر سـه دین به بهشـت و جهنم، دلایل ضـرورت آن ها متفاوت بیان شـده اسـت. یهودیت اوایل با تاکید به جاودانگی روح، به نتیجه داشـتن اعمال آدمی در بهشت و جهنم اشاره می نمود اما به مرور زمان (با در نظر گرفتن تحریفات) خدا و اعمال مرتبط به او، این دنیایی گشت. مسیحیت نیز به همان دلیل یکی بودن تعالیم، اعتقادی جز پاداش و جزا در بهشـت و جهنم به همراه نداشـت. اعتقادی که بعدها به دلیل فدا شـدن حضـرت عیسـی (ع) و تاثیر آن بر گناهان آدم و آدمی، تاکید خود را صرفاً بر روی بهشت نهاده و جایگاه اصلی جهنم کمرنگ شد و سنگینی بار بر دوش بهشـت قرار گرفت. ضـمن اشـاره به یکی بودن منبع اسـلام با سـایر ادیان الهی، این دین به طرح وجود و ضـرورت بهشـت و جهنم با عنوان نمودن دلایلی مانند برقراری تعادل میان رحمت خدا و غضـب او، تحقق عدالت الهی، ضـمانت رعایت اخلاق و قانون و... پرداخته اسـت. بنابراین، موضـوع و هدف اصـلی این نوشــتار و پژوهش، ضـرورت وجودی بهش ـت و جهنم در ادیان توحیدی می باش ـد که به صـورت توصـیفی_ تحلیلی و به روش کتابخانه ای انجام می گیرد. سـوال اصـلی؛ ضـرورت وجودی بهشـت و جهنم در ادیان توحیدی چیسـت؟ سـوالات فرعی؛1 .ضـرورت وجودی بهشـت و جهنم در دین یهود چگونه تبیین شــده اســت؟ 2 .ضــرورت وجودی بهشـت و جهنم در دین مســیحیت به چه صــورت تبیین می شــود؟ 3 .ضرورت وجودی بهشت و جهنم در دین اسلام چگونه قابل تبیین می باشد؟

در این پژوهش، هدف بررسی و تحلیل دلالت های تربیتی هستی شناختی سوره نساء است. این تحقیق با استفاده از روش تحلیلی-استنتاجی انجام شده است و به بررسی مفهوم قرآنی هستی شناسی سوره نساء می‌پردازد. در این روش تحقیق، مفاهیم و مضامین مورد بررسی در سوره نساء به صورت دقیق و جامع تحلیل و سپس استنتاجات تربیتی از این تحلیل به دست آمده است. منبع اصلی برای بررسی و تحلیل دلالت‌های تربیتی، متن سوره نساء از قرآن کریم است و تمامی آیات و اطلاعات موجود در سوره نساء مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند. در تحقیق حاضر که بررسی هستی شناسی سوره نساء را در بر می‌گیرد، از نمونه برابر با کل استفاده شد. به این معنی که تمامی آیات سوره نساء، به عنوان نمونه در نظر گرفته شدند. ابتدا آیات سوره نساء از قرآن کریم مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفتند. سپس، با استفاده از چارچوب دلالت‌های تربیتی، هستی شناسی، فیش‌هایی از آیات برداشت و دسته‌بندی شدند. بر اساس یافته های پژوهش مبانی هستی شناسی شامل؛ برابری انسان ها در آفرینش ، نعمت های الهی حکیمانه و آگاهانه هستند ، مسئولیّت حقیقی انسان در مقابل خدا ، میان تکوین و آفرینش انسان، و تشریع و احکام الهی هماهنگی است و .. می باشند. اصول هستی شناشی شامل؛ زن و مرد در آفرینش وحدت دارند و هیچکدام از نظر جنسیّت بر دیگری برتری ندارند. ، همه موجودات باید به سبب اعمال خود از جزا و پاداش الهی برخوردار می شوند و ... و روش های دستیابی به اصول و مبانی فوق الاشاره شامل؛ آموزش برابری جنسیتی به دانش اموزان ، آموزش مفهوم عدالت الهی ، تش پذیرش مسئولیت برای انتخاب‌ها و عملکرد دانش آموزان و ... می باشند.

سوره واقعه پنجاه و ششمین سوره از سوره‌های مفصلات قرآن است که در جزء بیست و هفتم قرآن قرار دارد. سوره واقعه از سور مکی قرآن است ولی ابن عباس و طبرسی برخی آیات نظیر آیات 81 و 82 این سوره را مکی نمی‌دانند. این سوره 96 آیه دارد و بطور کلی به قیامت، رستاخیز و اتفاقات آن و شرح حال نیکوکاران و بدکاران می‌پردازد. موضوعاتی که این سوره با تفصیل بدان می‌پردازد شامل: ظهور قیامت و حوادث سخت و وحشتناک آن (1-6)، گروه بندی انسان‌ها به اصحاب یمین، شمال و مقربین، بیان شرح مقامات مقربین و انواع پاداش آن‌ها در بهشت (7-11)، شرح مواهب الهی اصحاب یمین (12-40)، شرح مجازارت‌های اصحاب شمال در دوزخ (41-56)، ذکر دلایل مختلفی برای مسئله معاد با اشاره به خلقت انسان، نزول باران و رشد گیاهان، ترسیم حالات احتضار و انتقال از این جهان به جهان دیگر(57- 87) ، بیان اجمالی پاداش مومنان می‌باشد. از نکات ویژه این سوره آن است که با توجه به اهمیت موضوع قیامت، خداوند سوره را بدون مقدمه چینی با وقوع واقعه‌ای سهمگین آغاز می‌کند و از همان ابتدا با صلابت خاصی، قیامت و رخداد حتمی رستاخیز را به انسان‌ها یادآور می‌شود. بین جملات یک متن روابط معینی برقرار است که آن متن را از مجموعه جملاتی که بطور تصادفی کنار هم قرار می‌گیرند، متمایز می‌کند. مجموعه این روابط را انسجام متنی می‌نامند. از آنجایی که یکی از ویژگی‌های قرآن کریم این است که در هر سوره موضوعات گوناگونی را بیان می‌کند که در نگاه نخست ممکن است به زعم دشمنان اسلام و قرآن به پراکنده گویی تعبیر شود و آن را به عنوان عامل ضعف قرآن بدانند. از این رو برای دفاع از حقانیت قرآن لازم است تا کیفیت انسجام متنی قرآن بررسی و ارائه شود تا راه بر این دشمنان مسدود گردد. در پاسخ به این شبهات، اندیشمندان دینی نظریات متعددی برای اثبات انسجام متنی سوره‌های قرآن ارائه نموده‌اند که می‌تواند انسجام آیات سوره‌ها را تا حدودی نشان دهد. یکی از مباحث ارزشمند در تفسیر قرآن بررسی کیفیت تناسب و ارتباط آیات یک سوره با یکدیگر است که در علم متن شناسی از آن با اصطلاح انسجام متنی سوره‌های قرآن یاد می‌شود. بررسی کیفیت تناسب و همبستگی آیات قرآن در نحوه نگرش به محتوی قرآن و چگونگی برداشت از محتوی آن و درک بهتر و دقیق تر از قرآن منجر می‌شود. تاکنون حدود 15 نظریه مختلف برای تبیین کیفیت انسجام متنی سوره‌های قرآن ارائه شده است(خامه گر 1397). انسجام متنی بر سه مولفه انسجام واژگانی، انسجام دستوری و انسجام پیوندی استوار است. انسجام واژگانی، نوعی از انسجام است که واحدهای واژگانی زبان به لحاظ محتوی و معنی با یکدیگر ارتباط می یابند. در انسجام دستوری این ارتباط بین واحدها بر پایه روابط نحوی است و در انسجام پیوندی ارتباط معنایی و منطقی در میان جملات وجود دارد(مهدی زاده 1402). از آنجا که واژگان قرآنی می‌توانند در ساختارها و کاربردهای مختلف، معانی متفاوتی را بیان کنند، لازم است تا با درک درست معانی و مفاهیم واژگان به درک صحیح از منظور مورد نظر قرآن دست پیدا کرد تا در این میان از انحرافات تفسیری و برداشت‌های احکام و ترجمه‌های نادرست جلوگیری شود. سوره واقعه سیصدوهفتادوهشت کلمه دارد که در میان آن‌ها تعدادی کلمات کلیدی و با بار معنایی بالا همچون واقعه ، وقعت، بست، کاذبه ، السدر، المخضود، الحنث، الطلح وجود دارند که در کتبی همچون مجمع البیان ارائه شده‌اند و در کتب تفسیری برآن‌ها تاکید شده و مورد تفسیر و تاویل قرار گرفته اند.این واژگان به گونه‌ای هستند که در متن سوره قابل جایگزینی با کلمات مشابه دیگری نیستند به عنوان مثال در آیه " اذا وقعت الواقعه" کلمه "واقعه" که بیانگر قیامت است را نمی‌توان با واژه "قیامت" و یا واژه "ساعه" و یا هر واژه دیگری جایگزین کرد. این در واقع در حکم اعجاز است که حتی کلمه ای از قرآن را نمی توان تغییر و تعدیل نمود. در آیات "فَأَصۡحَٰبُ آلۡمَیۡمَنَهِ مَآ أَصۡحَٰبُ آلۡمَیۡمَنَهِ" وَأَصۡحَٰبُ آلۡمَشۡـَمَهِ مَآ أَصۡحَٰبُ آلۡمَشۡـَمَهِ وَآلسَّـٰبِقُونَ آلسَّـٰبِقُونَ " معرفی گروه-های سه گانه انسان‌ها در روز قیامت، برای هر یک توصیف و استفهام با استفاده از نام همان گروه بکار می‌برد که این سه توصیف و استفهام با یکدیگر تفاوت دارند. در مورد اصحاب یمین این استفهام در مقام بزرگداشت آنان است و به شگفت آوردن مخاطب از حال اصحاب یمین است ولی در مورد اصحاب شمال این استفهام از جهت شگفت انگیزی و هول انگیزی است. در مورد سابقون نیز تاکید بر سبقت گیرندگان از یکدیگر در انجام کارهای خیر است و توصیف بندگانی است که در برابر اصحاب یمین برترند و بلافاصله در آیه بعد از معرفی این دسته، آنان را مقربون می شمارد و سپس به بیان نعت‌های آنان در بهشت می‌پردازد این در حالی است که برای اصحاب یمین تنها از مواهب بهشتی بر ایشان را بر می‌شمارد. از اعجازهای کلامی خداوند در این سوره می‌توان به مجمل گویی و ایجاز سخن اشاره کرد که در نوع خود شگفت انگیز است. مثلا در آیه "خافضه رافعه" تنها دو کلمه پس از بیان رخداد واقعه و بیان عدم کذب آن است ولی درون خود مفاهیم زیادی را جای داده است و از این دو کلمه می‌توان چندین جمله بیان و استنباط نمود و در واقع بیان کننده این است که در روز قیامت، نظم عالم زیر و رو می شود و باطن قلب‌ها مشخص می-شود. در این سوره و در آیات مختلف آن از کلماتی موزون و هم آهنگ با یکدیگر استفاده شده است و سوره را در کمال انسجام و پیوستگی و هماهنگی نشان می‌دهد. به عنوان مثال در آیات بیان حالات اصحاب یمین در بهشت ا ز کلمات، مخضود، منضود ، ممدود و مسکوب بکار رفته است که زیبا و خوش آوا و آهنگین است و در همین حال مراتب منعم را می‌توان به صورت یک جریان پیوسته در نظر آورد. در سوره واقعه واژگانی یافت می‌شوند که تنها یک بار در قرآن بکار رفته‌اند (واژگان تکامد). از جمله این واژگان می‌توان به واژگانی همچون: اباریق، مخضود، مسکوب، طلح و المزن و موضونه اشاره کرد (کریمی نیا (1393)

یکی از جنبه های اعجاز قرآن، تشریع ارزشمند آن و ارتباط احکام شرعی با اخلاق است. از این رو علما و محققین به تجزیه و تحلیل آیاتی که بیش از یک نوع اعراب را شامل می شود، علاقه داشته اند تا حکم شرعی را از آنها استنباط کنند. سوره بقره روشی قوی برای مؤمنان ترسیم کرده است. با احکام شرعی مندرج در آیات، اوصاف و رفتار اخلاقی آنان را روشن می کرد. این همان چیزی است که در این پژوهش با بررسی رابطه حکم شرعی و اخلاق در سوره بقره به آن می پردازیم، زیرا ارزش های اخلاقی مقدمه ای برای صدور حکم فقهی شرعی خواهد بود، به این معنا که احکام اخلاقی عقلایی مقدمه ای بر اجتهاد فقهی است و استنباط حکم شرعی بر اساس آن است. از این رو، اهمیت پیام از منظر این سوره شامل مجموعه ای از احکام حقوقی مرتبط با اخلاق است، چرا که بررسی مفاهیم اخلاق در قرآن به دلیل تأثیر گسترده و وسیعی که در جامعه بشری دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین معارف و معارف اخلاقی در قصص قرآن، عامل بازدارنده ای برای مبارزه با انواع مفاسد و انحرافات است. در واقع افراد در جامعه بشری در زندگی خود پیشرفت می کنند. با تکیه بر رویکرد توصیفی تحلیلی، به نتایجی دست یافتیم، یعنی رویکرد ارزشی در علم تفسیر مبتنی بر مبانی و ارکان ثابت، اخلاق اسلامی را قانون اساسی و اعتقاد راسخ را محرک و عدالت، همبستگی و برابری را هدفی برای رسیدن به پیشرفت، امنیت و آرامش اجتماعی قرار داده است. مصلحت قرآن کریم با ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی نیکو تأیید می‌کند که اصلاح اجتماعی شیوه‌ای از زندگی است که بشریت نمی‌تواند بدون آن عمل کند. سوره بقره بسیاری از احکام فقهی مربوط به عبادات و تشریعات اسلامی را روشن می کند. مانند صحبت از احکام حج و عمره، احکام قصاص، احکام روزه، احکام طلاق و برخی از احکام مربوط به زن و ارث و سوگند. و مانند آنها احکام مهمی است که رابطه مسلمان با خالقش - سبحان الله - و با دیگران از فرزندان اسلام و دیگران را تنظیم می کند. این عبادات مکتبی برای آموزش تقوا است و تقوا احساس مسئولیت و خودانگیختگی فرد است. این معیار ارزش یک فرد و مقیاس ارزیابی شخصیت اوست. تقوا بهترین رزق و روزی مومن است. انجام کار نیک برای کسب تقوای خداوند متعال به معنای التزام به دین خداوند متعال و عبادت اوست تا زمانی که مرگ ناگهانی فرا رسد و حسنات و منافعی را به همراه داشته باشد.

پراکندگی یهودیان ()Jewish diasporaیکی از طولانیترین و پیچیدهترین پدیدههای تاریخ بشری است که از زمان تبعید بابلی در قرن ششم پیش از میلاد آغاز شد و تا به امروز ادامه دارد. این پراکندگی تأثیرات عمیقی بر زندگی یهودیان در ابعاد مختلف تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی داشته است. در طول قرنها، جوامع یهودی در مناطق مختلف در سراسر جهان مستقر شدهاند که منجر به ایجاد مجموعهای غنی از آداب و رسوم فرهنگی، مناسک مذهبی و ساختارهای اجتماعی شده است. این پراکندگی امکان ترکیب سنتهای یهودی با آداب و رسوم محلی را فراهم کرده و سبب تقویت نمودهای منحصر به فرد هویت یهودی شده است. در نتیجه، جوامع پراکنده سهم بسزایی در تکامل کلی فرهنگ و زندگی مذهبی یهودیان داشتهاند. یکی از تأثیرات قابل توجه پراکندگی بر زندگی یهودیان، توسعه فرقهها و جنبشهای مختلف یهودی است. از آنجایی که یهودیان در کشورهای مختلف ساکن شدند، با هنجارهای فرهنگی و اعمال مذهبی گوناگونی مواجه شدند که بر باورها و ساختارهای جمعی خودشان تأثیر گذاشت. این امر منجر به ظهور جنبشهای مذهبی متمایز مانند یهودیت اصلاحگرا، محافظهکار و ارتدوکس شد که هر کدام منعکسکننده ارزشها و تجربیات جامعه مربوطه خود هستند. تنوع در عمل یهودیت، درک بیشتری از یهودیت را به عنوان یک سنت پویا و در حال تحول به جای یک ایمان یکپارچه، تقویت میکند. - سوال اصلی و فرعی تحقیق : -پراکندگی یهودیان چگونه بر زندگی آنها در جوامع مختلف تأثیر گذاشته است؟ - پراکندگی چه تأثیری بر هویت یهودیان داشته است؟ - چگونه یهودیان در جوامع مختلف با چالشهای اجتماعی و فرهنگی مواجه شدهاند؟ - نقش پراکندگی در شکلگیری و تحول مذهب یهودیت چیست؟

عنوان ایثار یکی از ارزش های متعالی در اسلام به شمار می رود و مفهوم ایثار بیانگر روحیه فداکاری و بخشش برای افراد انسانی است. از اینرو ایثار یکی از اصلی ترین ویژگی های اخلاق اسلامی و بیان سیره رفتاری مسلمان نیز محسوب می شود که تعدادی از علما و فیلسوفان در طول تاریخ به بررسی این ارزش اسلامی توجه کرده و در عصر حاضر یکی از این فیلسوفان و علمای بزرگی که در تفسیر و تعمیم آن توجه کرده است، عالم بزرگ ایرانی آیت الله مصباح یزدی است. در بینش قرآنی آیت الله مصباح یزدی ایثار بیانگر مبانی و ارزش های بزرگ انسانی است که بر اساس موازین اخلاقی و دینی، شخصیت انسان را شکل می دهد و ایثار یکی از آموزه های بلند قرآنی است که فرامین اسلام، مردم را به کسب و گسترش آن تشویق و دیگران را به استفاده از آن در برخورد فرد با دیگران در جامعه اسلامی ترغیب می کند و با تعمیم و توجه به این مفهوم متعالی لاجرم جامعه متحول شده و زیبایی های اخلاقی گسترش می یابد. این تحقیق با رویکرد توصیفی و تحلیلی شکل گرفته است و اهمیت آن ناشی از تعالی وبلندی این مفهوم است که تعمیم آن در حقیقت گسترش اخلاقیات اسلام و منافع آن بر منافع شخصی تقدم دارد و مهمترین نتایج که بدست آمد این است که مصباح یزدی یکی بزرگترین متفکران برجسته ای اسلامی است که به مفهوم ایثار از منظر قرآن کریم پرداخته است. علامه مصباح یزدی در این زمینه تاکید می کند که ایثار پیوندی تنگاتنگ با تقوا و بندگی خداوند متعال دارد و از نظر علامه مصباح یزدی ایثار از آگاهی فرد و حقیقت هستی و به هم پیوستگی همه موجودات هستی نشأت می گیرد و از اینرو مؤمن واقعی متوجه می شود که مصلحت دیگران جزء مصلحت شخصی اوست و فداکاری در راه دیگران فداکاری در راه خدای متعال است. بنابراین ایثار نمایانگر تجلی عملی ایمان و توحید است.

معاد جسمانی و روحانی یکی از مباحث مهم کلامی در اسلام است. خواجه نصیرالدین طوسی و فخرالدین رازی این دو عالم کلامی سعی بر آن داشته ‌اند تا اینکه این دو مباحث کلامی را به صورت یک‌پارچه بیان نمایند، خواجه نصیرالدین معاد را هم جسمانی می داند و هم روحانی؛ زیرا روح که جوهری مجرد است، با مرگ نا بود نشده و در قیامت اجزای اصلی بدن نیز باقی است و به روح بازگشت می کند و انسان زنده می شود. اشتراکات خواجه نصیرالدین طوسی و فخرالدین رازی در باره معاد جسمانی و روحانی که با هم دارند همانا در بررسی براهین معاد در یک جمله به دو برهان حکمت و عدالت اشاره می کنند.ضرورت معاد برای انسان به دلیل آن است که واجب است پاداش یا عذاب عمل‌اش را در آخرت ببیند.و همچنین حکمت خداوند اقتضا می کند که معاد و حشری باشد. افتراقات اقوال فخررازی و خواجه نصیرالدین طوسی در باره معاد جسمانی و روحانی عبارتند از:1- نظریه فخر رازی در اثبات امکان معاد یکی جواز اعاده ی معدوم، یکی هم قاعده ی حکم الامثال و دیگری قیاس اولویت است. 2-نظریه خواجه نصیرالدین طوسی در این مورد تکیه بر قاعده حکم الامثال است و اعاده ی معدوم را جایز نمیداند.خواجه و فخر روح را حادث میداند. در این تحقیق به بررسی معاد جسمانی و روحانی پرداخته شده است. که با در نظر گرفتن وجوه افترقات و اشتراکات که میان نظریات بیان خواهد شد

مسئله آخرالزمان در ادیان مختلف و از زمان‌های دور مورد توجه مردمان به‌خصوص دینداران مسلمان و غیرمسلمان و در نگاه ویژه مستشرقان و دین پژوهان بوده است. با توجه به وقایع این دوران و اهمیت پاسخ به کج‌روی‌ها و گسترش نگرش‌ها به نگارش این پژوهش با عنوان بررسی مدخل ملاحم و آخرالزمان در دایره المعارف لیدن قرآن بر مبنای آیات و روایات که از جمله مسائل مهم روزگار ماست پرداخته شده. دایره المعارف قرآن لیدن که به سر ویراستاری خانم جین دمن مک اولیف در قالب 6 جلد و در حدود هزار مقاله تنظیم شده در یکی از مقالات این دایره المعارف مبحث ملاحم و آخرالزمان طرح شده. در این پژوهش که به روش کتابخانه‌ای و مطالعه مقالات انجام شده و تاکنون نقد و بررسی بر این مدخل صورت نگرفته، به بررسی لغوی و مفهومی کلمات ملاحم، آخرالزمان و قیامت پرداخته شده که بعد از ترجمه مدخل ملاحم و آخرالزمان دایره المعارف لیدن قرآن به بررسی نظرات ادیان مختلف درباره ظهور، قیامت و آخرالزمان که در پایان هربخش به بررسی تطبیقی با مدخل مورد بحث انجام می‌گیرد. نگارنده در طی این پژوهش به این مطلب دست پیدا کرده است که اگر سرویراستار محترم در نگارش این دائره المعارف از پژوهشگران ممتاز اسلامی یا به بیان دیگر پژوهشگران شیعی شاخص همان دوره بهره می‌برد، خطاهای به مراتب کمتری در آن بررسی رخ می‌داد. چرا که عمده اشکالات این دائره المعارف را می‌توان به عدم تتبّع جامع و کامل، آشنا نبودن به برخی منابع مهم، اکتفاکردن به منابع اهل‌سنت و کم توجهی به منابع شیعی و عدم استفاده صحیح از روایات اهل بیت (ع) و پیامبر اکرم (ص) دانست. البته در مواردی نگارش مدخل با غرض و سوء نیت انجام شده که مهم‌ترین اشکال نویسنده درباره این مدخل را می‌توان به انتخاب اشتباه نام ملاحم وآخرالزمان برای این مدخل نام برد که می‌شود این اشکال را در برداشت اشتباه ایشان دانست که می بایست به نام قیامت و وقایع آن و یا نظایر این تغییر کند. این موارد نشان از درک نادرست یا ناقص نویسنده، مشاوران یا پژوهشگران از زبان و لغت عربی دارد.

آموزه مهدویت به علت جایگاه مهم و تأثیرگزاری که در تحولات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی دارد؛ همواره مورد طمع بدخواهان و طمع‌ورزان قرار گرفته و با برداشت‌های نادرست و ایجاد فرقه‌های انحرافی، شبهات مختلفی را متوجه آن می‌نمایند. گرچه شبهاتی که در باره مهدویت مطرح شده ریشه در اعماق تاریخ اسلامی دارد و در عصر ائمه(علیهم السلام) نیز مطرح بوده است؛ اما به علت گسترش مطالعات مستشرقان در باره آموزه‌های مهدوی از یک طرف و ایجاد فرقه‌هایی چون وهابیت، بابیت، بهائیت و ... از طرف دیگر و نقش پررنگ آموزه مهدویت و انتظار در تحولات اجتماعی و حرکت‌های سیاسی و فرهنگی مانند انقلاب اسلامی که بر پایه مهدویت و انتظار شکل گرفته؛ از طرف سوم، بر حجم و تنوع شبهات در دو قرن اخیر افزوده است. از این جهت گونه‌شناسی و تحلیل پاسخ‌ به شبهات مهدویت در دو قرن اخیر در دستور کار این تحقیق قرار داده شده است. طبعا برای شناخت گونه‌ها و روش‌های پاسخ به شبهات مهدویت، ابتدا لازم است شبهاتی که متوجه آموزه مهدویت می‌شود را از منظرهای مختلف گونه‌شناسی کرد. این گونه‌ها را می‌توان به جهات مختلف مورد شناسایی قرار داد. گاه ممکن است شبهات را به‌لحاظ منشأ تکون آن مورد شناسایی قرار داد و بدین لحاظ دسته‌بندی کرد. از این منظر شبهات به برون دینی و برون مذهبی و درون مذهبی قابل دسته‌بندی است. و گاه نیز می‌توان شبهات را به لحاظ رویکردهای مختلف کلامی، فلسفی، تاریخی، عرفانی و تجربی و ... دسته بندی نمود. شناخت شبهات، دسته‌بندی و در نهایت پاسخ به آنها می‌تواند سهم به‌سزایی در پیراستن این آموزه تابناک از پیرایه‌ها و انحرافات و آسیب‌ها دارد. برای این منظور علاوه بر ضرورت شناخت گونه‌های مختلف شبهاتی که متوجه مهدویت می‌شود؛ شناخت رویکردها، شیوه‌ها و روش‌های پاسخ به شبهات و تحلیل و بررسی آنها در این خصوص از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زیرا پاسخ ناقص و غیر مکفی می‌تواند آثار مخرب اعتقادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی برجای گذارد. بنابراین گونه‌شناسی پاسخ‌گویی به شبهات مهدویت و تحلیل شیوه‌ها و روش‌های پاسخ‌گویی به گونه‌های مختلف شبهاتی که در عرصه مهدویت مطرح می‌شوند؛ مسأله اصلی این تحقیق است. برای تحقق این هدف پاسخ‌های داده شده بر اساس نوع شبهه و خاستگاه و انگیزه‌های شبهه کننده و رویکردها و روش‌های شبهه افکنی که از منظرهای مختلف عقلی، نقلی، تاریخی، عرفانی، تجربی و ... صورت گرفته؛ دسته‌بندی و تحلیل و بررسی خواهند شد.

بررسی قیامت و معاد در نظام دینی یکی از مباحث مهم و محوری به شمار می رود و قرآن کریم به عنوان منبع اصلی برای مطالعه اینجانب و به عنوان منبع اولیه برای معارف اسلامی به شمار می رود. معاد و قیامت عامل مهمی در معرفت اسلامی و بخصوص رویکردهای اعتقادی و تفسیری است. در اینجا به بررسی موضوع معاد و قیامت می پردازیم و اهداف و مقاصد و پیامدهای معاد را در قرآن بیان می کنیم و نظرات آیت الله شیخ ناصر مکارم شیرازی و محقق آیت الله جعفر سبحانی را بیان می کنیم و نیز به مقایسه رویکردهای دو محقق در تفسیر موضوعی از قرآن کریم می پردازیم. بر این اساس هدف این پایان نامه شناخت روش تفسیری نفحات القرآن و کتاب مفاهیم القرآن در موضوع قیامت و معاد بصورت مقایسه ای است. روش تحقیق، رویکرد ترکیبی (ترکیبی از توصیفی و تحلیلی) است و در گردآوری مطالب از کتب احادیث، تفاسیر قرآن کریم و. استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که دو مفسر روش موضوعی را به عنوان رویکردی در کتب خود اتخاذ کرده و ساختار تحقیق را در آثار خود بر اساس بررسی موضوعی و پرداختن به موضوع و مسائل ناشی از آن از طریق آیات قرآن تنظیم کرده اند در این تلاش، این دو روش تفسیر را بر اساس شواهد مربوط به معاد بررسی کردیم و متوجه شدیم که چندین محور مشترک بین این دو اثر و رویکردهای دو مفسر در آثارشان وجود دارد. اما هنگام مطالعه تفسیر در مفاهیم قرآن متوجه می شویم که شیخ السبحانی در این تفسیر موضوعی، رویکرد کلامی و فلسفی را سرلوحه تحقیق خود قرار داده و هدف آن این است که در حل مسائل مطرح شده در مورد موضوع رویکردهای فلسفی و کلامی را ستون فقرات قرار دهد. در مطالعه کتاب «نفحات القرآن» متوجه شدیم که شیخ مکارم شیرازی، اگرچه رویکردی موضوعی در تفسیر خود داشته است، اما سعی کرده است با مطالعه ای دقیق و عینی، قرآن را مطالعه کند. و از این اصل، مضامین مشترکی را بین دو کتاب «نفحات القرآن» و «مفاهیم قرآن» مشاهده می کنیم، اما در سطح فرآیند تفسیر، تفاوت هایی بین این دو تفسیر می بینیم. مکارم الشیرازی در تفسیر خود ابتدا آیات مربوط به موضوع را جمع آوری می کند و مراقب است که متن قرآن را با پیش فرض های قبلی مواجه نکند و معتقد است که مفسر باید بدون پیش داوری و فرضیه های تعیین شده با متن قرآن مقابله کند. این دیدگاه این مفسر در نحوه برداشت وی از آیات قرآن است. شیخ مکارم علاوه بر روش تفسیر آیه به آیه، در شیوه تفسیری خود از مؤلفه های دیگری مانند لغت نامه های زبانی و تحقیقات اعتقادی و نیز تحولات دانشمندان علوم طبیعی و علوم جدید بهره می گیرد.