جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از رویکردهای مهم در مطالعات قرآن برای کشف ورسیدن به لایه های عمیق تر معنایی، واکاوی و مفهوم شناسی واژگان است که در عمق بخشیدن به معناهای مستخرج ازآیات قرآن نقش مهمی دارد . واژه (لِقاء به کسر لام) از واژگانی است که خود و مشتقاتش در قران کریم زیاد به کار رفته است.این واژه به معنای روبرو شدن و مصادف شدن با شی‌ء است، مانند« وَ اِذا لَقُوا الَّذِینَ آمَنُوا قالُوا آمَنَّا »(بقره/14) مشتقات این واژه بعضا در آیات قرآن با معانی متفاوت به کار رفته است، مانند «تَلْقیه» به معنای روبرو کردن و تفهیم و اعطا مانند « َ اِنَّکَ‌ لَتُلَقَّی‌ الْقُرْآنَ مِنْ لَدُنْ حَکِیمٍ عَلِیمٍ‌؛ تو قرآن را از جانب خدای حکیم و دانا تفهیم می‌شوی»؛ « اِلْقاء»به معنای انداختن مانند فَاَلْقی‌ عَصاهُ فَاِذا هِیَ ثُعْبانٌ مُبِینٌ‌ ؛ «تَلَقَّی» به معنای تفهّم و اخذ مانند « فَتَلَقَّی‌ آدَمُ مِنْ رَبِّهِ کَلِماتٍ فَتابَ عَلَیْهِ‌»؛ اِلْتِقاء»به معنای ملاقات دو شی‌ء است همدیگر را مانند« مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ‌ یَلْتَقِیانِ‌ »؛ «تِلْقاء»به معنای جهت و طرفی که در مقابل است مانند« وَ لَمَّا تَوَجَّهَ‌ تِلْقاءَ مَدْیَنَ قالَ ...»؛ ترکیب اضافی «لِقاءُ الله» نیز در قران مکررا به کار رفته است که برخی آن را به معنای ملاقات نعمت و عذاب خداوند تفسیر کرده اند ؛ ترکیب « یَوْمُ التَّلاق » در قران که یکی از نام‌های روز قیامت است به کار فته است.موارد یاد شده برخی از کاربرد های این واژه در قران کریم است که در پژوهش پیش رو این موارد و دیگر کاربرهای این واژه بررسی خواهد شد. مترادف های این واژه نیز در قران استعمال شده است .شاید در نگاه بدوی واژگان (لَحَقَ-زارَ، لَزِمَ-لصق-صحبه و...) را بتوان به عنوان مترادفهای آن یاد کرد یا واژگان « اخذ ، نبذ و قذف» را متراف باب افعال این واژه یعنی القاء دانست. البته معانی و مصادیق این واژه در قران بیشتر از موارد پیش گفته است که طبیعتا در سیر پژوهش ، ما به تفصیل به این موارد می پردازیم

یکی از ارکان اساسی مفهوم ایمان، تصدیق مطلق در تصویر واقعی در ذهن است که روح برای صحنه‌های غیبی واقع‌گرایانه که از عالم غیب است، به آن تکیه می‌کند که در آن تصور منطبق بر تصدیق در عالم شهود است. مفهوم ایمان را از طریق نزول قرآن کریم با متون مبارک آن از عالم غیب در تبیین تأثیر قیامت که قرآن کریم در منابع متعددی به آن اشاره کرده است تا سطح فرهنگ فرد در رفتار صحیح در زندگی دنیوی را آن گونه که اراده خداوند متعال در چهارچوب وجود سه عنصر ایمان و ایمان به خدای متعال اقتضا می کند، برانگیزد متون قرآنی شاهد بسیاری از مفاهیمی بود که بر اساس واقعیت شهود در موضوعات مختلف غیبی استوار بود که تأثیری عمیق و عمده دارد، چنانکه خداوند متعال در سوره فرموده است. معاد مفهوم دیگری در بیان سوره تکاثر است و مراد از آن ادراکات و ایمان مطلق به آن است و این بینش اعتبار است به طوری که ادراک از طریق ایمان به آن با اعتبار منطبق است و واقعیتی است که در واقعیت از عالم غیب و یک مرحله کیفی در عالم غیب درک می شود و از مرحله حیات پس از آن به عالم حیات منتقل می شود انتقال از دنیای دنیوی به جهان آخرت است و در متون آن تجسم یافته است که در ایجاد وحدت مفهوم برای وحدت موضوع در فرآیند ادراک و باور در تبیین آنچه این محقق می خواهد گرد آمده است.

این رساله با عنوان «عقل نظری و کاربست آن در استنباط مسائل کلامی» به تبیین جایگاه عقل نظری در علم کلام و بررسی ابزارها و شیوه‌های آن در تحلیل و اثبات باورهای اعتقادی اختصاص دارد. عقل نظری در سنت کلام اسلامی، علاوه بر کارکردهای هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی، نقشی اساسی در بنیان‌گذاری مبادی تصوری و تصدیقی آموزه‌های دینی ایفا می‌کند. در این پژوهش، ضمن بررسی معنای عقل و کارکردهای آن و تبیین دیدگاه‌های متکلمان، چگونگی استنباط و تحلیل مسائل کلامی با استفاده از اصول فلسفی، قواعد عقلی و انواع براهین توضیح داده می‌شود. ابزارها و روش‌های عقل نظری شامل کشف استلزامات منطقی، قیاس تمثیلی، اصول فلسفی و عقلی و براهین گوناگون مانند برهان خلف، برهان تمانع، برهان ذو حدین و نیز براهین لمّ و إنّ است. هر یک از این شیوه‌ها در موضوعاتی همچون توحید، صفات و افعال خداوند، عصمت امامان و مسئله نسبت افعال انسان به خدا به کار گرفته شده‌اند. افزون بر این، عقل نظری امکان بررسی و ارزیابی روش‌های جدلی و اقناعی در مناظرات کلامی را فراهم می‌سازد و چارچوبی هماهنگ برای سنجش استدلال‌ها ارائه می‌دهد. در پایان، پژوهشگر در رساله نشان می‌دهد که عقل نظری توانایی پاسخ‌گویی به محدودیت‌های ادراک حسی و چالش‌های معرفت‌شناختی همچون شکاکیت و نسبی‌گرایی را دارد و در پرتو پیوند با مبانی کلامی، راه را برای دستیابی به معرفتی موجه، قابل اعتماد و مطابق با واقع در عرصه ایمان هموار می‌سازد. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس مطالعه کتابخانه‌ای و تحلیل انتقادی متون کلامی و فلسفی سامان گرفته است.

پس از فاجعه هولوکاست الهیات یهودی با یکی از عمیق ترین بحران های معنایی و اعتقادی خود مواجه شد نابودی شش میلیون یهودی در جریان این رویداد پرسش های بنیادینی را درباره حضور عدالت و قدرت خداوند در جهان برانگیخت و بسیاری از مفاهیم سنتی در الهیات یهودی مانند پیمان انتخاب قوم بنی اسراییل و عدالت الهی را به چالش کشید.الهیات پساهولوکاست تلاشی است برای پاسخ به این چالشها از طریق بازخوانی متون مقدس نقد سنتهای کلامی پیشین و بازتعریف رابطه خدا و انسان در پرتو تجربه ی رنج عظیم در این رویکرد متفکرانی چون ریچارد روبنشتاین الی ویزل وآوی ساگی دیدگاه های متنوعی ارائه داده اند از انکار دخالت مستقیم خدا در امور هان تا تاکید بر هم دردی الهی و مسولیت اخلاقی انسان بررسی رویکردهای مختلف الهیات پساهولوکاست نشان می دهد که یهودیت معاصر در حال بازساری بمیان های خود بر مبنای تجربه تاریخی و گفت وگویی نو با مفاهیم سنتی است.

پایان نامه ما به این موضوع (اهداف اعتقادی و اخلاقی در سوره حدید: آثار و کاربردهای آنها) پرداخت. در این مبحث سعی می شود در سه فصل، اهداف عقیدتی و اخلاقی موجود در سوره الحدید را ، ضمن بیان برخی از آثار و کاربردهای آن، روشن کنیم. ترتیب مباحث به شکلی است که پس از مقدمه، در فصل اول بیان امور تمهیدی، در فصل دوم بیان اهداف اعتقادی در سوره حدید: آثار و کاربردهای آن، و در فصل سوم بیان اهداف اخلاقی در سوره حدید: آثار و کاربردهای آن می پردازیم، و در آخر نتایج تحقیق را ثبت می کنیم، و بعد از آن مصادر بحث را می آوریم. اهمیت موضوع در این است که پیرامون یک سوره از قرآن کریم که بهترین کتاب است، و هم به عقاید و اخلاق اسلامی و موضوع آنها می پردازد که از بهترین موضوعات دین دارند، و روشن است که اعتقادات و اخلاقیات لازم است همه مسلمانان آنها را بشناسند. هدف این پایان نامه شناخت اهداف اعتقادی سوره مبارکه حدید و نیز اهداف اخلاقی، و شناخت تأثیرات اهداف مباحث ـ اعتقادی یا اخلاقی ـ بر فرد مسلمان و جامعه که در آن زندگی می کند، و شناخت کاربرد اهداف را - در پرتو متون اسلامی - بداند. ما در نامه خود می خواهیم به وجود اهداف اعتقادی و اخلاقی در سوره حدید پاسخ دهیم و آثار و کاربردهای آنها را ذکر کنیم. آنچه در پایان نامه جدید است این است که طبق تحقیقات من، این اولین موضوع در نوع خود است که به تمام جنبه های ذکر شده در یک تحقیق می پردازد. منهج مورد استفاده هم توصیفی- تحلیلی است. مهمترین نتایجی که از طریق تحقیق به آنها رسیدیم به شرح زیر است: 1: در سوره مبارکه چیزی است که هدفش این است که مؤمن را بالا ببرد و او را برای رویارویی با بلاهای دنیا و سختی های زندگی به امید موفقیت و دوری ناامیدی، هر چند مصیبت و سختی از هر نوع باشد، آماده کند. ولی هدف اولی آن تسهیل کردن انفاق برای فرد مسلمان است. 2: تأکید مکرر سوره بر ایمان به رسول، رسیدن به اطاعت مطلق و پیروی از او با ایمان است، زیرا ایمان بدون آنها ثمری ندارد. 3- ایمان به قیامت باید یقین باشد که در زندگی انسان یادآور همیشه گی روز قیامت و آخرت برای او باشچ . 4- مؤمن باید منبع مالی مستقل و حلال داشته باشد که با آن نیازهای خود را تأمین کند و امرار معاش خود و کفالت ها یش را بهبود بخشد ...

عزاداری برای سیدالشهداء (ع) یکی از بزرگ‌ترین مصادیق بزرگداشت شعائر الهی است. در حقیقت یکی از مهم‌ترین امتیازات جامعه شیعه، برخورداری از چشمه پر فیض نورانیت و معنویت عاشوراست. این چشمه جوشان از نخستین روزی که موضوع یادکرد مصیبت امام حسین (علیه‌السلام) و یارانش مطرح شد جریان یافت و تا امروزه همچنان جاری است و پس از این هم ادامه خواهد داشت. اما در طول تاریخ همواره کسانی بوده‌اند که علی‌رغم اینکه ادعای اسلام داشته‌اند، با اقامه عزا بر آن حضرت مخالف بوده‌ و آن را نپذیرفته‌اند. بر این اساس با توجه به این‌که قرآن به عنوان کتاب الهی، مورد پذیرش همه مسلمانان است؛ پرسش پژوهش حاضر این است که آیا قرآن برای عزاداری بر آن حضرت دلایلی بیان کرده است؟ این مقاله در صدد است با اتّخاذ روش توصیفی- تحلیلی، به معرفی این آیات بپردازد. با نظری به آیات نورانی قرآن روشن می‌شود که عزاداری و برپایی مجالس عزا نه تنها با قرآن مخالفت و ناسازگاری ندارد، بلکه موجب تثبیت قلوب، ذکر و موعظه و از مصادیق شعائر الهی، مودّت و محبّت به اهل بیت (علیهم السّلام) می‌باشد که در قرآن به آن‌ها سفارش شده است.

این پژوهش به‌دنبال یافتن راهی برای الاهیات‌ورزی مقایسه‌ای اسلامی در چارچوب صحت اعتقادی و عملی است. پس از تبیین ماهیت الاهیات مقایسه‌ای جدید و بررسی رویکردهای گوناگون به آن—شامل چهار رویکرد اعترافی، فرااعترافی، دوسویه‌ی اعترافی، و دوسویه‌ی فرااعترافی—فرااعترافی‌گرایی مستلزم چشم‌پوشی از پایگاه ایمانی و ناپذیرفتنی معرفی می‌شود. در مقابل، اعترافی‌گرایی نگرش غالب به الاهیات مقایسه‌ای جدید و گزینه‌ای معتبر برای الاهی‌دان مقایسه‌ای مسلمان به شمار می‌آید. پژوهش نشان می‌دهد که الاهیات مقایسه‌ای جدید، در قرائت غالبش، رشته‌ای ایمان‌محور است و با دین‌شناسی مقایسه‌ای که بر توصیف و مقایسه‌ی صِرف متمرکز است، مرزبندی روشنی دارد. براساس استقرا و بدون ادعای حصر، در رویکرد اعترافی به‌معنای عام کلمه، که دوسویه‌ی اعترافی را نیز شامل می‌شود، یادگیری بینادینی در شش قالب مختلف انجام می‌شود: تقویت، تصحیح، بازیابی، بازتفسیر، ازآنِ‌خودسازی، و بازدرست‌شماری. در این پژوهش، برای این شش نوع یادگیری، بیش از چهارده نمونه‌ی پژوهشیِ درجه اول، عمدتاً از میان کارهای الاهی‌دان‌های مقایسه‌ای مسیحی، ذکر شده است. در رویکرد اعترافی، الاهی‌دان مقایسه‌ای مسلمان، ضمن التزام کامل به دین مبدأ، علاوه بر آموختن از «نفس مقایسه»، از «طرف مقایسه» نیز بهره می‌گیرد. هیچ‌یک از حوزه‌های اندیشه‌ی اسلامی (اعم از تفسیر، کلام، فقه، حدیث، اخلاق، عرفان، تاریخ و غیره) با هیچ مانع ذاتی برای ورود به گفت‌وگوی الاهیاتی مقایسه‌ای مواجه نیست و هر پژوهشگر مسلمان می‌تواند، ناظر به هویت علمی و متناسب با تخصص و علاقه‌ی خود، عرصه‌ی مقایسه را برگزیند. پژوهش، پس از تبیین مهم‌ترین مبانی اسلامی برای ژرف‌آموزی بینادینی—شامل نگاه قرآن و حدیث و اندیشمندان مسلمان به یادگیری بینادینی، معرفت‌زایی نفس مقایسه، تراکم یا توارد ظنون، و بینامتنیت—و پس از ارائه‌ی بیش از شصت‌وهفت نمونه و پیشنهاد پژوهشیِ درجه اول در شش عرصه‌ی انتخابیِ (1) فهم قرآن، (2) فهم حدیث، (3) یادگیری‌های فقهی-تاریخی (استصحاب احکام شرایع سابقه، حقیقت شرعیه، و روش‌شناسی کنش‌گری دینی)، (4) اقتباس روش تفسیری، (5) بازتفسیر سنت خودی در چارچوب سنت‌های دیگر، و (6) یادگیری بینامذهبی، نتیجه می‌گیرد که الاهیات مقایسه‌ای می‌تواند ابزاری کارآمد برای تدقیق و تعمیق اندیشه‌ی دینی و حتی تقویت ایمان مذهبی باشد و افق‌های تازه‌ای برای بالندگی تفکر اسلامی در مواجهه با تکثر دینی بگشاید.

خودباوری امروزه در روانشناسی و علوم تربیتی به کار می‌رود و منظور از آن یک حالت مثبت روحی و روانی است که در نتیجه احساس ارزشمندی در نفس انسان پدید می‌آید و او را آماده می‌سازد تا از طریق بهره‌گیری از لیاقت‌ها و توانمندی‌هایی که دارد به انجام وظایفی که بر عهده اوست قیام نماید و در این راه، از مشکلات و موانعی که پیش می‌آید هراسی به دل راه ندهد. از این حالت روحی در اسلامی با تعابیری چون مناعت طبع، اعتماد به نفس، عزت نفس و. .. یاد می‌‌شود. در واقع خودباوری، باور به استعدادها، توانایی‌ها و نیروهای نهفته فطری درونی است که با اتکاء به آن می‌توان با اهداف مورد نظر در زندگی رسید و به آن جامع عمل پوشانید و مرحله عالی خودباوری، شکوفایی همه استعدادهای بالقوه فرد است که در قرآن کریم و منابع روانشناسی (آلبرت بندورا )بر اهمیت خودباوری و اعتماد به نفس و آثار فردی و اجتماعی آن به عنوان اصلی‌ترین مؤلفه‌های نظریه شناختی اجتماعی تاکید شده است. قرآن کریم بر این نکته تأکید دارد که خداوند توانایی‌ها واستعدادهای بالقوه را در انسان قرار داده و موفقیت فرد در گرو باور داشتن به این توانایی‌ها و تلاش برای شکوفا کردن آن‌هاست این باور خودکارآمدی فرد را افزایش داده و به او کمک می‌کند تا اهداف مناسب‌تری را برای خود تعیین کند.تقویت خودباوری فردی و اجتماعی بر اساس آموزه‌های قرآنی و نظریه بندورا می‌تواند زمینه‌ساز پیشرفت و موفقیت فردی و اجتماعی باشد. از طرف دیگر، نظریه خودکارآمدی آلبرت بندورا نیز بر نقش محوری خودباوری در موفقیت فردی و اجتماعی تأکید دارد. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی جمع آوری شده است. از مباحثی که بیان شده می‌توان نتیجه گرفت که انسان از شناخت خود و خودشناسی میتواند به خدا شناسی برسد همانطور که درآیه «مَن عَرَفَ نَفسَه، فَقَد عَرَفَ ربَّه»آمده است. آیات قرآن و مطالعات روانشناسی و دیدگاه آلبرت بندورا همواره انسان را به خودباوری، اعتماد به نفس و عزت نفس فرا خوانده‌اند و همه انسان‌ها می‌توانند با مطالعه دقیق و با تدبر در آیات قرآن کریم خود را از خودباختگی و کم بینی نجات دهند و با عبرت گرفتن از کسانی که با غرور و سرکشی بی جا شکست خورده اند، عبرت بگیرند و به کرامت برسند.

در عصر کنونی، پژوهشگران غیر مسلمان زیادی که به آنان مستشرق گفته می‌شود، پدیدار شده‌اند که با تکیه بر روش‌های رایج در سرزمین خودشان کتاب‌هایی درباره اسلام و مسلمانان تألیف کرده‌اند بدون این‌که آن روش‌های مورد استفاده در کتاب‌هایشان را بیان کنند، اما کسی که کتاب‌های آنان را می‌خواند و دنبال می‌کند، متوجه می‌شود که آن‌ها تحت تأثیر محیط‌هایی که در آن بزرگ شده‌اند، رویکردهای متعددی را دنبال کرده‌اند. آنها در ارزیابی‌هایی که از اسلام و شخصیت‌های اسلامی ارائه داده‌اند به سه گروه موافق، مخالف و منصف تقسیم شده‌اند. از جمله شخصیت-های اسلامی که این مستشرقان به آن‌ها پرداخته‌اند، امام علی علیه السلام پسر عموی پیامبر (ص) و همسر حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها است. آنان به موضوع خلافت و مهمترین رویدادهایی که خلافت ایشان به همراه داشت از جمله جنگ با ناکثین، قاسطین و مارقین، یا به عبارت دیگر جنگ جمل، صفین و فتنه خوارج پرداخته‌اند. پژوهشگران مسلمان در ارزیابی خود از این مستشرقان نظرات مختلفی دارند. برخی از این پژوهشگران به تلاش‌های علمی آنان را در غنی سازی کتابخانه‌های غربی و عربی و إحیاء میراث عربی و اسلامی اذعان داشته‌اند، در حالی که برخی دیگر آنها را به دسیسه و تلاش برای تحریف دین و تاریخ اسلام متهم کرده‌اند. با توجه به آن‌چه گذشت، این پژوهش که از مقدمه، سه فصل و نتایج تشکیل شده است به بررسی آراء مستشرقان درباره خلافت امام علی علیه السلام و رویدادهای زمان خلافت آن حضرت می‌پردازد، اما از آنجا که از بین مستشرقان ویلفرد مادلونگ به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده است، بیشتر تمرکز این پژوهش بر آراء او قرار گرفته است. لذا در طول این پژوهش آراء آن‌ها را ذکر خواهیم نمود و در صورت ایجاب، به آن‌ها پاسخ می‌دهیم. همچنین در این پژوهش سعی شده به این سؤال اصلی پاسخ داده شود: ارزیابی نظرات مستشرقان، خصوصا ویلفرد مادولونگ درباره خلافت امام علی علیه السلام چیست؟ این پژوهش از روش استقرایی و توصیفی تحلیلی استفاده کرده است و کوشیده مطالب مربوط به خلافت امام علی علیه السلام را استقراء نماید، سپس آن‌ها را از لحاظ تاریخی دسته‌بندی و تحلیل کند. مهمترین نتایج به دست آمده عبارتند از اینکه آراء برخی از مستشرقان درباره امام علی علیه السلام با انصاف همراه است. برخی دیگر از آنان اتفاق نظر داشتند که امام علی علیه السلام در اداره دولت ناموفق بوده و این عدم موفقیت ایشان را ناشی از عدم انعطاف سیاسی ایشان دانسته‌اند. بیشتر پژوهش‌های تخصصی مستشرقان در زمینه خلافت امام علی (ع) چون بر اساس مفاهیم و اصول اشتباه بنا شده بود، جفا و ستم به امام علی علیه السلام است و علت این اشتباهات اصولی آنان پیشینه و عقاید فکری ناشی از عدم اطلاع از وقایع تاریخی و تکیه بر شبهات مطرح شده در منابع اسلامی است. همچنین مشخص شد که ویلفرد مادلونک پژوهشگری است که با انصاف و عدالت بیشتری به خلافت امام علی علیه السلام پرداخته است، زیرا او با تفصیل و روشنگری به این موضوع پرداخته است که مستشرقان کمی چنین عمل کرده‌اند.

از بدو ظهور تصوّف اسلامی، افرادی بوده اند که درباره اصول و بنیادهای آیین اسلام دغدغه و دل مشغولی های باریک بینانه و دقیق داشته و بر آرای معرفتی و اعتقادی تصوّف اسلامی تأثیرگذار بوده اند. این تأثیرات هم در روش صوفیه و هم در آثار و متون فارسی مشتمل بر متون منظوم و منثور عاشقانه و عارفانه دیده می شو د. بسترهای معرفتی آثار مهم ادبیات عرفانی و صوفیانه فارسی در زمینه توحید بسیار گسترده است . به نظر می رسد نقد مبانی معرفتی و کلامی در متون عرفانی فارسی و تحلیل و شناسایی آنها در فهم و شناخت آثار نیز بسیار است. توحید یکی از مباحث اساسی و کلیدی عرفان اسلامی است. مکاتب مختلف هیچ کدام در ثبوت توحید اختلاف ندارند اما تبیین این اصل مهم عرفانی در شناخت دیگر مبانی سیر و سلوک کارگشاست. عرفا در باب توحید به ارائه تعاریف و طبقه بندی های مختلف پرداخته اند و جایگاه آن را بیان کرده اند. بررسی شیوه تبیین مفهوم توحید در متون نثر عرفانی می تواند ابزاری برای درک عمیق تر جایگاه توحید در عرفان اسلامی باشد که از آن به تبیین دیدگاه های عرفا در باب توحید رسیده و ابعاد بیشتری از آرای آنها روشن می گردد. اساس رسالت حضرت محمّد (ص) بر توحید استوار است. اعتقاد به توحید و یگانگی خدا وجه مشترک تمام ادیان الهی است و انسان با پذیرش آن از شرک و کفر رهایی پیدا می کند. شعار توحید و باور به لا اله الّا الله با عبارت های گوناگون در قرآن تکرار شده است. در احادیث بر یگانگی خداوند تأکید فراوان شده و حضرت علی (ع) نیز با بیانی رسا مفاهیم توحیدی را در نهج البلاغه بیان فرموده اند. مبحث توحید در عرفان اسلامی از جمله مباحث اصلی و زیربنایی است و ریشه و اساس بسیاری از مباحث معرفتی را در بر می گیرد. عرفا در بیان مباحث عرفانی، شواهد بسیاری از قرآن و احادیث نقل می کنند که نشان می دهد اساس توحید در عرفان اسلامی بر پایه شریعت است و در کلام عرفا مفهوم گسترده ای پیدا کرده و با دقّت نظرهایی از جانب آنها همراه گردیده است. اولین و مهمترین قدم در اثبات ایمان، توحید است که در مقابل شرک قرار دارد و عبارت از اقرار به وحدانیّت و بی نیازی خداوند است و باور به اینکه موجودیّت همه مخلوقات، معلول اراده او و بازگشت همه چیز به سوی اوست. کاملترین و موجزترین عبارت برای بیان این معنی، عبارت لا اله الّا اللّه است. توحید در لغت به معنای یکتا کردن، یگانه کردن، خدا را یگانه دانستن و اقرار به یگانگی خداوند است. مهمترین اصلی که در عالم حکومت می کند اصل توحید است که اصلی فراگیر هم در ذات، صفات و افعال خداوند است و هم در مجموعه عالم آفرینش و قوانین حاکم بر آن و همه چیز باید سرانجام به این اصل بازگردد. متکلّمان به چهار مرتبه ذاتی، صفاتی، افعالی و عبادی برای توحید معتقدند که در مورد توحید ذاتی و توحید عبادی اختلافی ندارند. بیشتر اختلاف متکلّمین در توحید صفاتی و توحید افعالی است. توحید شهودی از ابتکارات صوفیه است که از نظر متکلمان در تقسیم بندی مراتب توحید قرار نمی گیرد و عبارت از یگانگی حق است که در کثرت ها جلوه کرده و اشیاء را به نور هستی منوّر کرده است. نفوذ علم کلام و اندیشه های کلامی در ادب فارسی بسیار گسترده است و غالب موضوعات کلامی را می توان در آثار عرفانی مشاهده کرد. توحید که نخستین و مهمترین اصل اعتقادی و زیربنای نظام اعتقادی و ارزشی اسلام است نیز به فراوانی در آثار عرفانی مطرح و تبیین گردیده است. به عنوان مثال، عطار نیشابوری از شاعرانی است که در آثار منظوم و منثورش دیدگاه های کلامی را با ذوق عارفانه خود در آمیخته و به نظر می رسد که از فقه به کلام و از کلام به فلسفه و از فلسفه به علم باطن که طریقه صوفیه است، گرایش پیدا کرده باشد. او علاوه بر چهار مرتبه توحید که در بالا ذکر شد به توحید عبادی نیز اعتقاد دارد که در مثنوی هایش به آن اشاره کرده است. توحید بحث اساسی دین و اسلام است و در متون عرفانی به عنوان شاخه اصلی و ریشه تمام اعتقادات مورد بررسی قرار گرفته است. حکیم سنایی غزنوی نیز از جمله کسانی است که موضوع توحید را هدف و اساس کار خود قرار داده و شعر فارسی را با اندیشه های صوفیانه در آمیخته و پایه گذار ادبیات منظوم عرفانی می شود که عطار و مولانا نیز به او افتخار می کنند. در روزگار سنایی، قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم هجری، عرفان در مشرق زمین در حال تکوین بوده و اندیشه های عرفانی همراه با اشعار صوفیانه در آثاری مانند اسرارالتوحید ابوسعید ابوالخیر، تمهیدات عین القضات همدانی، کشف الاسرار میبدی و سوانح العشاق احمد غزالی قابل مشاهده هستند. سنایی نیز شاعری بوده اساس پیام و هدف او بر محور توحید و عشق استوار است. عرفان همواره پدیده ای اجتماعی بوده و تحت تأثیر تحولات جامعه، نمودهای گوناگون داشته که گاهی در اوضاع اجتماعی ناسالم و اعتقادی بیمارگونه دارای سیر قهقرایی می شده و رو به ابتذال پیدا می کرده و برخی عرفا و صوفیه نامدار به منظور اصلاح طریقت تصوّف و عرفان و زدودن آلایش ها و تهمت ها از آن، کتاب هایی تألیف می کردند، از جمله، اللّمع از ابونصر سرّاج، رساله قشیریه از ابوالقاسم قشیری، کشف المحجوب از ابوالحسن هجویری و .. این عارفان در دوره های مختلف بر اساس قدرت فهم مخاطبان، شرایط روزگار و حال و مرتبه سلوکی خود، تعاریف بسیاری از توحید ارائه داده اند. عارفان مسلمان کلمه توحید، لا اله الّا الله را با تجارب عرفانی خود از وحدت در ارتباط می دانستند. البته ابن عربی اندلسی ( 560-638 ق) در قرن ششم هجری نظریّه ای را در توحید مطرح کرد که به "وحدت وجود" مشهور است. اصطلاح "وحدت وجود" از دو کلمه "وحدت" و "وجود" ترکیب یافته است و بر اساس این نظریّه "وجود" دارای واقعیت عینی و خارجی است و بر اساس این پیش فرض، نظریّه او بر دو اصل استوار است: نخست، انحصار هستی و وجود به خداوند و دیگر نفی وجود از ما سوی الله.

در زندگی فردی و اجتماعی افراد، فعالیت های تربیتی، از جمله فعالیت های اساسی‌‌ ‌‌و تأثیرگذار است. باید توجه داشت که این فعالیت ها، تابع مبانی و اصول مشخصی‌‌ ‌‌است و تبیین این اصول و مبانی از منظر صاحبنظران، اقدامی است که باید پیش از هر کاری انجام پذیرد. یکی از بزرگترین مفسران مباحث تربیتی امام خمینی (ره ) است که در آثار خود مبانی و اصول تربیتی را تشریح نموده است که بر این اساس این پژوهش با هدف بررسی مبانی و اصول تربیتی از دیدگاه امام خمینی با تکیه بر تفاسیر عرفانی انجام شده است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیل انجام شده و اطلاعات مورد نیاز با استفاده از روش اسنادی و کتابخانه ای از منابع دست اول گردآوری گردیده و نسبت به تجزیه و تحلیل اقدام گردیده است. بر اساس نتایج پژوهش تعلیم وتربیت اسلامی رابطه تنگاتنگ با عرفان امام ومنابع اصیل اسلام، یعنی قرآن وسنت دارد. امام خمینی ‌‌قدس سره تربیت را تلاش برای شکوفایی استعدادها و فطرت الهی در وجود انسان می خواند و می فرماید:‌ ‌‌«این تربیت ها است که... فطرت را شکوفا می کنند...» . در خصوص مبانی و اصول نیز مبانی اول برخورداری انسان از فطرتی خداجو و پاک که اصل توحید محوری در راستای آن است. مبانی دوم وجود عزم و اراده قوی در انسان که اصل تربیت پذیری انسان مرتبط با آن است. مبانی سوم ترکیب انسان از دو بُعد جسمانی و روحانی که اصل جامع نگری با آن مرتبط است. مبانی چهارم وجود روحیه کمال جویی در فطرت انسان که اصل کمال با آن مرتبط است. مبانی پنجم تأکید خاص بر امر تزکیه نفس که اصل تقدّم تزکیه بر تعلیم و اصل محافظت بر عمل با آن مرتبط است. مبانی ششم وجود ویژگی ضعف در انسان که اصل مسامحه با آن مرتبط است. مبانی هفتم که برخورداری انسان از نیروی تعقّل که اصل اصلاح شرایط با آن مرتبط است و مبانی هشتم که انسان موجودی مختار و انتخابگر که اصل اول نیاز انسان به مربّی و اصل دوم آزادی با آن مرتبط است.