جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این رساله با عنوان«بررسی انواع تشبیه واستعاره در دیوان عرفی شیرازی» درچهار فصل ویک مقدّمه فراهم شده است . در فصل اوّل به زندگی نامه، آثار، درون مایه های شعری و سبک و قالب های شعری عرفی پرداخته شده ، در فصل دوم درباره ی علم بلاغت و چگونگی تکامل این علوم درنزد مسلمانان و درباره ی علم بیان و صور خیال و تأثیر آن در کلام مطالبی آورده شده است. در فصل سوم، مبحث تشبیه1- برمبنای طرفین تشبیه از نظر(حسی و عقلی بودن)و(مفرد و مقید و مرکب بودن)،2- از نظر ساختار،3- به لحاظ ذکر و حذف ارکان، 4- برمبنای وجه شبه، بررسی شده است . برای هر یک، تقسیم بندی خاص وسپس نمونه ها و شواهدی ازشعر عرفی شیرازی آورده شده و در پایان هر عنوان بعد از آوردن شواهد مثال، یک نتیجه گیری آماری ارائه شده است. در فصل چهارم تعریف و تقسیم بندی های خاص استعاره درچهار بخش: مصرّحه، مکنیّه، تبعیّه و مرکب آمده است وجزئیّات عنوانهای هرمورد ذکر شده. و سپس نمونه هایی ازشعر عرفی آمده است .

بخش عظیمی از توفیق شاعران برجسته مدیون هنر آفرینش آنها در ایجاد تصاویر شاعرانه است . در این پایان نامه نگارنده اشعار بیش از 200 شاعر بی دیوان قرن سوم تا پنجم هجری را مورد بررسی قرار داده است و به شیوه های تصویر سازی آنها پرداخته و ویژگی های تصاویر شاعران? آنها را نشان می دهد . آنگاه مباحث عمده علم بیان؛یعنی تشبیه ، استعاره، مجاز و کنایه را دنبال می نماید .منظور از شاعران بی دیوان ، شاعرانی هستندکه دیوانهای آنها بر اثر تحوّلات تاریخی ، سیاسی و اجتماعی از بین رفته و امروزه ابیات پراکنده‌ای از آنها باقی مانده است . صور بیانی مذکور در این تحقیقبر اساس تعاریف شناخته شده و مورد قبول مولفّان آثار علوم بلاغی با ارائه شواهد لازم ، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با توضیح و تفسیر آنها سعی شده است کلام شاعران بی دیوان از دیدگاه زیبا شناسی بیانی مورد دقّت قرار گیرد . از این تحقیق نتایج متعددی بدست می آید که می توان در یک کلام گفت : روند انتقال مباحث بیانی در شعر شاعران بی دیوان از صور خیال محسوس بویژه تشبیه آغاز می شود و به‌دیگر تصویرها می انجامد .

یکی ازمقوله های اصلی بلاغت؛علم بیان می باشد.ابتدایی ترین وساده ترین گونه در میان انواع بیانی؛تشبیه است که دیگر گونه ها ازجمله استعاره وتشخیص وحتی رمز وکنایه برمبنای آن بنا نهاده شده است.حال اگر برای بیان وجه شباهت؛دو طرفتشبیه (مشبّه ومشبّه به)را ذکر کنیم که دراین صورت با تشبیه سروکارداریم و یا از ذکر یکی از طرفین بپرهیزیم، درهر صورت با زیر ساخت تشبیهی مواجه ایم.تشبیه بین عناصر عینی وذهنی پیوند ایجاد می کند،پیوندی که به طور ظاهری و دیداری در بعضی موارد امکان ظهور ندارد.عناصر به کاررفته در اشعار شاعران برگرفته از محیط اجتماعی ونحوه ی زندگی،طبیعت وگونه های گیاهی وجانوری، موجودات ماورائی وآسمانی می تواند باشد.با استفاده از تشبیه هریک از این عناصر درکنار عنصر دیگر قرار می گیرد وبهتر شناسانده می شود.هر چه میزان تفاوت دورکن به کار برده شده بیشتر باشد؛ آن تشبیه را دلپسند تر وجذّاب تر نشان می دهد زیرا ذهن خواننده بیشتر وبیشتر درگیر می شود و این دلپسندتر شدن بسته به قوّه ی خیال واندیشه ی شاعر دارد در اینکه بتواند تضاد را در کمال توافق جلوه دهد و اندیشه با کمک عناصر بیانی به ویژه تشبیه که بارزترین صور خیالی است به این مهم می رسد.اندیشه ی شاعران با تأثر احساس از محیط وطبیعت وعنصر خیال دست به آفرینش ادبی می زند؛بدون نیروی خیال هیچ کدام از دو عنصر اندیشه واحساس نمی توانند به آفرینش هنری برسند و شاعر باالهام از شگرد های نوسازی تشبیه؛ شکل ساخته شده را تزیین می نماید. ابزار های نوسازی در تشبیه موجب به وجود آمدن انواع تشبیه در علم بیان شده اند،هرچند این شگردها ازقبل تعیین شده می باشد وطبق اصول بلاغت در شا خه ی علم بیان قرار گرفته است؛با این وجود امکان رشد وبرتری هر شاعری در هردوره ی زمانی بسته به کاربرد این ابزارها در اشعار می باشد.در این پژوهش هدف بر این است تا با بررسی تشبیه وانواع آن در غزل سه تن از شاعران کلاسیک ادبیّات فارسی؛سنایی غزنوی،سیّد حسن غزنوی وخاقانی شروانی به میزان بهره مندی این شاعران از گونه ی بیانی تشبیه به عنوان اساسی ترین شگرد زیباسازی کلام پی ببریم.

مسعود سعد از شاعرانی است که به سبک دلپسند و کلام بلیغ و موثر خود مشهور است . قوت خیال او باعث شده که بتواند گاه مطلبی را با چند تعبیر که هر یک به تنهایی شایان توجه است ، بیان کند و از این راه تعبیرات و ترکیبات و تشبیهات و توصیفات تازه بیاورد. در این رساله ابواب چهارگانه علم بیان که حوزهء صور خیال را در برمی‌گیرد با تقسیم‌بندی از جنبه‌های مختلف در دیوان وی مورد بررسی قرار گرفته است . انواع تشبیه به اعتبار طرفین، وجه‌شبه و ادات تشبیه، همچنین انواع استعاره به اعتبار ذکر یا حذف یکی از دو طرف آن، از جهت مستعار و موارد دیگر بررسی شده‌اند. مجاز نیز با علاقه‌های مختلف آن از دیوان استخراج شده است . انواع کنایه به لحاظ مکنی‌عنه و به اعتبار وسایط و لوازم و سیاق آن نیز در دیوان بررسی گردیده است . علاوه بر آن در این رساله دو بخش نیز به آرایه‌های لفظی و معنوی علم بدیع که در دیوان نمود و جلوهء بیشتری داشته‌اند اختصاص یافته است . تا علاوه بر مباحث علم بیان، مباحث زیبایی‌شناسی علم بدیع نیز به عنوان مکمل موضوع تا حدودی مطرح شده باشد.

علم بیان یکی از ابزارهای بلاغت در کلام است. در این علم با اصول زیبایی‌شناختی زبان و نیز با شیوه‌های مختلف در ادای معنای واحد آشنا می‌شویم. در این پژوهش تلاش می‌شود به بررسی ارکان زیبا‌یی‌شناختی در دیوان اشعار وحشی بافقی پرداخته شود. که ابتدا در فصل دوم به تعریف و توضیح این ابزارها یعنی تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه می‌پردازم و سپس در فصل چهارم موارد مربوط به هر کدام را از دیوان وحشی بافقی استخراج کرده و به توضیح آنان خواهم پرداخت. در پایان نتایج یافته‌هایم را در نموداری نشان خواهم داد اما آنچه حائز اهمیت است این است که میزان استفاده‌ی شاعر از تشبیه به مراتب بیش از استفاده او از دیگر ابزارهای بیانی بوده است. پس از آن استعاره از حیث کاربرد آن در درجه‌ی دوم قرار دارد، سپس کنایه و در پایان مجاز کمترین بسامد را دارد و این خود نشان از سادگی کلام شاعر و همه فهم بودن آن دارد و همین ویژگی کلام او را در دسترس همگان قرار داده و تأثیر و جاودانگی شعرش را دوچندان کرده است.

علوم بلاغی،مجموعه دانش هایی است که اسلوب نگارشی را که در یک اثر ادبی جایگاه ویژه ای دارند به ما می شناساند.علم بیان یکی از زیر شاخه های علوم بلاغی ست کهبا کاوش عناصر خیال انگیز به کار رفته در شعر،به درک بهتر آن کمک می کند.تشبیه و استعاره به عنوان دو عنصر مهم در مخیل بودن کلام شاعر ، دست مایه یپژوهش حاضر هستند..در این مجال سعی بر آن بوده تا200 غزل اول از دیوان دو شاعر گرانقدر پارسی گوی،عطار نیشابوری و سیف فرغانی مورد بررسی قرار گیرد و ضمن یافتن و دسته بندی تشبیهات و استعارات موجود در غزلیات آن دو،نوع نگاه هر یک از آنان،در تشبیه و استعاره،بر اساس فراوانی و مواد این آرایه ها،تجزیه و تحلیل شود.این پژوهش در 4 فصل تدوین شده است:فصل اول: شامل کلیات طرح (مباحث اولیه و اساسی طرح، زندگی نامه، آثار و سبک دو شاعر و...).فصل دوم: تشبیه (ارکان تشبیه، انواع تشبیه، مواد و عناصر تشبیهات عطار و سیف).فصل سوم: استعاره (ارکان استعاره، انواع استعاره، مواد و عناصر استعارات عطار و سیف).فصل چهارم: نتیجه گیری (جداول، آمارها، نمودارها و تحلیل ها).واژگان کلیدی: عطار نیشابوری، سیف فرغانی، غزل، تشبیه ، استعاره

این پژوهش درصدد است به بررسی فنون بلاغی در سه اثر منظوم دفاع مقدس (قطار اندیمشک، سمندصاعقه، هزار دامن گل سرخ) بپردازد تا این آثار را از نظر قدرت تخیل شاعر، خلاقیت ذهنی و میزان نوآوری‌ها و ابداعات بررسی کرده، نشان دهد که این شاعران برای بیان ما فی الضمیر خود و تأثیرگذاری بر مخاطب از چه شگردها و ترفندهای ادبی سود جسته و در این بهره‌گیری تا چه حد موفق بوده‌اند. بزرگترین مشکل در این پژوهش، نبود منابعی بود که بطور مستقل به بررسی این سروده‌ها بپردازد. شیوه‌ی کار در این پژوهش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از ابزار کتابخانه‌ای و جامعه آماری "قطار اندیمشک" علیرضا قزوه، "سمند صاعقه" نصرالله مردانی و "هزار دامن گل سرخ" سپیده کاشانی است. این پژوهش در پنج فصل تنظیم شده است. فصل اول با عنوان "چهارچوب پژوهش" به بیان مسئله پژوهش، پرسش‌ها، فرضیات، اهداف، پیشینه پژوهش، جامعه آماری و روش پژوهش می‌پردازد. فصل دوم "کلیات و مفاهیم پژوهش" است که مبتنی بر دو گفتار است. گفتار اول با عنوان بلاغت به تعریف فصاحت و بلاغت، تاریخچه و انواع فنون بلاغی می‌پردازد و گفتار دوم با عنوان ادبیات دفاع مقدس به بررسی شعر دفاع مقدس، ویژگی‌ها و سیر تکاملی آن و زندگینامه شاعران مورد بحث را مورد کند و کاو قرار می‌دهد. فصل سوم تحت عنوان "بیان"، به بررسی و تحلیل تشبیه، استعاره، مجاز، کنایه و نماد در سروده‌ها می‌پردازد. فصل چهارم این پژهش "بدیع" نام دارد که در دو گفتار تنظیم شده است.گفتار نخست این فصل به بررسی و تحلیل بدیع لفظی و مولفه‌های آن یعنی تکرار، جناس و سجع اختصاص دارد و گفتار دوم به بررسی بدیع معنوی در پنج روش تناسب، ایهام، تشبیه، ترتیب کلام، تعلیل و توجیه پرداخته، مولفه‌های این روش‌ها را با بیان فراوانی و ارائه تحلیل در این سروده‌ها بررسی می‌کند. فصل پنجم این پژوهش تحت عنوان "معانی" به بررسی علم معانی و مولفه‌های آن یعنی احوال مسند و مسندالیه، جملات و معانی ثانویه آن، فصل و وصل، ایجاز و اطناب و قصر و حصر در این سه کتاب می‌پردازد و در پایان نتیجه و تحلیلی از کل پژوهش و نمودارهای این فصول ارائه می‌شود. لازم به ذکر است در این پژوهش بسامد عناصر بیانی و صنایع بدیعی در هر مجموعه شعری به صورت جداگانه حساب شده است. به عنوان نمونه، منظور از درصد تشبیه بلیغ در هر سروده با توجه به فراوانی کل تشبیهات در آن مجموعه حساب شده است.

موضوع رساله حاضر بررسی یکی از جنبه های زیباشناسی سخن فارسی ، بیان در دیوان یغمای جندقی می باشد که هدف ازتدوین آن مشخص شدن جنبه های بیانی دیوان بغمای جندقی است که در 6 فصل تنظیم شده است . در فصل نخست به طرح و کلیات تحقیق پرداخته شده و در فصل دوم مختصری از زندگینامه یغمای جندقی ارائه گردیده و در فصل سوم با ارئه تعریفی از شعر و آنچه که ما آن را علم بیان می نامیم سعی گردیده تا محدوده این علم مشخص گردد . در فصل چهارم که قسمت اصلی پایان نامه نیز می باشد به بررسی جنبه های بیانی دیوان یغما پرداخته شد . شیوه کار بدین صورت است که ابتدا تعریفی از هرکدام از جنبه های علم بیان ارائه شده و در ادامه دیوان یغما مورد بررسی و ابیات مربوط به آن بخش از علم بیان استخراج و به صورت شاهد مثال و ابیات ارجاعی آورده شده است . در پایان هر بخش از این فصل با ارائه نمودار آماری میزان بسامدی هر کدام از این جنبه های علم بیان ارائه گردیده است . در فصل پنجم بر آن شدیم تا بررسی محتوای اشعار یغما درونمایه ای کلی از اشعار یغما و اصطلاحات رایج به کار برده شده در دیوان را برای مطالعه کنندگان ارائه نماییم و در نهایت در فصل ششم با ارائه یک نمودار کلی از چهار رکن اصلی علم بیان مورد استفاده شاعر تلاش نمودیم تا مشخص گردد این شاعر از کدام یک از ابزارها و شیوه های مخیل نمودن کلام به چه میزان بهره برده است.

در گذشته دانش طب از متفرّعات علم حکمت به شمار می‌رفت و کسانی که به تحصیل علم حکمت می‌پرداختند از آموختن علم طب گریزی نداشتند، بر همه‌ی طالبان علم لازم بود به صورت کلّی با آن آشنایی پیدا کنند و شاعران هم به نحوی از انحا از این علم بهره می‌گرفتند و از آن به گونه‌ی تمثیل، تشبیه، استعاره و کنایه جهت پربارتر کردن کلام استفاده می‌کردند. گاهی انعکاس این معلومات در شعر جهت فخرفروشی و نشان دادن توانایی‌های علمی به دیگران بوده است. این پژوهش به بررسی واژگان پزشکی آثار سنایی غزنوی می‌پردازد و تلاش می‌کند به این پرسشها پاسخ دهد:طبّ حِکمی (پزشکی قدیم) در ادبیّات کهن ما چه جایگاهی دارد؟سنایی و مردم روزگارش در باره‌ی مقولات طبّی چگونه می‌اندیشیدند؟فواید داروهای گیاهی، حیوانی و معدنی چیست؟ این تحقیق از نوع بنیادی است و قلمرو تحقیق قرون پنجم و ششم هجری قمری می‌باشد. روش تحقیق، روش تجزیه و تحلیل منطقی اسناد و مدارک کتابخانه‌ای با روش اسنادی و استفاده از منابع دست اوّل و دوم است، ابزار گردآوری داده‌ها فیش برداری و مطالعه و بررسی منابع تحقیقی و روش تجزیه و تحلیل داده‌ها روش تحقیقی می‌باشد. این پایان نامه شامل هشت فصل است که عبارتند از: کلیّات تحقیق، ادبیّات تحقیق، کلیّات طب، اندامها، بیماریها، داروها (مفرد و مرکب)، اصطلاحات عمومی و نتیجه گیری. هدف از پرداختن به چنین موضوعی درک صحیح مفاهیم سروده‌های شاعر می‌باشد. روش کار به این صورت بوده که ابتدا آثار سنایی (دیوان، حدیقۀ‌الحقیقۀ و شریعۀ‌الطریقۀ، مثنویهای سنایی و مکاتیب) مطالعه شده سپس بیتها و جمله‌هایی که بافت آنها طبّی بوده یادداشت گردیده و با مراجعه به آثار طبّی قدیم و فرهنگ لغات معنی و مفهوم واژگان شرح شده‌ است. فصل چهارم تا هفتم به ترتیب حروف الفبایی مرتّب شده و معادل انگلیسی واژگان در پاورقی آمده است. در پیشینه‌ی تحقیق بعضی از پایان نامه‌ها و کتابهایی را که به نوعی با این موضوع اشتراکی داشته‌اند به طور مختصر بررسی شده است. در این پژوهش پی می‌بریم شاعر چه نقطه نظراتی در مورد علوم به خصوص علم طب داشته و چگونه از این شاخه‌ی علم برای بیان مفاهیم ذهنی و خلق صور خیال بهره برده است و شناخت نسبی از اندامها، بیماریها و داروها پیدا می‌کنیم.

رساله حاضر پژوهشی در بلاغت فارسی و عربی و جلوه‌های آن خصوصا (بیان) در آثار نظامی و بالاخص خسرو و شیرین او که زیباترین داستان در میان آثار خود اوست ، می‌باشد. در ابتدا به معرفی شاعر مورد نظر از زوایای مختلف پرداخته و سپس بلاغت در عربی و در زبان فارسی و پیشینه تاریخی آن در هر دو زبان بررسی شده است . با نظری اجمالی متوجه خواهیم شد بلاغت و شعبات آن در علم در زبان فارسی از سابقه کمتری نسبت به زبان عربی برخوردار است و به مقدار بسیار زیادی تحت تاثیر بلاغت عربی قرارگرفته است . کوششهای متاخرین نتوانسته است از میزان این تاثیرپذیری بکاهد. در گفتار دوم از رساله حاضر چهار موضوع اصلی در علم بیان مورد برسری قرار گرفته است این چهار موضوع عبارتند از : تشبیه، استعاره، مجاز، کنایه : از میان این چهار موضوع، تشبیه استعمال بیشتری دارد و یکی از صنایعی است که دارای نیروی خیال‌انگیز است و زیبایی بسیاری به کلام می‌بخشد. استعاره هنری‌ترین استعمال کلمه است و خیال‌انگیزترین موضوع علم بیان است . مجاز از آن جهت در بیان مورد بررسی است که وسیله شناخت استعاره است . و کنایه یکی از کاربردهای زیبای کلمه و کلام است . کنایات در هر دوره متفاوتند گاهی شناخت کنایات دشوار و دیریاب است و در پایان رساله تفاوت موضوعات چهارگانه علم بیان، توضیح داده شده است .