جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این تحقیق، بررسی و تحلیل صلح بنیادین است که در پرتو مواجهه با «دیگری» در نهاد سوژه امپریالیست رخ می‌دهد. لویناس سوژه‌ای را به نمایش می‌گذارد که در راستای بنیان بهشتی زمینی خواسته‌هایش را بر جهان تحمیل نموده و به بلعیدن اغیار و فروکاستن آنها به خویش سرگرم است. سوژه خودکامه که هویتش را با خشونت و در ارتباط با اغیار شکل داده، با «دیگری» مواجه می­شود که در برابر تمامیت‌خواهی او مقاومت می‌کند. ایده لویناس جهت پایان خشونت، ریشه در سوبژکتیویته‌ای دارد که غیرقابل فروکاست به آگاهی است و مسئولیتی نامتناهی بر سوژه تحمیل می­‌کند. مواجهه با چهره «دیگری» از ابتدا صلح‌آمیز است. چهره، با متنبه ساختن سوژه برای صلح و همبستگی، او را بر انجام وظیفه‌ بر می‌انگیزد و پیش از هر پرسش و انتخاب، سوژه را شخصا مسئول صلح با «دیگری» می­‌کند؛ مسئولیتی که پیش از این در آن مستقر شده‌ است و نمی­تواند خود را از آن کنار بکشد. صلح موردنظر لویناس صلح بنیادین، اصیل و فراتر از صلح و جنگ متعارف است.

این‌ مقاله تلاش کرده است تا از طریق برقراری گفتگویی مفروض بین هانا آرنت و امانوئل لویناس نشان دهد که جوهر سیاست را باید در فراسوی «سیاست واقعی» و‌ کارگزار آن یعنی دولت جستجو کرد و چون چنین است، سیاست را باید نیازمند بازاندیشی ریشه‌ای، رادیکال و جدی دانست. این بازاندیشی ولی هم‌ باید از طریق گشودن ساخت سیاست برای مهیا ساختن آن جهت ظهور امکانات جدید صورت پذیرد، هم از طریق ساخت­گشایی اخلاق و تعمیق و توسعه آن از سطح فردی و نصیحت‌الملوکی به سطح «من در ما»ی معاصر و هم از طریق باز تفسیر رابطه سیاست و اخلاق که پیشاپیش در فرایند داوری ساخت‌گشایانه قرار گرفته­اند و مهیای برقراری رابطه­ای شده ­اند که خادم و مخدوم ندارد. در نتیجه چنین تاملات همزمانی، احتمالا مبانی آنچه در این مقاله سیاست اخلاقی خوانده شده است، می‌تواند در حد کلیات روشن گردد. مقاله بدین ترتیب، بر پایه خطوطی که بیان شد، سه پرسش دیرین را بار دیگر به میدان می‌آورد: سیاست چیست؟ اخلاق چیست؟ سیاست اخلاقی چیست؟ پرسش اول را مقاله بر پایه آراء آرنت و برجسته ساختن مفاهیمی مانند کثرت به جای وحدت، حوزه عمومی به جای حوزه خصوصی و صلح به جای جنگ پیش برده است؛ پرسش دوم را با تکیه بر فلسفه ورزی لویناس پیرامون اخلاق و تاکید بر مفاهیمی مانند تقدم فهم بر شناخت، تقدم دیگری بر من و تقدم فرد بر سرزمین سامان داده است و در نهایت پرسش سوم را از طریق برقراری نوعی نسبت بین آراء دو متفکر مذکور و مفاهیم مشترکی مانند مسئولیت در قبال دیگری، تقدم منافع انسانی بر منافع ملی و مفهوم جدیدی از دولت صورت­بندی کرده است.

در منابع روایی شیعه، نصوص فراوان و حتی در برخی موارد در حدّ تواتر می‌توان یافت که دلالت بر امامت دوازده امام دارند. «فیصل نور» نویسنده معاصر وهابی، در کتاب «الإمامه و النص»، ادعا کرده است که نصوص امامت به دلیل تعارض با روایات فراوان دیگر، فاقد اعتبار می‌باشند. وی در بخشی از این کتاب، بی‌اطلاعی یاران امام رضا× از جانشین ایشان و همچنین نزاع برخی از اهل بیت امام هشتم× با ایشان را در تعارض با نصوص امامت دانسته و از این رهگذر، پس از انکار امامت حضرت رضا×، فقدان نصوص امامت در منابع روایی شیعه را نتیجه گرفته است. این مقاله با به‌کارگیری روش توصیفی-تحلیلی، ضمن اثبات وجود نصوص امامت از منابع فریقین، در صدد نقد این دیدگاه برآمده و به این نتیجه دست یافته است که بی‌اطلاعی یا تردید برخی از نزدیکان و یاران حضرت رضا× از مسئله امامت، معلول عوامل سیاسی، مادی و شبهات اعتقادی بوده است، نه فقدان نصوص امامت.

بحث از مصدر قرآن کریم سابقه‌ای دیرینه دارد، چنان‌که تمام قرآن‌پژوهان مسلمان معتقد به وحیانی و الهی‌بودن قرآن هستند. با این حال بسیاری از خاورشناسان خاستگاه آیات و سوره‌های قرآن را وحیانی نمی‌دانند، بلکه متأثر از فرهنگ زمانه و برگرفته از کتب آسمانی پیشین یا مصادر شفاهی می‌پندارند. مقاله پیش رو با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به نقد دیدگاه مستشرقانی از قبیل نولدکه، بروکلمان، ریچارد بل و لوکسنبرگ در این زمینه پرداخته و آن را با دیدگاه خاورشناس مثبت‌نگری به نام نویورت مقایسه کرده است. اشکال مشترک دیدگاه اکثر مستشرقان این است که به دلیل تشابهی که میان قرآن و مکتوبات یهودی ـ مسیحی وجود دارد، بسیاری از معارف و قصص قرآن را برگرفته از این متون و مکتوبات می‌دانند. در این پژوهش همچنین دیدگاه مشهور مستشرقان از طریق رویکرد روش‌شناختی و زبان‌شناختی آنجلیکا نویورت در کانون نقد و بررسی قرار گرفته و روشن شده که او با استفاده از روش تاریخی- انتقادی و فیلولوژی و نیز روش‌های نقادی کتاب مقدس، در تبیین دیدگاه و خوانش جدید از قرآن کوشیده و بر اساس پذیرش اصالت قرآن به نتایج مهمی دست یافته است.

از روزهای آغازین نزول قرآن، تلاش‌های بسیاری برای درک آیات الهی صورت گرفته است. فهم فکورانه آیات، با چگونگی درک معنایی درست از آیات ارتباط مستقیم دارد و به‌همین جهت، از جمله چالش‌های مهم در تفسیر قرآن، شناسایی دقیق روابط بین‌واژگانی است. آیۀ 67 سورۀ فرقان از جمله آیاتی است که مفسران در فهم آن با هم اختلاف‌نظر دارند. در این آیه، دو واژۀ «اسراف» و «اقتار» به‌عنوان یک دوگان تقابلی مطرح شده‌اند و از واژۀ «قوام» به‌عنوان حدّ وسط میان آن‌ها یاد شده است. الگوی «مربع نشانه‌شناسی» یکی از الگوهای منتخب و روشی برای بازنمود ژرف‌ساخت معنایی متن، مبتنی بر روابط تقابلی است که توسط الگیرداس گریماس تبیین شده است. در این پژوهش سعی بر آن است تا از طریق واکاوی دوگان تقابلی «اسراف» و «اقتار»، فهم عمیق‌تری از مفاهیم آیۀ 67 سورۀ فرقان به دست آید. در نوشتار حاضر، مقولۀ مشترک بین این دو مفهوم، «مصرف مال» در نظر گرفته شده است؛ بنابراین صرف «مال» یا بود و نبود آن مدّنظر نیست. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که لایه‌های معنایی «اقتار» از واژگانی مانند «امساک» و «بخل» تشکیل شده است. همچنین واژۀ «اسراف» شامل لایه‌های معنایی مانند «تبذیر» و «تعفف» است. در این میان، طیف‌های مختلف دیگرِ مصرف مال چون «قوام» و «قناعت» نیز وجود دارند. قرآن برای بیان حد میانۀ این دو واژه، از کلمۀ «قوام» استفاده کرده است که دقیقاً با مطالعات نشانه‌شناختی تطبیق دارد.

گفتمان‌کاوی یکی از روش‌های جدید است که به کشف معنای متن و لایه‌های زیرین آن می‌پردازد. آیۀ ۲۵ سورۀ انفال از آیات موردبحث میان عالمان مسلمان است که نظرات تفسیری گوناگونی پیرامون واژۀ «فتنه» و مفهوم آن ذیل آیه مطرح شده است. توجه به گفتمان مطرح در آیه راهی برای دریافت‌های روشمند معنای مورد نظر در آن است. نوشتار حاضر به‌دنبال پاسخ به این مسئله است که محور اصلی گفتمان آیۀ ۲۵ سورۀ انفال چیست. ازاین‌رو، تلاش شد تا با در نظر داشتن ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و ارزشی‌ای که متن در بستر آن به وجود آمده است به دریافت تازه‌ای از گفتمان آیۀ مورد نظر دست یافت. در پژوهش حاضر، که به روش تحلیل گفتمان انجام شد، با توجه به مفهوم‌شناسی واژۀ فتنه و ساختار زبانی و دستوری آیه و با عنایت به روابط همنشینی و جانشینی، این نتیجه حاصل آمد که دالّ مرکزی گفتمان مورد نظر مفهوم «ولایت» است. با توجه به سیاق آیات و قرائن داخلی و بیرونی، روشن می‌گردد که رسالت پیامبر گرامی اسلام (ص) و دین اسلام جریانی ولایت‌محور است و راه مقابله با فتنه‌ها تمسک به کتاب خدا و سنت پیامبر (ص) و همچنین ولایت است. گفتمان آیۀ ۲۵ سورۀ انفال گفتمانی تحذیری و آگاهانه است که روابط اجتماعی را میان گروه‌های مختلف تنظیم می‌کند. ازاین‌رو، فتنه در نظام مفهومی قرآن جایگاه ویژه‌ای می‌یابد و ساختارهای ارزشی و ضدارزشی حول دالّ مرکزی این گفتمان، که ولایت‌مداری است، شکل می‌گیرد.