جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

« قل لله الشفاعه جمیعا؛ بگو شفاعت همگی از آن خداست». ( زمره/ 44) از مجموع مباحثی که درباره شفاعت مورد بررسی قرار گرفته، به طور اجمالی به موارد زیر اشاره می گردد: شفاعت در لغت ؛ اصطلاح قرآن به معانی « میانجی گری، واسطه شدن برای نفع یا ضرریا رساندن منفعتی» آمده است. این مسأله بر خلاف عقیده بعضی که می گویند موجب تجری انسان به گناه است؛ فوایدی دارد از جمله : نموداری از رحمانیت خداوند و محبوبیت مردان خدا، رمز کوشش و عامل جنبش، سدی در مقابل گناهان و... آیات شفاعت در قرآن در دو دسته جای می گیرد: آیاتی که شفاعت را نفی می کند که شفاعت بت ها، شفاعت از کافران و شفاعت مورد نظر یهود از این نوعند؛ و آیات مثبت شفاعت که بعضی شفاعت را از آن خداوند می دانند؛ بعضی با اذن خداوند اثبات می کنند و برخی هم شرایط شفاعت را بیان می کنند. با توجه به آیات قرآن ، کسانی مورد شفاعت قرار می گیرند که خداوند از آنها رضایت داشته باشد، و از جمله شفاعت کنندگان ، خداوند، قرآن ، چهارده معصوم و پیامبران، ملائکه ، مؤمنین، اعمال صالح و ... می باشند. مسأله قابل توجه این که خود شفاعت نیز اقسامی دارد شفاعت نادرست و خرافی که همان پارتی بازی و واسطه گری بوده و شفاعت درست که شامل شفاعت در دنیا و آخرت می باشد( که همین مسأله( شفاعت در آخرت) مبنای تحقیق ما می باشد). نظرات دانشمندان فرق مختلف در مورد شفاعت یکسان نیست. علمای شیعه شفاعت را قبول دارند، ولی کافران را از مسأاله شفاعت جدا کرده و معتقدند کفر یکی از دلایلی است که شفاعت را از بین می برد؛ علمای اهل سنت از جمله« فخر رازی» با تکیه بر آیه 255 سوره بقره شفاعت را برای اهل معصیت ثابت می کند؛ اما معتزله و خوارج از اهل سنت شفاعت را برای اهل طاعت به جهت ترفیع درجه می دانند؛ وهابیون نیز شفاعت را نوعی شرک به خداوند می دانند. متکلمان یهود و نصاری شفاعت را از آن گنهکاران می دانند آن را به بخشودگی گناهان تفسیر کرده اند. در مورد شفاعت شبهه هایی مانند تنافی با عدل خداوند، تجری انسان به گناه، نوعی پارتی بازی و... مطرح شده که به تمام آنها با براهین عقلی و نقلی پاسخ داده شده است.

در این تحقیق در مورد شفاعت که یکی از اعتقادات شیعه است که در دیگر فرقه های اسلامی به این شکل مطرح نیست بحث شده است . شفاعت در واقع درخواست از پیامبر و معصومان علیهم السلام برای وساطت نزد خداوند است که ، به واسطه آنان ، رحمتی را بر شفاعت جو نازل کند و یا بلایی را از او بازگیرد. این پژوهش در 6 بخش سامان یافته است که بعد از بیان مقدمه و کلیاتی در مورد تبیین و پیشینه موضوع و اهداف و ضرورت های انجام آن ، در بخش اول مفهوم شفاعت و اقسام آن بحث شده در بخش دوم بررسی آیات در این باب صورت گرفته ، در بخش سوم با شفاعت کنندگان ، شفاعت شوندگان و محرومان از شفاعت در آیات آشنا می شویم. در بخش چهارم شفاعت را در روایات از نظر گذرانده و در بخش پنجم ، آثار و فواید شفاعت را بر می شماریم و در انتها در بخش ششم باتوجه به شبهاتی که به این عقیده وارد شده ، به بررسی هفت شبهه در این خصوص می پردازیم. به امید اینکه با گردآوری این مطالب در یک تحقیق و مطالعه آن توسط افراد مختلف زمینه آشنایی هرچه بیشتر با این عقیده دینی فراهم گشته و شبهاتی که در اطراف این موضوع است تا حدودی مرتفع شود.

در این پایان نامه موضوعات ذیل مورد بحث قرارگرفته اند: تعریف لغوی و اصطلاحی شفاعت، شفاعت تکوینی و تشریعی، بررسی تعارض آیات نافی و مثبت شفاعت، شرایط شفاعت و معرفی شفاعت کنندگان نظیرقرآن، پیامبر (ص)، ائمه (ع)، انبیاء، ملائکه، علماءشهداء و مومنان؛ کسانی که مورد شفاعت قرار نمی گیرند،شفاعت در دنیا، برزخ و قیامت، آثار تربیتی شفاعت،شفاعت از دیدگاه سایر ملل و ادیان و مذاهب،درخواست شفاعت از چه کسی و در چه زمانی جایزاست؟ نظر وهابیها در مورد عموم مسلمانان، رد گفتار ابن تیمیه و وهابیها، و درخواست شفاعت در احادیث وسیره صحابه.

تحقیقی که پیش رو داریم بر آن است تا مفهوم شفاعت در قرآن را از دیدگاه قرآن کریم و روایات اهل بیت ( ع) مورد بررسی قرار دهد و برای رسیدن به نتیجه مطلوب نظرات و آرای مختلف نیز مطرح و دیدگاه صحیح بیان شده و نظریات نادرست مورد بررسی قرار گیرد. شفاعت یکی از مباحث اساسی در موضوع معاد و عدل الهی است در حقیقت شفاعت روزنه امیدی برای انسان است تا از درگاه الهی ناامید نباشد و زمینه ارتکاب به گناه بیشتر را در او به وجود نیاورد و او را از فرو رفتن در گمراهی بازدارد. قرآن کریم نیز کامل ترین برنامه برای سعادت و هدایت بشر می باشد. خداوند متعال در آیات بسیاری به این مهم پرداخته و ویژگی های آن را بیان نموده است. در کلام وحی، مقام شفاعت مختص ذات حق تعالی شمرده شده: " قل الله الشفاعه جمیعا" که انبیاء و اولیای الهی ، ائمه اطهار علیهم السلام، ملائکه و .... به عنوان شفیع از این مقام برخوردارند و با شفاعت آنهاست که گنهکار از عذاب رهایی یافته و نیکوکار به مقامی بالاتر نایل می گردد. قرآن برای شفاعت شونده شرایطی برشمرده است که از آن جمله می توان: اذن حضرت حق، ایمان و عمل صالح، پیوند و ارتباط معنوی با شفیع اشاره نمود تا آدمی مشمول الطاف الهی قرار گیرد. عواملی مانند شرک، فسق، کفر، ظلم و ستم، تکذیب معاد و ... سبب می شود که فرد بهره ای از شفاعت نبرد. بر حسب روایات فراوان مقام محمود که در قرآن به رسول اکرم وعده داده شده همین مقام شفاعت است و نیز آیه شریفه: " ولسوف یعطیک ربک فترضی " " و همانا پروردگارت ( آن قدر) به تو عطا خواهد داد که خشنود شوی " بنابراین با توجه به بررسی هایی که انجام شد شفاعت بزرگترین و نهایی ترین روزنه امید مؤمنان گنهکار است.

موضوع مورد بحث در این رساله شفاعت در قرآن است شفاعت به معنای واسطه شدن، کمک خواستن از فرد دیگر و ضمیمه شدن می باشد. چرا که فرد مشفوع له به تنهایی توانایی و استحقاق دست یافتن به مطلوب را ندارد. از نیروی شفیع مدد می جوید تا به همراهی او بتواند از عقاب الهی رهایی یافته و یا مقام وپاداشی کسب نماید و این نیاز به شفیع امری عقلانی بوده و هر فردی در هنگام مواجهه با مسأله ای در مسیر هدفش به همراهی شفیعی، چشم امید دارد و شفیع به این خواهش پاسخ مثبت می دهد و به سبب این پاسخ ، مشفوع له، را از قرار گرفتن در ورطه ناامیدی می رهاند و او را در رسیدن به سعادت همراهی می کند. و مانع ایجاد تحلیلها و برداشتها ی نادرست در مورد شفاعت می گردد. البته این امید به شفیع نباید فرد را آن قدر گستاخ نماید که حرمت الهی را بشکند و چنان در گمراهی پیش رود که در وادی شرک پا نهاده و سپس از شفیع کمک به ناحق بخواهد . پس یاری رساندن شفیع، به شرایطی بستگی دارد که مهمترین این شرایط با در نظر گرفتن آیات شفاعت عبارتند از: ایمان و اعتقاد داشتن به خداوند و عمل به عوامر الهی ، معتقد بودن به ولایت و دوستی با آنها و ایجاد رابطه معنوی بین شفیع و مشفوع له و دوری گزیدن از عواملی چون شرک، نفاق، کفر، تکذیب شفاعت و.... که انسان را از شفاعت محروم می گرداند. قرآن سی و یک مرتبه از واژه شفاعت و مشتقات آن نام برده و به انواع مختلف شفاعت ما نند تکوینی و تشریعی، حسنه و سیئه اشاره نموده است و شفاعت را مختص به حق تعالی دانسته که این مقام به اولیاء الهی به شرط اذن و خشنودی خداوند تفویض شده است. و این لطف الهی در تربیت انسان نقش مؤثری داشته و به فرد امید داده که در همه حال رو به سوی خدا نماید و از شفیعان با حصول شرایطی کمک بخواهد تا به هدف خود برسد.

این پژوهش به بررسی مسأله شفاعت در آیات و روایات پرداخته است . شفع در لغت به معنای پیوستن و ضمیمه شدن چیزی است به همانند خود که به جای مشفوع ، شفع گفته می شود . شفاعت در اصطلاح عبارت است از خواهش گری و پادرمیانی برای دستیابی شخصی به منفعتی یا رها گشتن از مضرتی . امام خمینی ( قدس سره) درباره شفاعت چنین می فرماید : آن شفاعتی که کتاب و سنت به آن ناطق و بلکه بین جمعیت مسلمین است، شامل یک عده خیلی قلیل و معدودی می شود. دانستن این مطلب که شفاعت پارتی بازی نیست نیز از ضروریات است. شفاعت با توجه به دیدگاههای مختلف به تقسیم بندیهای مختلف ، تقسیم می شود ، بعضی آن را به فقهی و کلامی و دیگری آن را به غلط و صحیح و بعضی آن را به تکوینی و تشریحی و عده ای آن را به دنیوی و اخروی تقسیم نموده اند . شفاعت در آخرت به چهار صورت ممکن است روی دهد . زمانی کسانی که حق شفاعت دارند خود در حق افرادی که سزاوار آن هستند نزد خداوند شفاعت کنند، ممکن است برخی از اهل شفاعت از برخی دیگر بخواهند تا در حق فردی شفاعت نمایند، ممکن است مشفوع له از صاحب شفاعت درخواست نماید و نیز ممکن است خداوند از شفیع بخواهد تا شفاعت نماید. آثار تربیتی شفاعت ، شامل امیدواری، سازندگی، توجه به سلسله شافعان، سدی در مقابل گناهان، رمز کوشش و عامل جنبش می باشد. آیاتی که به مسئله شفاعت پرداخته است . به چند دسته تقسیم می شود : 1- آیه ای که شفاعت را نفی می کند. 2- آیاتی که منفعت شفاعت را برای مجرمان نفی می کنند 3- آیاتی هستند که از شفاعت دیگران به اذن خدا یاد می کنند 4- آیاتی که شفاعت را مخصوص خدا می دانند ،که از بررسی تمام آیات مربوط به شفاعت به یک نتیجه کلی می رسیم و آن این است که : توجه به یک آیه و چشم پوشی از آیات دیگر نمی تواند مبنای صحیحی برای تفسیر قرآن باشد ، زیرا ، مجموع آیات یک موضوع در قرآن ، هدف واحدی را تعقیب می کند و تا مجموع آیات در نظر گرفته نشود ، هرگز نمی توان مقصود نهایی قرآن را تبیین نمود . یکی از دلایل شفاعت، روایات معصومان ( صلوات الله اجمعین) است روایاتی که به صراحت بر وقوع شفاعت دلالت می کند. تعداد این روایات به اندازه ای است که به حد تواتر می رسند. دیدگاه های مختلفی پیرامون مسأله شفاعت وجود دارد، وهابیون معتقدند که شفاعت در روز جزا که از اصول مسلمه قرآن کریم است را نمی توان منکر شد . بلکه آنچه این طایفه رد می کنند موضوع شفاعت خواهی از مخلوق در دنیا می باشد. بزرگان صوفیه شفاعت را به صورت وسیع و فراگیر می پندارند، آنان معتقدند که خداوند به پیامبر برای هر کسی که در دلش به اندازه یک جو یا یک نوک سوزن ایمان است، اجازه شفاعت داده است . دانشمندان اسلامی شفاعت را از اصول مسلم اسلام می دانند و هیچ تیره ای از مسلمانان آن را انکار نکرده است. برای شفاعت شوندگان شرایطی است از جمله : اعتقاد به وحدانیت خداوند، شیعه دوازده امامی بودن، داشتن ایمان، ظالم نبودن، اعتقاد به شفاعت و سبک نشمردن نماز . شافعان به دو گروه تشریعی در دنیا و آخرت تقسیم می شوند. شافعان تشریعی در دنیا عبارتند از : فرشتگان ، پیامبران ، توبه ، مؤمنان، قرآن ، ایمان و عمل صالح و شافعان تشریعی در آخرت عبارتند از : خداوند سبحان ، پیامبران ، فرشتگان ، اصحاب اعراف ، قرآن ، شاهدان ، مؤمنان و پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم) می باشند . باید دانست که در شفاعت اگر نوع جرم و یا مجرم تعیین شود موجب تجری می گردد . لذا نامی از هیچ کدام به میان نیامده است و تنها تحت عنوان کلی اصحاب اعراف ، اصحاب یمین و مرتکبان گناه با ذکر شرط ایمان و مرضی عندالله بودن ، مشمولین شفاعت معرفی می گردند . گروهی که از شفاعت بی بهره اند عبارتند از : کافران، مشرکان، منحرفین از حق، ستمگران، محرومین از بهشت، مرتدین، مسخ شدگان، شکایت شوندگان، مجرمین، یهودیان و منافقین.

مباحث این پایان نامه در چهار بخش نوشته شده اند:در بخش اول تعریف لغوی و اصطلاحی شفاعت، انواع شفاعت شامل شفاعت تکوینی، هدایتی و اصطلاحی ودر بخش دوم شفاعت از نظر آیات بررسی شده است.بخش سوم به خصوصیات سلبی و ایجابی شفاعت کنندگان و شفاعت شوندگان اختصاص دارد و بخش چهارم ایرادات وارده بر شفاعت پاسخ داده شده است

مباحث پانزدگانه این پایان نامه عبارتند از: حقیقت شفاعت و معنای لغوی و اصطلاحی آن، بررسی آیات مربوط به شفاعت، خصوصیات شفاعت های حق وشفاعت های باطل، شفاعت تکوینی و تشریعی، شرایطشفاعت، شافعان مثل فرشتگان و انبیاء و ائمه (ع)،حدود شفاعت، ادله اثبات شفاعت، آثار تربیتی شفاعت در دنیا و آثار معنوی آن در آخرت، شفاعت از دیدگاه سایر ادیان و مذاهب، شبهات منکران شفاعت و پاسخ آنها، توسل از دیدگاه قرآن و سنت و سیره صحابه،زیارت قبور مطهر پیامبر (ص) و امامان (ع) و اشعاری درباره شفاعت.