جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله حاضر در باب بحث «قضاء» و «قدر» است. سیّد مرتضی در این رساله، با اشاره به افعال بندگان و نوع برخورد خداوند در این وادی، به فرقه های مختلفی که در این باب سخن دارند می پردازد و وجوه اختلاف هر یک را بیان می دارد. این رساله در واقع، مجموعه ای از مباحث کلامی و عقلی در مورد افعال انسان ها و ارتباط این افعال با خداوند متعال و خلقت این افعال و عدل الهی و معنی خیر و شر و ادلۀ تنزیه خداوند از خلق شرور و نظایر آن است.

مؤلف مطالب خود را در 24 فصل بيان كرده است كه آنها را مى‌توان در چهار عنوان كلى دسته‌بندى كرد: امامت عامه: مؤلف مباحث مربوط به امامت عامه را در 6 فصل مطرح مى‌كند، عبارتند از: الف- فصل في ذكر اختلاف الناس في وجوب الامامة: مؤلف در اين فصل آراء فرق مختلف مسلمان را در وجوب امامت بيان كرد و به طريق ادلۀ عقليه و نقليه وجوب آن را اثبات مى‌كند. ب-فصل في ان الامام لا بد أن يكون معصوما: مؤلف در اين فصل و فصل‌هاى بعدى صفاتى را كه لازم است در امام باشد، بيان مى‌كند و در اين فصل وجوب عصمت امام را اثبات مى‌كند. ج-فصل في ان الامام لا بد أن يكون افضل من كل واحد من رعيته: مؤلف در اين فصل وجوب افضليت امام را اثبات مى‌كند و آنچه را كه موجب افضليت مى‌شود را بيان مى‌كند. او قائل است علاوه بر افضليت ظاهرى امام بايد از حيث باطن هم افضل باشد و لكن افضليت ظاهرى خود دلالت بر افضليت باطنى دارد. د-فصل الامام لابد أن يكون عالما بجميع ما اليه الحكم فيه: مؤلف در اين فصل ادله‌اى را كه وجوب أعلميت امام را بر سائرين اثبات مى‌كند، شرح مى‌دهد. ه‍-فصل في ان الامام لا بد ان يكون اشجع من رعيته: مؤلف علاوه بر افضليت و اعلميت، شجاعت را هم در امام شرط مى‌داند و اثبات مى‌كند كه امام بايد شجاع‌تر از ديگران باشد. و-فصل في ايجاب النص على الامام او ما يقوم مقامه من المعجز: مؤلف در اين فصل يكى از مبانى شيعه را در امامت اثبات مى‌كند كه قائلند بايد امامت امام منصوص از پيامبر(ص) باشد.

تمام جوامع انسانی از دیرباز تا امروز تدبیری برای ادارۀ امور جامعۀ خویش اندیشیده اند، این گونه که شخص یا اشخاصی به شیوه های مختلف این مهم را به عهده گرفته اند. در جامعۀ اسلامی که شکل گیری آن به وجود حضرت محمّد (ص) صورت گرفته و حیات سیاسی و اجتماعی آن نیز تحت الشعاع آموزه های اسلامی است، ادارۀ جامعه اسلامی تا زمان حیات پیامبر اکرم (ص) به عهدۀ ایشان بود، اما این موضوع یعنی رهبری جامعۀ اسلامی پس از فقدان ایشان به مسئله ای اختلافی بین مسلمانان مبدل گشت، هر چند اصل نزاع آنها بر سر مصداق امام شکل گرفت، اما بعدها اصل مسئلۀ امامت به عنوان موضوعی کلامی مطرح شد. اما بحث در مورد امامت صرفاً یک بحث تاریخی نیست تا در شرح و تبیین یک رخداد مهم در تاریخ اسلام خلاصه شود؛ امامت، ابعاد و زوایای مهم دیگری نیز دارد؛ این مسئله، با حیات فکری، اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی، سیاسی امت اسلامی رابطه ای استوار و تعیین کننده دارد. جایگاه مهم و برجسته بحث امامت در تفکر و تعالیم اسلامی نیز از همین ابعاد اساسی و سرنوشت ساز آن، ناشی می شود. موضوع این نوشتار چنانچه گفته شد بررسى تطبیقی ادلۀ عقلی و نقلی امامت عامه در کتاب المغنی از قاضی عبدالجبار و الشافی، اثر سید مرتضی است. مقصود از ادلۀ عقلی و نقلی امامت عامه، صرفاً تمام دلایلی از این دو جنس برای اثبات امامت عامه نیست بلکه تمام ادلۀ عقلی و نقلی ای است که ضمن مباحث امامت عامه، از سوی این دو متکلم عنوان شده است، و هدف نویسنده نیز بیان گزارش توصیفی و تحلیلی مباحث امامت عامه از کتاب الشافی فی الامامة سید مرتضی است که چون المغنی را هر چند در قالب عباراتی کوتاه در بطن و متن خود دارد، همزمان المغنى نیز گزارش می شود، گاهی در کنار این روایت گری به نقد عبارات نیز پرداخته شده است. این کتاب اثری است تخصصی در زمینه امامت عامه که شیوه تالیف کتاب ترجمه، تحقیق، بررسی، تطبیق و تحلیل است. در این اثر در کتاب الشافی فی الامامه نوشته سید مرتضی علم الهدی و المغنی فی ابواب التوحید و العدل اثر قاضی عبدالجبار معتزلی را که هر دو به زبان عربی هستند مورد بررسی تطبیقی قرار گرفته است. الشافی فی الاماه در پاسخ به شبهات قاضی عبدالجبار در جلد بیستم کتاب المغنی به نگارش درآمده است و مباحث مربوط به امامت اعم از امامت عامه و خاصه را در بر دارد.اما شکل و ساختار کتاب به گونه ای نیست که بتوان مباحث آن را به صورت منظم و دسته بندی شده مانند دیگر کتب کلامی یافت. این مسئله و همچنین قلم دشواریاب سید مرتضی سبب شده بود این کتاب علیرغم اینکه توسط شیخ طوسی شاگرد سید مرتضی نیز تلخیص شود، همچنان در مجامع علمی مهجور باشد. این دو متکلم شیعی و معتزلی، معاصر با یکدیگرند و هر دو از بزرگان نحله فکری خور به شمار می آیند و این اهمت بررسی اثر ایشان را دو چندان می ساخت. در این اثر تقریبا دو جلد از چهار جلد الشافی فی الامامه که به مبحث امامت عامه پرداخته بود، ترجمه شده و برای تحقیق و تکمیل آن از ۷۴ منبع عربی و ۱۲ منبع فارسی استفاده شده است. این کتاب در یک مقدمه و چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول در وجوب عقلی امامت، فصل دوم در وجوب نقلی و شرعی امامت، فصل سوم و چهارم نیز به صفات امام و تحقق امامت اختصاص یافته است. در ابتدای هر موضوع در هر فصل پیشینه بحث از جانب متکلمان شیعه و معتزله به سیر تاریخی قرن دوم تا هشتم ذکر شده است.

الشافي في الإمامة رساله‌اى است به زبان عربى از سيد‌‎مرتضى علم الهدى (متوفاى 436 ه‍.ق)، فقيه و متكلم نامدار شيعى.سيد‌‎مرتضى اين رساله را در نقد فصل امامت كتاب «المغنى في ابواب التوحيد و العدل» نوشتۀ قاضى عبدالجبار همدانى (متوفاى 415 ه‍.ق) از متكلمان نامدار معتزلى به نگارش درآورده و ديدگاه‌هاى او را دربارۀ مسألۀ امامت به چالش كشيده است. جلد اول تحقیق آنچه صاحب المغنی، پیرامون وجوب امامت ذکر کرده است. استدلال بر وجوب امامت، بنا به دلایل نقل. مخالفت قاضی، با ادله شیعه در امامت و عصمت.

«المقنع في الغيبة و الزیادة المکملة له» اثر على بن حسين، علم‌ الهدى معروف به شريف (سيد) مرتضى (متوفاى 436ق)، درباره امامت و به زبان عربى است. مقدمه محقق، شامل اهميت و جايگاه كتاب، انگيزه و زمان تأليف، نسخ مورد استفاده و شيوه تحقيق مى‌ باشد. اولين بحثى كه مؤلف به آن مى‌ پردازد «امامت و عصمت، دو اصل مبنايى براى غيبت» است. ايشان بعد از ثابت نمودن دو اصل امامت و عصمت به دنبال مصداقى براى امام غايب مى‌ رود و ثابت مى‌ كند كه امام دوازدهم شيعيان همان امام غايب است. مؤلف در ادامه به توضيح بيشتر اصل امامت و اصل عصمت مى‌ پردازد، سپس ديدگاه فرقه‌ هايى همچون كيسانيه، ناووسيه و واقفه را درباره امامت و مصداق آن بررسى مى‌ كند. در انتهاى كتاب، «كتاب الزيادة المكمل بها كتاب المقنع» آمده كه حاوى مطالبى است از قبيل: الهام‌ گيرى اولياء از امام غايب و عدم فرق بين امام غايب و امام حاضر، عدم ضرورت ظهور براى اولياء، چگونگى آگاهى امام غايب از امور و كيفيت آگاهى امام به زمان ظهور و...

الشافي في الإمامة رساله‌اى است به زبان عربى از سيد‌‎مرتضى علم الهدى (متوفاى 436 ه‍.ق)، فقيه و متكلم نامدار شيعى.سيد‌‎مرتضى اين رساله را در نقد فصل امامت كتاب «المغنى في ابواب التوحيد و العدل» نوشتۀ قاضى عبدالجبار همدانى (متوفاى 415 ه‍.ق) از متكلمان نامدار معتزلى به نگارش درآورده و ديدگاه‌هاى او را دربارۀ مسألۀ امامت به چالش كشيده است. جلد چهارم: در سخن قاضی، در مورد کسی که اختیار (انتخاب امام) را، بی‌اعتبار می‌داند. در ردّ سخن قاضی، در مورد این‌که أبوبکر، برای امامت شایسته بود. در آنچه قاضی، به وسیلۀ آن، مطاعن وارده بر أبوبکر را، پاسخ گفته است. در جواب قاضی، در مورد امامت عمر بن خطاب. در جواب قاضی، در مورد مطاعن عمر. ردّ سخن قاضی، در امامت عثمان. در ردّ کلام قاضی، بر بی‌اعتبارکنندگان عثمان. در اثبات امامت امیر المؤمنین. در توبه طلحه، زبیر و عایشه.

الشافي في الإمامة رساله‌اى است به زبان عربى از سيد‌‎مرتضى علم الهدى (متوفاى 436 ه‍.ق)، فقيه و متكلم نامدار شيعى.سيد‌‎مرتضى اين رساله را در نقد فصل امامت كتاب «المغنى في ابواب التوحيد و العدل» نوشتۀ قاضى عبدالجبار همدانى (متوفاى 415 ه‍.ق) از متكلمان نامدار معتزلى به نگارش درآورده و ديدگاه‌هاى او را دربارۀ مسألۀ امامت به چالش كشيده است. جلد سوم ردّ سخن قاضی، در مورد صفات واجب امام. ردّ آنچه قاضی، در مقدار علمی که امام به آن متمایز می‌شود، وارد کرده است. ردّ سخن قاضی، در مورد افضل. ردّ کلام قاضی، در مورد روایت ان الأئمة من قریش. ردّ کلام قاضی: آیا عدول از قریش، در باب امامت جایز است یا نه؟ در مورد عدد عاقدین امامت کسانی که از طرف امت، با امام بیعت می‌کنند، به آن استناد کرده است. ردّ سخن قاضی، در مورد امامت ابوبکر.