جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسند أبي‌داود الطيالسي، تألیف سلیمان بن داود بن جارود (متوفی 204ق)، کتابی است در موضوع احادیث اهل سنت که با تحقیق محمد بن عبدالمحسن ترکی و همکاری مركز البحوث و الدراسات العربية و الإسلامية بدار هجر منتشر شده است. کتاب با مقدماتی از ناشر، عبدالله بن عبدالمحسن ترکی و محقق آغاز شده و سپس متن اصلی مشتمل بر 2890 حدیث آمده که ترتیب لحاظ‌شده در آن همچون بقیه کتب مسند بر اساس صحابه می‌باشد. در مسند طیالسی از 287 تن صحابی، حدیث نقل شده که سی تن از آنان زنان صحابی هستند. ظاهراً از نسخه‌های این کتاب، مسندهای هشت تن از صحابه به نام‌های عباس بن عبدالمطلب، فضل بن عباس، عبدالله بن جعفر، کعب بن مالک، سلمة بن اکوع، سهل بن سعد ساعدی، معاویة بن ابی‌سفیان و عمرو بن عاص افتاده است. در کتاب یادشده، مسندهای صحابه ظاهراً با معیار افضلیت مرتب شده؛ زیرا این کتاب با احادیث ابوبکر آغاز می‌شود و با احادیث دیگر صحابه از عشره مبشره ادامه می‌یابد و در میان مسندهای زنان ابتدا احادیث حضرت فاطمه(ع) و در پی آن احادیث عایشه و پس ‌از آن احادیث حفصه و سپس احادیث دیگران را می‌آورد. پایان‌بخش کتاب، مسند ابن عباس است

المنتقى من السنن المسندة عن رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم، تألیف ابومحمد عبدالله بن علی بن جارود نیشابوری (وفات در 307ق)، از ائمه اهل سنت، کتابی است یک جلدی، به زبان عربی با موضوع روایات اسلامی و فقه اهل سنت. این اثر با تحقیق مركز البحوث و تقنية المعلومات دار التأصيل، به چاپ رسیده است. مصادری که کتاب را ذکر کرده‌اند، معمولا از آن با نام «المنتقی» یاد نموده‌اند، ولی ذهبی در «تذكرة الحفاظ» از آن با نام «المنتقی في الأحكام» یاد می‌کند و کتانی در «الرسالة المستطرفة» با عبارت «كتاب المنتقی - أي: المختار - من السنن المسندة عن رسول‌الله(ص) في الأحكام» از این کتاب نام می‌برد. اتصال طرق اسناد این کتاب به مؤلفش و نقل از نسخ خطی قدیمی آن مانند آنچه در چاپ هند از آن نقل کرده و نقل علما از این کتاب و همچنین انتساب این اثر توسط افرادی مانند ذهبی و ابن عبدالهادی به این نویسنده، از ادله صحت انتساب این کتاب به ابن جارود است. کتاب با مقدمه محقق آغاز شده و متن روایات با شماره‌گذاری، سلسله‌وار در ذیل ابواب متعدد ذکر شده است. ابواب کلی این کتاب، بیست‌وهشت‌تا است. برخی از ابواب مزبور، خود دارای ابوابی با عناوینی کوچک‌تر هستند؛ مثلا آخرین باب که درباره هجرت است، خود دارای 64 باب است.

المصنف، اثر حافظ ابوبکر عبدالرزاق بن همام صنعانی (متوفی 211ق) کتابی است به زبان عربی با موضوع فقه و اصول. نویسنده در این کتاب مطالب مرسوم کتاب‌های فقهی بعلاوه یک سری مباحث دیگر را ارائه کرده است. شروع مباحث کتاب از بحث طهارت است. بسیاری از روایات کتاب المصنف به اسحاق بن ابراهیم دَبری (م285ق) بر می‌گردد لذا احتمال داده شده که اسحاق بن ابراهیم دبری از پدرش و او از استادش (صنعانی) نقل کرده باشد.

مسند الدارمي المعروف ب‍: (سنن الدارمي)، اثر ابومحمد عبدالله بن عبدالرحمن بن فضل بن بهرام دارمى است كه به زبان عربى و در قرن سوم هجرى نوشته شده است. اين اثر، به نام «المسند الجامع» نيز خوانده شده است. اين كتاب، مجموعا دربردارنده 3546 روايت است كه بر اساس ابواب فقهى سامان يافته است. خطيب بغدادى فقط از سه اثر دارمى به نام‌هاى مسند، تفسير و جامع سخن گفته، اما در منابع متأخر آثار ديگرى نيز به او نسبت داده شده است. بى‌شك برخى از اين آثار، مستقل نبوده و برگرفته از مسند و برخى از آنها نيز عنوان‌هاى بديل براى مسند است؛ مثلاً ثلاثيات، مجموعه مستقلى نيست و در واقع بخشى از مسند است كه افراد مختلفى از جمله عيسى بن عمر سمرقندى، شاگرد دارمى و راوى مسند او، سبکىو ابن نور هركدام جداگانه از مسند دارمى استخراج كرده‌اند. از دارمى فقط يك مجموعه حديثى برجاى مانده است. در اينكه اين اثر كدام‌يك از سه مجموعه منتسب به اوست، اقوال گوناگونى وجود دارد كه منشأ آنها بيشتر عدم تطابق عنوان مسند در معناى مصطلح آن بر كتاب موجود دارمى است كه باعث شده در توجيه اين مطلب، اثر موجود را، كتابى جز مسند دارمى معرفى كنند. بااين‌همه، مجموعه برجاى‌مانده از دارمى از ديرباز به مسند، نامبردار بوده است و درعين‌حال، به تنظيم موضوعى آن اشاره داشته‌اند. برخى آن را به لحاظ علوّ اسنادش «المسند العالي» و به لحاظ اعتبار رواياتش «المسند الصحيح» خوانده‌اند. همين مجموعه، با در نظر گرفتن ساختار و طبقه‌بندى موضوعى‌اش، سنن ناميده شده و مكرر با اين نام به چاپ رسيده؛ همچنان‌كه با عنوان «المسند الجامع» نيز منتشر شده است. مسند دارمى برخلاف تمامى مسانيد ديگر، نه به اعتبار تنظيم آن براساس راوى، بلكه به سبب داشتن روايات با سلسله اسناد، بدين عنوان خوانده شده است.

صحيح ابن خزیمة، یا مختصر المختصر من المسند الصحيح عن النبي‌(ص‌) ، اثر روایی ابن‌خزیمه ابوبکر محمد بن اسحاق سُلَمى (متوفی 311ق)، ملقب به امام الائمة، محدث اهل سنت و فقیه نیشابوری است. کتاب مشتمل بر 3079 روایت در 433 باب ارائه شده است. باب آخر کتاب ناقص است و روایتی در آن نیامده است. ابن خزیمه در صحیح بر صحت اسانید تمامى احادیث تکیه کرده و ازاین‌رو این کتاب در شمار صحاح اهل سنت قرار گرفته است‌. وی در این کتاب بر علل احادیث و جرح و تعدیل راویان اهتمام داشته است‌. گفتنى است که نزد برخى همچون ابن‌کثیر صحیح ابن‌خزیمه‌، چه از لحاظ سند و چه از جهت متن‌، حتى بر مستدرک حاکم برتری دارد و سیوطى نیز آن را برتر از صحیح ابن‌حبان مى‌داند، ولى باید توجه داشت که ابن‌حجر معتقد است که در کتاب صحیح‌، احادیث حَسَن نیز وارد شده است‌. به تصریح برخى از منابع متأخر، تنها بخش کوچکى از این کتاب به دست ما رسیده است که خود نشان از عظمت این اثر دارد. احمد شاکر معتقد است: «صحيح ابن‌خزيمة» و «المسند الصحيح علی التقاسيم و الأنواع» ابن‌حبان و «المستدرك علی الصحيحین» حاکم نیشابوری، مهم‌ترین کتبی هستند که در موضوع صحیح مجرد پس از «الصحيحین» بخاری و مسلم نوشته شده است. اعظمی نیز می‌گوید: صحیح ابن‌خزیمه مانند الصحیحین نیست به‌گونه‌ای که بتوان گفت همه روایات آن صحیح است؛ بلکه روایاتی در آن هست که پائین‌تر از درجه صحیح هستند. همچنین تنها مشتمل بر احادیث صحیح و حسن نیست؛ بلکه همچنین مشتمل بر احادیث ضعیف است؛ البته تعداد این روایات جداً کم است.

مسند إسحاق بن راهويه، اثر اسحاق بن ابراهیم راهویه (متوفی 238ق)، کتابی است حدیثی، به زبان عربی که توسط دار التاصیل، مورد تحقیق قرار گرفته است. مسند ابن راهویه یک مجموعه شش‌جلدی بوده که تنها جلد چهارم آن در دسترس می‌باشد و بقیه اجزای آن مفقود شده است. محقق کتاب، جلد چهارم را که حاوی روایات ابوهریره و صحابیات پیامبر(ص) بوده، منتشر کرده است. منظور از مسند در کتب حدیثی، کتابی است که روایات آن به‌ترتیب صحابه (چه به حروف تهجی و چه به‌حسب سابقه اسلامی) مرتب شده باشد. گردآوری احادیث در این اثر بر مبنای احادیث ابوهریره، عایشه و دیگر همسران پیامبر و گروهی از زنان می‌باشد.

«صحيح ابن حبان بترتیب ابن بلبان» یا «المسند الصحيح» یا «الإحسان في تقريب صحيح ابن حبان»، تألیف علاء‌الدین علی بن بلبان فارسی (متوفی 739ق)، مشتمل بر روایات صحیح محدث اهل سنت ابوحاتم محمد بن حبان بستی سجستانی (متوفی 354ق) مشهور به ابن حبان است. ابن حبان در کتاب خود روایات را به ترتیب جدیدی تدوین کرد که ازهرجهت با کتاب‌های مسند و سنن تفاوت دارد به این صورت که روایات را در پنج موضوع کلی یعنی: اوامر، نواهی، اخبار، اباحات و افعال پیامبر(ص) طبقه‌بندی کرده و در ذیل هر یک از موضوعات یاد شده طبقه‌بندی‌های کوچک‌تری معمول داشت. وی گاه در ذیل روایات خود نظرات و توضیحاتی را با عنوان «قال ابوحاتم» درج کرده که معرف دیدگاه‌های فقهی اوست.

المستدرك علی الصحيحین، مشهورترین اثر ابوعبدالله محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری (متوفی 405ق)، کتابی است به زبان عربی با موضوع روایات اسلامی. حاکم در این اثر، نخستین کسی است که توان و امکان آن را یافته است تا بر صحیح بخاری (متوفی 256ق) و مسلم (متوفی 261ق) استدراکی تدوین نماید. وی در این مجموعه، شروط بخاری و مسلم را تبیین نموده است. بحث رجالی و سپس موضوع شروط بخاری و مسلم، از مباحث موردتوجه حاکم در این کتاب است؛ چنانکه در المدخل الی الصحيحین با التفات به همین مطلب، ضمن مقدمه‌ای هوشمندانه، در سخن از روایت شیخین، بهره‌گیری درست از اصطلاحات جرح و تعدیل و عمل بدان‌ها را به‌عنوان پایه و اساس، در قالب پیش‌شرطی برای ثبت صحیح از سقیم، موردتوجه قرار داده است و این برخلاف بسیاری از هم‌عصران اوست که صرف وجود نام یک راوی در صحیحین را شاخصه جرح و تعدیل افراد می‌دانستند. با نگاه به آثار حدیثی حاکم نیشابوری، می‌توان گفت: «وی آغازگر تلاشی برای پالودن اندیشه اصحاب حدیث عصر خود از برخی جزمی‌نگریها بوده است». مرکز البحوث و تقنیة المعلومات (مرکز تحقیقات و فناوری اطلاعات) دارالتأصیل، تحقیق این اثر برعهده گرفته اند. کتاب شامل دو مقدمه محقق و مؤلف؛ و محتوای کتاب در 53 کتاب و خاتمه است. برخی از این کتاب‌ها دارای ابواب و زیرمجموعه‌هایی است. در استخراج مستدرک بر کتاب‌هایی مانند، مسند‎های احمد بن حنبل، حارث بن ابی اسامه، اسماعیل بن اسحاق قاضی، عثمان بن سعید دارمی، مسدد، حمیدی، شافعی و مؤطأ عبدالله بن وهب، مصنف عبدالرزاق و صحیح ابن خزیمه اعتماد شده است.