جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

محدث، فقیه و متکلم . ابتدا از اصحاب رأی بود و سپس به فقه شافعی گروید و از مشاهیرشاگردان او شد. احمد حنبل که از دشمنان او بود وی را جهمی خوانده استو ابن ندیم کتاب الامامه را به او نسبت می دهد که در آن از علی (ع) بد گویی می کند و همچنین کتابی دارد که در معرفت خوارج به آن اعتماد می کنند. به نظر می رسد که مذهبی در کلام داشته است که داوود اصفهانی و ابن کلّاب از آن تبعیت می کرده اند. قائل به وجوب نظر بوده است و همچنین منکر عصمت امام . شیخ مفید نیز در مساله امامت ردی بر او نوشته است و همچنین به بدعت و کفر نیز متهم شده است.

فقیه و متکلم شیعه. کتب حقائق الایمان ، کتاب الحجج در امامت و کتاب عمل الادیان و الابدان از اوست.

فقیه و متکلم. صاحب اشعاری با محتوای زهد و حکمت. او را از قدمای معتزله می شمارند ولی بر خلاف معتزله در مساله خلق قرآن اظهار تردید می کرد و این را به تقیه تفسیر کرده اند.

محدث و متکلم . ابن ماکولا اولین کسی است که به شرح حال او می پردازد.

فقیه حنفی ، متکلم و متصوف از بزرگان ماتریدیه. کتاب او با عنوان " السواد الاعظم" از قدیمی ترین کتب حنفیه در ماوراء النهر است و در آن از 60 مساله کلمای سخن به میان می آورد، از جمله اثبات رویه و نفی تشبیه و اینکه قرآن غیر مخلوق است و اینکه ایمان عطاء الهی است و فعل از جانب بنده است و توفیق از جانب خداوند.

محدث، فقیه شافعی و متکلم. مختصر مسائل الخلاف فی الکلام و النظر از اوست و اولین کسی که در مساله خلاف به صورت خاص کتابی تالیف کرده است.

متکلم معتزلی. رییس فرقه الثُمانیة. از بزرگترین متکلمانی است که در فکر مامون تاثیر نهاد . ابن ندیم فهرست هشت اثر از آثار او را ذکر کرده است . برخی از آراء کلامی ثمامه: آراء کلامی 1 - معتقد است که کثیری از حوادث نیاز به محدِث ندارند و افعال ( اعراض) متولد بدون فاعل اند و برای بنده فعلی نیست جز چیزی از سنخ اراده در قلب پدید می آید. 2 - به او منسوب است که خداوند عالم را به طباعش خلق کرده است. ابن راوندی این گفتار را کفر دانسته است چرا که گوینده خداوند را مطبوع قرار داده است و مطبوع محدَث است و از افعالی که بر او طبع می شود جدایی ندارد.شهرستانی این گفته را بدین نحو تفسیر کرده است که منظور او نظر فلاسفه مبنی بر ایجاب بالذات بدون ایجاب بنا به اراده است. 3 – از آراء منحصر به فرد او این است که بهشت و جهنم دار ثواب برای عبادت و شکنجه برای گناه است، پس برای کودک و آنکس که طاعت و معصیت خدا را نمی داند بهشت و دوزخی نیست و آنان در آخرت جز خاک نخواهند بود.خیاط نسبت این قول به ثمامه را رد می کند. 4 – او استطاعت را سلامت و صحت جوارح و خالی بودن آنها از آفات می دانست و معتقد بود که قبل از فعل است. 5 – معتقد به ایجاب معرفت قبل از ورود سمع بود (همانند عامه معتزله) اما این را اضافه می کرد که کسی از کفار که خالقش را نمی شناسد معذور است.

رییس فرقه بزیعیه. از شخصیت و اصل و منشأ او چیزی به ما نرسیده است جز اینکه همعصر امام صادق و از بافندگان کوفه بوده است. جوهر آرائی که از آنان نقل شده است با آراء غلات مشترک است. امام صادق (ع) را بشر نمی دانست و معقتد بود که خداوند به این صورت بر ابناء بشر ظاهر شده است. معتقد بودند که آنچه به قلب بزیع و اتباع او می افتد همه وحی الهی است و مدعی بودند که آنان از کبار ملائکه بالاتر اند و حواریون اند و همچنین معتقد بودند که بزیع به آسمان رفته است و خداوند سر او را مسح کرده است. کلینی نقل می کند که امام صادق (ع) بعد از اینکه شنید بزیع مدعی نبوت است یکی از شاگردانش به نام ابن ابی یعفور را تشویق به قتل او کرد که به سر انجام نرسید. آراء آنان شبیه آراء مغیریة بود که آنان نیز از غلات عصر امام باقر (ع) و از پیروان مغیرة بن سعید البجلی بودند.

محدث، فقیه و متکلم معتزلی. رییس فرقه مریسیه. اصطناع خلق قرآن را به او نسبت می دهند و او را یکی از کسانی می دانند که در متقاعد کردن مامون به عقیده خلق قرآن نقش داشته است. همچنین او را مایل به جهم بن صفوان دانسته اند. فرقه او را گاه از مرجئه شمرده اند و همچنین گاهی آنان را در ضمن جبریه طبقه بندی کرده اند. نقل کرده اند که معتزله او را به سبب قول به جبر و خلق افعال بندگان از صفوفشان بیرون رانده اند. ابن حزم معتقد است که نزدیک ترین فرق معتزله به اهل سنت پیروان نجار و مریسی هستند و دورترین آنها اصحاب ابوالهذیل علاف است . از آراء اوست : 1 خلق قرآن 2 – خلق افعال بندگان 3 – ایمان، تصدیق قلبی و اقرار به زبان است و کفر سر سختی در انکار حق است . 4 – عدم رویت خداوند در قیامت 5 – عدم خلود اهل قبله در جهنم. 6 سجده بر خورشید و ماه و بت کفر نیست اما علامت کفر است .7 – انکار عذاب قبر و سوال دو ملک و عدم خلق بهشت و جهنم را به او نسبت می دهند. 8 – نگاه او به جنگ صفین مشابه نگاه نظام و بشر بن معتمر و دیگران بود.