جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهم‌ترین مباحث در حوزه‌ روش‌شناسی، بحث استراتژی‌های پژوهش است که پرداختن به آن در فلسفه اسلامی بدون سابقه است. می‌توان استراتژی‌های پژوهشی در فلسفه اسلامی را بر دو بخش بسیط و ترکیبی تقسیم نمود. استراتژی‌های پژوهشی بسیط عبارتند از استراتژی قیاسی، استراتژی تحلیلی، استراتژی استقرائی، استراتژی تفسیری و استراتژی شهودی. تحقیق حاضر پس از ارائه تعریف از استراتژی‌های ترکیبی، با استفاده از استراتژی تفسیری و روش تبیینی – تحلیلی درپی پاسخ به این مسئله است که استراتژی‌های پژوهشی ترکیبی استاد مصباح در حکمت اسلامی چگونه است. نتیجه اینکه، وی در حکمت اسلامی از استراتژی‌های ترکیبیِ تحلیلی-قیاسی؛ تحلیلی-قیاسی-تفسیری نوع دوم؛ تحلیلی-قیاسی-تفسیری نوع دوم-شهودی؛ تحلیلی-تفسیری نوع اول و دوم؛ تحلیلی-تفسیری نوع دوم؛ تحلیلی-تفسیری نوع دوم-استقرائی؛ و قیاسی-تفسیری نوع دوم استفاده نموده است.

بحث از مفاهيم کلي و عملکرد ذهن در فرايند ادراک عقلي و چگونگي شکل‌گيري آنها از مباحث مهم معرفت‌شناسي است. فلاسفه اسلامي به رغم گرايش‌هاي مختلف در تبيين مکانيسم تعقل، همواره بر ارزش ادراك عقلي، تأكيد ورزیده‌اند. در اين ميان صدرا در تبيين فرايند ادراک کلي، تعبيرات مختلفي دارد که پژوهشگران حکمت صدرايي، اختلاف تعابير صدرا را از طريق تمايز چگونگي ادراک کلي در مراحل مختلف تحول و تکامل نفس توجيه کرده‌اند. استاد مصباح يزدي به ‌عنوان فيلسوفی نوصدرايي تبيين جديدي ارائه مي‌دهد که مي‌تواند نگاهي نو به مسئله فرايند ادراک کلي و شيوه‌اي جديد براي حل ناسازگاري تعابير صدرا باشد. در پژوهش حاضر به روش توصيفي-تحليلي روشن شد که مصباح يزدي بر تفاوت کارکرد ذهن در هر کدام از ساحت‌هاي ادراک کلي تأکيد می‌ورزد؛ به‌ طوري که ذهن در ادراک معقولات اولي منفعل و در ادراک معقولات ثانيه فلسفي و منطقي فعال است و ضرورتي براي اثبات عقول منفصل و شهود آنها در ادراک کلي نيست.

عقیده و ایمان پدیده ای است که به طور فطری از آغاز بلوغ عقلی در نهاد بشر نقش می بندد، خواه به گونه درست و آگاهانه و خواه ناآگاهانه و از راه تقلید. این امر خود موجب پیدایش مکاتب و ادیان و ظهور مذاهب مختلف گردیده است. توده مردم غالبا عقاید خویش را بر اساس تقلید کورکورانه پی­ریزی می کنند، ولی در میان خواص، عکس قضیه است؛ زیرا این گروه که در واقع رهبری توده های مختلف را برعهده دارند، غالبا عقاید خود را از روی آگاهی و مطالعه، تنظیم و ابراز می نمایند. بدون شک یکی از دغدغه های اساسی ذهن بشر، مساله عقل است که بیشتر فلاسفه و اندیشمندان در پی پاسخی به آن بوده اند. در میان فلاسفه اسلامی، صدر المتالهین شیرازی ملقب به ملاصدرا توانست علاوه بر اینکه اندیشه و فلسفه مشائیون و اشراقیون را با هم تلفیق کند، تقریر آراء خود را با تعالیم اسلامی به گونه ای سازگار نماید که نتیجه آن حل مشکلات اساسی ای شد که حکمای مشایی و اشراقی با آن مواجه بودند. ملاصدرا سه راه برهان عقلی، تهذیب نفس و وحی را با یکدیگر ترکیب نمود. استفاده از این شیوه نقش مؤثری در ایجاد آموخته های دینی و مفاهیم فلسفی پدید آورد. تحقیق حاضر با روش تحلیلی توصیفی به بررسی نظریات ملاصدرا و بیان جایگاه و مراتب عقل در حکمت متعالیه می­پردازد.