جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر به تحلیل و بررسی آسیب‌های معارف دینی از منظر شهید مطهری می‌پردازد. در این پژوهش تلاش شده است تا زمینه‌ها و عواملی که موجب ایجاد آسیب به دین و معرفت دینی شده‌اند، شناسایی و تحلیل شوند. روش تحقیق به‌صورت توصیفی بوده و اطلاعات لازم از طریق منابع کتابخانه‌ای گردآوری شده است. موضوع آسیب‌های دینی همواره یکی از مسائل مهم و تأمل‌برانگیز برای اندیشمندان بوده است و نظریه‌ها و تحلیل‌های گوناگونی درباره آن مطرح شده است. شهید مطهری در آثار خود، عوامل اصلی آسیب به دین و معارف دینی را در برداشت‌های نادرست از مفاهیم دینی، مشکلات موجود در نهادهای دینی، عملکرد نامطلوب عالمان و مبلغان دینی، وقوع تحریف در تعالیم دینی و تأثیر محیط‌های اخلاقی، اجتماعی و تربیتی نامساعد می‌داند. برای مقابله با این آسیب‌ها و پیشگیری از گسترش آن‌ها، استاد مطهری بر ضرورت بازسازی اندیشه‌های دینی و اصلاح معرفت دینی تأکید دارد. وی پیشنهاد می‌کند که با اصلاح نهضت‌های دینی، انجام تحقیقات علمی در حوزه‌های تخصصی، به‌کارگیری شیوه‌های صحیح در ارائه تعالیم الهی و مقابله با تحریف‌های دینی، می‌توان از آسیب‌های دینی پیشگیری کرد و معارف دینی را تقویت نمود. این پایان‌نامه با بررسی این موضوع، به دنبال ارائه راهکارهایی عملی برای اصلاح و ارتقای معارف دینی است.

این پژوهش با رویکردی تطبیقی به واکاوی آراء دو اندیشمند شیعه، شهید سید محمدباقر صدر و استاد علی صفائی حائری، در باب چیستی و چگونگی حکومت دینی در عصر غیبت می‌پردازد. یافته‌های تحقیق حکایت از آن دارد که این دو متفکر، با وجود اشتراک در غایت نهایی یعنی استقرار حکومت اسلامی مبتنی بر ارزش‌های دینی، در مبانی نظری، مسیر تحقق و سازوکارهای عملیاتی دارای تمایزات ساختاری هستند. شهید صدر با تکیه بر منظومه فقهی-اصولی و با محوریت نظریه «ولایت فقیه»، الگویی نهادی و ساختارمند را طرح می‌کند که در آن مشروعیت الهی از طریق نصب عام فقیه جامع‌الشرایط تأمین شده و مقبولیت مردمی تجلی می‌یابد. در مقابل، صفائی حائری با رویکردی تربیتی-انقلابی و تأکید بر «دولت آموزگار»، اولویت را به خودسازی و تحول فرهنگی-اخلاقی جامعه می‌دهد و حکومت را نه به مثابه سازه‌ای صرفاً حقوقی، بلکه به عنوان تجلی عینی بلوغ فکری و عملی امت و زمینه‌ساز حکومت معصوم می‌داند. این مطالعه با مقایسه این دو الگو در مؤلفه‌های کلیدی چون مشروعیت، غایت، ساختار، نقش مردم و جایگاه ارزش‌ها، در نهایت نشان می‌دهد که این دو دیدگاه نه تنها در تقابل نیستند، بلکه در ترسیم افق حکومت دینی می‌توانند به عنوان دو حلقه مکمل در سطوح «ساختارسازی» و «بسترسازی» تلقی گردند.

این پژوهش با موضوع «مبانی هستی‌شناختی ملاصدرا در تفسیر سوره‌های حدید و واقعه» در پی تبیین نسبت میان نظام فلسفی صدرایی و نگرش تفسیری او به قرآن کریم است. مسئله اصلی آن است که چگونه اصول بنیادین حکمت متعالیه، به‌ویژه اصالت وجود، تشکیک مراتب هستی، حرکت جوهری و سایر مبانی وجودشناختی، در فهم و تفسیر آیات قرآن نقش‌آفرینی می‌کنند. در این میان، سوره حدید با تأکید بر توحید افعالی، قدرت الهی و نزول آهن، و سوره واقعه با محوریت معاد و مراتب نفوس، ظرفیت ویژه‌ای برای مطالعه تطبیقی با مبانی صدرایی دارند. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد فلسفی ـ تفسیری است. منابع اصلی شامل آثار ملاصدرا همچون الحکمه المتعالیه فی الأسفار الأربعه و مفاتیح الغیب بوده و در کنار آن، تفاسیر فلسفی و عرفانی متأخر و پژوهش‌های معاصر مورد استفاده قرار گرفته است. در گستره تمدن اسلامی، پیوند ژرف و پویایی میان وحی، عقل، و شهود شکل گرفته است؛ پیوندی که در اندیشه برخی از برجسته‌ترین متفکران مسلمان، به‌ویژه صدرالدین محمد شیرازی، به اوج خود می‌رسد. ملاصدرا (1050ق)، فیلسوفی جامع‌الاطراف است که با بنیان‌گذاری مکتب حکمت متعالیه، توانست ساحات گوناگون معرفت، از فلسفه و عرفان تا کلام وحی الهی رادر منظومه‌ای یکپارچه گرد آورد. نگاه وی به هستی، نگاهی توحیدی، تشکیکی و سلوکی است که در آن، قرآن کریم نه صرفاً کتاب هدایت عملی، بلکه کتابی هستی‌شناختی و وجودی تلقی می‌شود. این پایان نامه با هدف تبیین مبانی هستی شناختی ملاصدرا در تفسیر سوره‌های حدید و واقعه تدوبن گردیده است. ضمن آنکه در فصل نخست این نوشتار ابتدا نیم نگاهی به روشهای تفسیری وهمچنین به روش خاصه ملاصدرا در تفسیر قرآن کریم پرداخته شد وی تفسیر قرآن را تنها بر عهده مفسران لغوی یا اهل حدیث نمی‌داند، بلکه باور دارد که فهم آیات نیازمند شهود وجودی، حکمت فلسفی، و تصفیه قلبی است چنانکه در مقدمه تفسیرش به این نکته تصریح می‌کند که «فهم قرآن فراتر از ظاهر است و در پرتوی از انوار غیب و عقل و وحی امکان‌پذیر است» از این منظر، سوره‌های قرآن، بازتاب‌هایی از مراتب وجود هستند و تفسیر آن‌ها باید بر بنیان درک صحیح از حقیقت وجود صورت گیرد . در فصل دوم به معرفی مبانی هستی شناسی ملاصدرا در حکمت متعالیه و بیان توضیح مفصلی از این اصول پرداخته شد تا زمینه برای ورودبه وادی تفسیری ملاصدرا در فهم سوره های حدید و واقعه فراهم شودتا بدین سان زمینه واکاوی در اندیشه‌های وی فراهم آید چرا که پرداختن به آثار صدرایی نیازمند آشنایی با اصول و قواعد هستی شناسانه ملاصدرا است که بدون شناختن آن نمی‌توان عمیقاً در آثار فلسفی وی به خصوص تفسیرش از قرآن کریم که بدون شک یک اثر فلسفی محسوب می‌شود وارد شد. در نهایت در فصل سوم ، که مهمترین بخش این پایان نامه را به خود اختصاص می دهد به بررسی و تطابق اصول هستی شناسی حکمت متعالیه در تفسیر آیه به آیه سورهای حدید و واقعه پرداخته شد یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که ملاصدرا با تکیه بر اصالت وجود و تشکیک آن، آیات سوره حدید را در پرتو وحدت و مراتب هستی تفسیر می‌کند و نزول آهن را نمونه‌ای از تجلی وجودی در مرتبه مادون می‌داند. همچنین در سوره واقعه، نظریه حرکت جوهری و معاد جسمانی او مبنای تحلیل دقیق مراتب قیامت و تطور نفوس انسانی است. بدین‌سان می‌توان نتیجه گرفت که مبانی هستی‌شناختی ملاصدرا نه‌تنها چارچوبی نظری برای تفسیر قرآن فراهم می‌سازد، بلکه نگرش او را به فهم آیات کلیدی قرآن هدایت کرده و الگویی نوین از تفسیر فلسفی قرآن را به میراث نهاده است.

بررسی اصطلاحات عرفانی در دو اثر مهم فارسی، «فیه ما فیه» مولوی و «معارف» بهاء ولد، نشان‌دهنده رویکردهای متفاوت ولی مکمل در بیان مفاهیم عرفانی است.در فیه ما فیه مولوی، عرفان به‌واسطه تمثیل‌ها و نمادهای ساده و در عین حال عمیق بیان شده است. مولوی با زبانی روان، عامیانه و بی‌تکلف، مفاهیم پیچیده عرفانی مانند طلب، رضا، فنا، شوق محبت، شکر، استغراق، اوراد، عنایت، محو و قرب را به مخاطب منتقل می‌کند. وی از تمثیل‌ها برای مصداقی کردن مفاهیم ذهنی بهره می‌گیرد و این تمثیل‌ها عمدتاً در سه حوزه خداشناسی، انسان‌شناسی و هستی‌شناسی جای می‌گیرند که بیشترین تمرکز بر انسان‌شناسی و عرفان و معرفت است. در این اثر، زبان عرفانی مولوی ساده به نظر می‌رسد اما با پیچیدگی‌های باطنی همراه است که بیانگر چالش بین تن و روح و شیوه‌های رهایی از تعلقات دنیوی است.در معارف بهاء ولد، زبان عرفانی ویژگی‌های خاصی دارد که شامل آهنگین بودن، آشنازدایی، متناقض‌نمایی، محاوره‌ای و عامیانه بودن، تاویل‌گرایی، رمز و نمادگرایی، معنویت‌گرایی و روایت‌گری است. بهاء ولد در این کتاب، تجربه‌های روحانی خود را با زبانی خاص و گاه پیچیده بیان می‌کند اما اغلب با تمثیل‌های ساده و قابل فهم، مفاهیم عرفانی را آشکار می‌سازد.به طور خلاصه، هر دو اثر با بهره‌گیری از زبان تمثیلی و استعاری، مفاهیم عرفانی را به گونه‌ای بیان کرده‌اند که هم برای اهل ذوق و هم برای مخاطبان عام قابل فهم و جذاب باشد. مولوی بیشتر بر تمثیل‌های کوتاه و مصداقی تأکید دارد، در حالی که بهاء ولد از زبان پیچیده‌تر و استعاره‌های نمادین‌تر بهره می‌برد که نشان‌دهنده تجربه‌های عرفانی عمیق و متنوع اوست. این بررسی نشان می‌دهد که اصطلاحات عرفانی در «فیه ما فیه» و «معارف بهاء ولد» هر دو نقش مهمی در انتقال مفاهیم عرفانی دارند، اما از نظر سبک و ساختار زبانی تفاوت‌هایی دارند که بازتاب‌دهنده دیدگاه‌ها و تجربیات عرفانی متفاوت این دو عارف بزرگ است.

پیدایش هر دانشی وابسته به قواعدی در قالب گزاره‌های کلیِ مناسب آن دانش است و هر گزاره کلی نیازمندِ به کارگیری مفاهیم کلی است. ادراک مفاهیم و گزاره‌های کلی کار قوه عاقله است؛ به همین مناسبت ادراک مفاهیم کلی به «ادراک عقلی تصوری» و ادراک گزاره‌های کلی به « ادراک عقلی تصدیقی» تعبیر می‌شود. مفاهیم کلی شامل مفاهیم ماهوی، منطقی و فلسفی است و هر سه گونه مفهوم کلی می‌تواند متعلق ادراک عقلی تصوری باشد اما این پژوهش ناظر به ادراک «مفاهیم ماهوی» است. با توجه به آنچه گفته شد، اهمیت بررسی چیستی ادراک مفاهیم ماهوی و ضرورت پرداختن به این پرسش روشن می‌شود که ماهیت ادراک عقلی (مفاهیم ماهوی) چیست و فرایند شکل‌گیری آن به چه صورت است. پژوهش حاضر تلاش می‌کند به روش عقلی-تحلیلی، با مطالعه آثار ملاصدرا و تحلیل دیدگاه‌های او، به این پرسشِ مهم درباره هستی‌شناسیِ این قسم از ادراکات پاسخ دهد. ملاصدرا برخلاف فیلسوفان پیشین، علم را امری وجودی و نحوه وجود امری مجرد از ماده می‌داند. او بر این باور است که ادراک عقلی (نه حاصل تجرید تام ماهیت از عوارض مادی، بلکه) نتیجه ارتقاء وجودی مدرِک و اتحاد با مرتبه عقلی مدرَک است. از نتایج دیدگاه وجودی ملاصدرا درباره علم و ادراک عقلی آن است که قابلیت صدق بر کثیرین در ادراک عقلی را با سعه وجودیِ مرتبه وجود عقلانیِ یک ماهیت نسبت به افراد شخصیِ آن تبیین می‌کند. ملاصدرا تاثیر عقل فعال در خروج نفس از قوه به فعلیتِ عقلی را ضروری می‌داند و درباره فرایند شکل‌گیری ادراک عقلی چهار تبیین ارائه می‌دهد: 1) نفس در آغاز سیر عقلانی، مُثل عقلی را از دور مشاهده می‌کند و حاصل شهود عقلی ضعیف، دریافت مفهوم کلی است. 2) در ادامـه، حرکت جوهریِ نفس منجر بـه اتحاد بـا برخی یـا همه صور عقلی در عقل فعـال می‌شود. 3) اشتداد وجودی نفس تا فناء فی‌الله پیش می‌رود و در نتیجه با ادراک «حقایق» همه اشیاء به همه «رقـایق» آنها آگاه می-شود. 4) نفس می‌تواند بـه مرتبه‌ای برسد که علاوه بر صورت‌های حسی و خیالی، صورت‌های عقلی را نیز انشاء کند. چهار تبیین مذکور با یکدیگر ناسازگار نیستند بلکه سه تبیین نخست ملاصدرا حاصل تطوّر سلوک عقلانیِ مدرِک است و تبیین چهارم در جایگاه «متمّمِ» دیدگاه ملاصدرا در ادراک حسی، خیالی و سه مرتبه ادراک عقلی عمل کند. با اینکه ملاصدرا ادراک مفاهیم ماهوی از سوی عموم انسانها را مصداق «ادراک عقلی» نمی‌داند، نمی‌توانـد برای این گونه ادراکات تبیینی ارائه دهد که آنها را از ادراکات عقلی و نیز ادراکات جزئی متمایز نماید. نقد دیگر اینکه، دیدگاه ملاصدرا در نظریه نخست، فاقد توضیح روشن برای کلیتِ ادراک عقلی است. همچنین تبیین فلسفیِ نظریه ابداع صور عقلی و نیز ابداع مطلق صور ادراکی با اشکالاتی مواجه است. از آنجا که نظریه ابداع در جایگاه متمّمِ نظریه ادراک ملاصدرا است، عدم پاسخ به این اشکالات یا برخی از آنها، اساس نظریه ادراک ملاصدرا را به چالش می‌کشد.

هر انسانی در روز قیامت با سرنوشت نیک یا بدی روبه‌رو خواهد شد. خداوند رحمان، به قدری مهربان است که بندگانش را عذاب نمی‌سازد، بلکه این خود انسان‌ها هستند که با ارتکاب اعمال ناپسند و ظلم به یکدیگر، خود را مستحق عذاب می‌کنند. حال این پرسش مطرح است که چگونه می‌توان تصور کرد که کودکان معصومی که عمر کوتاهی در این دنیا داشته‌اند، دچار عذاب اخروی شوند. «فرجام کودکان در قیامت از منظر قرآن و روایات» از مباحث پیچیده است که از گذشته میان متکلمان و محدثان و مفسران فریقین مورد بحث قرار گرفته است؛ کودکان پیش از بلوغ که به‌طور طبیعی یا ناگهانی فوت می‌کنند، در جهان آخرت چه سرنوشتی خواهند داشت؟ و این پایان‌نامه با روش گرد آوری کتابخانه‌ای و روش پردازش توصیفی و تحلیلی به دنبال پاسخ به این سوال است. بر اساس یافته‌ها و نتایج تحقیق و طبق آیات قرآن، کودکان مسلمان به دلیل بی‌گناهی و عدم درک مسئولیت، شامل رحمت الهی می‌شوند و به بهشت می‌روند. همچنین، بر اساس روایات، این کودکان به والدین خود ملحق می‌شوند و تحت تربیت حضرت فاطمه زهراء÷ قرار می‌گیرند. همچنین برخی آیات قرآن نشان می‌دهد که کودکان غیر مسلمان نیز ممکن است به بهشت وارد شوند. ولی اهمیت موضوع زمانی بیشتر نمایان می شود که به مفاهیمی چون عدل الهی و حکمت خداوند مرتبط باشد. در این صورت، عذاب کودکان غیر مسلمان قبل از سن تکلیف ظلم است و آن‌ها ممکن است از عذاب معاف شوند یا به بهشت بروند. در مقابل، برخی بر عذاب فرزندان کفار تأکید دارند. بر اساس روایات نیز، برخی از اطفال مشرکان در قیامت امتحان می‌شوند یا همراه با پدران خود به جهنم می‌روند. یا اینکه فرزندان مؤمنان و مشرکان به والدین خود ملحق می‌شوند. همچنین، روایاتی وجود دارد که اطفال مشرک اهل دنیا را به عنوان خدمتگزاران اهل بهشت معرفی می‌کند که از نعمت‌های بهشتی بهره‌مند خواهند شد

این «رساله»، از میان انبوه شبهات در باره آموزه‌های دینی، «پاسخ به شبهات آیات حدود را از منظر علامه طباطبایی و وهبه الزحیلی» را انتخاب نموده و با روش توصیفی- تحلیلی و با روش گردآوری اطلاعات کتاب‌خانه‌ای، مسأله را مورد تحلیل و بررسی قرار داده و توانسته است که از رهگذر این دو اندیشمند مسلمان، ضمن پاسخ دادن به شبهات مطرح در باره آیات حدود، افق جدیدی را در راستای ایجاد و شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی بگشاید، که حاصل و دستاوردهای رساله عبارتند از: علامه طباطبایی و وهبه الزحیلی تاریخمندی احکام شرعی را برنتابیدند و می‌گویند: خصوصیات دین مقدس اسلام این است که همیشه نیازمندی‌های ثابت انسان را کانون توجه قرار داده و از نیازهای غیرثابت انسان نیز، غافل نمانده است، اما نیازمندی‌های متغیر انسان را تابع نیازمندی‌های ثابت او می‌داند و تاکید دارد که برای نیازمندی‌های ثابت قانون ثابت و برای نیازمندی‌های متغیر قانون‌های متغیر تشریع نموده،که قوانین ثابت روح و مقصد قانون متغیر است و قانون متغیر باید در شعاع قانون ثابت تفسیر گردد. علامه‌طباطبایی و وهبه الزحیلی، با تأمل و دقت به شبهات روش تحلیل مفهومی در پاسخ فرموده‌اند: اولاً، از آفت‌های پژوهش در آمیختن مسائل و عدم تمییز میان نوع مسأله، سنخ مسأله است، که طراحان شبهه به این مسأله توجه نداشته و همه را یکسان دیده و به دلیل همین خلط، گرفتار مشکل شده‌اند. ثانیاً، میان «ماشارحه» و «ماحقیقیه» که دو ابزار مهم برای پاسخ و تحلیل مفاهیم‌اند توجه نداشته‌اند، در صورتی که فقها در تعریف مفاهیم میان آن‌دو تفاوت قایل‌اند. ثالثاً، تعیین مقدار مجازات حدی و قصاص توسط شارع حکیم، بدون ملاک و مبانی نیست؛ زیرا از شارع حکیم مقبول نیست که بدون ملاک و معیار احکامی را تشریع نمایند.در نتیجه، مجازات کیفری بر اساس مبانی، که همان جلب مصلحت و دفع مفسده است، تشریع گردیده و مصلحت، دارای مراتب است که به تبع آن، جرائم نیز، به طبقات و مراتب مختلف طبقه‌بندی و درجه‌بندی می‌گردد. به اعتقاد علامه طباطبایی و وهبه الزحیلی اجرای علنی مجازات طبق مصالح اجتماعی بوده که سبب امنیت و سعادت جامعه است؛ هرچند امروزه اجرای حدود از سوی دگراندیشان دینی به شدت مورد تردید قرار گرفته و دشمنان اسلام شبهات متعدد و گوناگون را در پیرامون آیات حدود مطرح نموده‌اند. علامه طباطبایی و وهبه الزحیلی در راستای ایجاد توازن و هماهنگی میان نیازهای ثابت و متغیر بشر معتقدند که قوانین اسلامی، طبق مصالح عمومی انسان و جامعه وضع شده و احکام کیفری، جهت محافظت و مراقبت از مقاصد ضروری شریعت، پایه‌ریزی گردیده است.

همراهی علم و دین با گذر زمان و بنابه دلایلی دچار دگرگونی و تعارض گردیده‌ است یکی از روش‌هایی که برای حل تعارض میان متون دینی و علم مطرح شده تحول فهم دینی است. که بررسی و نقدهای نظریه قبض و بسط که مایه اصلی آن از این روش اخذ گردیده، بحث مورد نظر ما در این رساله می‌باشد. زمانی که تعارض میان پیشرفت‌های علمی و نتایج تحقیقات تجربی با ظواهر کتاب مقدس انجیل و تورات معلوم شد، کسانی درصدد برآمدند که راهی برای حل این تعارض پیدا کنند، برخی این دیدگاه را بیان کردند که باید فهممان را درباره دین و کتاب مقدس اصلاح کنیم، یا عالم چیزهایی را اثبات کرده است که قابل نقض نیست پس آنچه ما از کتاب مقدس می‌فهمیم درست نبوده است. این نظریه به روش‌ها و گونه‌های مختلف جلوه‌گر شد و بالاخره موج آن به سایر مناطق و ادیان از جمله کشورهای اسلامی رسید و روشنفکران مسلمان هم به تبعیت از آنان به این باور رسیدند که ما هم باید فهممان را در مورد دین عوض کنیم و نظریه قبض و بسط شریعت یکی از نظریه‌هایی است که در این زمینه بیان شده است. این نظریه توسط عبدالکریم سروش بیان شده که موج وسیعی در فضای روشنفکری ایران ایجاد کرده است، اما حاصل این مدعا این است که اساساً فهم ما نسبت به همه چیز در حال تحول و دگرگونی است و هیچ چیز از این قاعده مستثنا نیست حتی خود این مطلب، اما منتقدانی همچون آیت الله جوادی آملی و مصطفی ملکیان و آیت‌الله جعفر سبحانی و سید محمد حسینِ حسینی طهرانی، نسبت به این تئوری به مخالفت برخاستند و به ذکر علوم ثابت، چه در معارف بشری و چه در معارف دینی پرداختند تا نقض این تئوری را آشکار کنند که ما در فصل سوم و چهارم این رساله به تفصیل به بیان آن‌ها خواهیم پرداخت.

امام‌خمینی به عنوان رهبر انقلاب اسلامی در ایران و حسن البناء به عنوان موسس سازمان اخوان‌المسلمین از مدافعان اسلام سیاسی و تشکیل حکومت دینی در عصر حاضر بوده اند، اما هر یک به چه دلیل به ضرورت تشکیل حکومت دینی رسیده و ویژگی های فرهنگی، اجتماعی وسیاسی یک جکومت دینی را بر اساس چه شاخصه هایی برشمرده و کدام یک از ویژگی ها را از دیگر شاخصه ها برجسته تر می دانند؟ اشتراکات و افتراقات این دو رهبر بزرگ اسلام سیاسی و مدافع تشکیل حکومت دینی در این زمینه چیست؟ رساله حاضر با استفاده از روش کتابخانه ای و با مطالعه آثار این دو اندیشمند و تحلیل داده های استخراجی از آثار ایشان با روش توصیفی تحلیلی نشان می‌دهد امام خمینی (ره) ضرورت تشکیل حکومت اسلامی را به عنوان یک نیاز فطری بشر مطرح کرده، اما حسن البنا، ضرورت تشکیل حکومت اسلامی را بدیهی گرفته و بیشتر بر اجرای احکام اسلامی تاکید دارد. ویژگی‌های فرهنگی حکومت امام‌ خمینی و حسن‌البنا را می‌توان در تأکید مشترک آنها بر ایجاد یک جامعه واقعاً اسلامی مبتنی بر اصول بینشی توحیدی، ارزش‌‌ هویت اخلاقی افراد و پایبندی به آموزه‌های جاودانه اسلامی مشاهده کرد. در حیطه ویژگی‌های اجتماعی حکومت دینی نیز امام‌خمینی و حسن‌البنا بر ادغام ارزش‌های دینی در حکومت، ترویج عدالت‌اجتماعی و مشارکت فعال جامعه در فرآیندهای ملی و غیرملی تاکید دارد. در حوزه ویژگی های سیاسی الگوی امام‌خمینی که ریشه در مفهوم توحید و ولایت دارد، از اداره ابعاد سیاسی جامعه تحت نظر فقیهی که دارای اختیارات شرعی و قانونی است، دفاع می‌کند. در مقابل حسن‌البنا، بر ضرورت رویکرد تدریجی و کل نگر برای ایجاد حکومت‌اسلامی تاکید کرد. دیدگاه البنا حول‌محور اصلاحات اجتماعی و آموزش ارزش‌های اسلامی در میان مردم در حال چرخش است. او از یک نظام سیاسی دفاع می‌کند که منعکس کننده اصول اسلام باشد و در عین حال وحدت در امت اسلامی را مورد ترویج قرار‌دهد.

یکی از مهم‌ترین آموزه‌های قرآن و عهد جدید، اعتقاد به جهان آخرت است که انسان پس از مرگ به آن منتقل می‌شود و در آنجا پاداش یا کیفر اعمال خود را در این دنیا دریافت می‌کند. مسئله مهمی که در این باره وجود دارد این است که ایمان به جهان آخرت چه نقش مهمی در زندگی دنیوی انسان و کسب و تحکیم ارزش های متعالی انسانی دارد.این پژوهش به دنبال بررسی مقایسه ای دیدگاه قرآن و عهد جدید پیرامون جهان آخرت و نقش ایمان به آن در تحکیم ارزش های انسانی است.این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی _ انتقادی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است. در این پژوهش، آموزه های مربوط به جهان آخرت در قرآن و عهد جدید جمع آوری و از نظر تاثیر بر تحکیم ارزش‌های انسانی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در عین اینکه هر دو کتاب به معاد ایمان دارند و در پرتو ایمان به آن اهتمام به تحکیم ارزش‌های انسانی دارند ولی دارای افتراقاتی هستند از جمله اینکه قرآن قیامت و حساب و کتاب را به دست خداوند متعال میداند، اما در عهد جدید، قیامت فقط به معنای رستاخیز عیسی مسیح و داوری او بر مردم فهمیده می‌شود.هدف قرآن کریم از ذکر سیره پیامبران و سرگذشت آنان با قومشان، حفظ میراث اخلاقی پیامبران است که نقطه متمایز کننده رسالت انبیاء علیهم السلام و تکمیل کننده بنای الهی است که ایشان در طول قرون بنا کرده اند. قرآن در صدد احیای فضائل و ارزشهای اخلاقی است که پیامبران بدان دعوت می‌کردند بطوریکه در آیات بسیاری دعوت پیامبران نسبت به قوم خویش، به سوی کسب فضائل و تحکیم ارزش های انسانی مشهود است، در صورتیکه در برخی فقرات عهد جدید سخن از انحرافات و اتهام های ناروا نسبت به برخی انبیاء است. قرآن کریم در همه تعالیم خود، دستیابی به ارزش های صحیح انسانی را ترغیب می کند و آن را نظامی مبتنی بر علم و معرفت و فضایل اخلاقی میداند.قرآن اهتمام ویژه ای به کسب هر دو ارزشهای مادی و معنوی دارد، در حالی که عهد جدید به طور ویژه بر کسب ارزشهای معنوی تمرکز دارد.

فضائل‌نویسی مستقل برای اهل‌بیت به‌عنوان یک سبک حدیثی در طول تاریخ مورد توجه محدثان اهل‌سنت قرار گرفته است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد تاریخی، به بررسی خاستگاه، عوامل و زمینه‌های شکل‌گیری و روند رونق و افول این جریان تا پایان قرن دهم هجری پرداخته است. نتایج نشان می‌دهد که فضائل‌نویسی اهل‌بیت از قرن سوم هجری آغاز و در قرون چهارم و پنجم به اوج رسید. این سبک از قرن ششم تا نهم با افول همراه بوده و در قرن دهم با تعدیل نگاه‌های متعصبانه و حمایت علمای برجسته احیا شد. جغرافیای این سبک از شرق جهان اسلام (خوارزم و ماوراءالنهر) تا غرب (اندلس) گسترده بوده، در ابتدا بغداد و خراسان و سپس مصر و شام کانون اصلی نگارش آثار بوده‌اند. سیاست‌های تسامح مذهبی حکومت‌های سامانی، آل بویه و آل حمدان موجب رشد این سبک شد. محدثانی مانند حاکم نیشابوری، رامهرمزی و کاغذی بصری ارتباط نزدیکی با دستگاه حکومتی داشته به نگارش کتاب‌های فضائل اهل‌بیت پرداختند. اما ظهور حکومت‌های متعصب همچون غزنویان و سلجوقیان به همراه منازعات فرقه‌ای، زمینه افول فضائل‌نویسی را فراهم کرد. تقابل گفتمان عثمانیه و معتزله و نقش مأمون عباسی در نزدیکی معتزله و شیعه با تأکید بر فضائل اهل‌بیت و انتصاب امام رضا (ع) به ولایتعهدی نیز از عوامل کلیدی پیدایش این جریان بود. تقویت معتزله در عصر آل‌بویه با نقشی که صاحب بن عباد در آن ایفا کرد، در تغییر رویکرد حدیثی شهرهای متعصبی مانند اصفهان توسط افرادی چون ابونعیم اصفهانی و ابن مردویه اصفهانی به‌وضوح مشهود است. شافعی‌مذهبان، به‌ویژه به دلیل محبت شافعی به اهل‌بیت، بیشترین آثار فضائل‌ را در میان فرق اهل‌سنت نگاشته‌اند. در مقابل، جریان موضوعه‌نویسی و نگاه متشددانه افرادی چون ابن‌تیمیه و ابن‌کثیر در دوره افول تأثیر منفی داشت که با تلاش علمایی مانند سیوطی و ابن‌حجر‌هیتمی در قرن دهم تعدیل شد. نتایج نشان می‌دهد که کاهش تعصب‌گرایی فرقه‌ای و افزایش تعامل علمی میان مسلمانان، نقش مهمی در رونق این سبک حدیثی و تقویت تقریب میان فریقین داشته است.