جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فرشتگان به‌عنوان موجوداتی ملکوتی و واسطه‌های اجرای اوامر الهی در نظام هستی، نقش کلیدی و تعیین‌کننده‌ای در تدبیر امور جهان دارند و آیات متعددی از قرآن کریم به این نقش اشاره کرده است، اما برداشت‌های تفسیری از این آیات با توجه به رویکردهای مختلف مفسران، تفاوت‌ها و ویژگی‌های خاصی را نشان می‌دهد. در این میان، برداشت‌های فضل‌بن‌حسن طبرسی، مفسر برجسته قرن ششم هجری، که با رویکردی عمدتاً نقلی و استدلالی مبتنی بر احادیث و روایات اهل بیت ارائه شده است، و دیدگاه علامه طباطبایی، مفسر معاصر که با تأکید بر مبانی فلسفی، حکمی و عقلانی به تفسیر آیات پرداخته، دو منظر متفاوت اما مکمل را شکل می‌دهند. بیان مسئله اصلی این پژوهش، تحلیل و بررسی تطبیقی برداشت‌های تفسیری این دو مفسر بزرگ از آیات ناظر بر نقش فرشتگان در تدبیر امور هستی است؛ مسأله‌ای که فهم آن می‌تواند زمینه‌ساز تعمیق معرفت دینی و ارتقاء سطح فهم ما از نظام تکوین و نظام الهی در جهان باشد. اهمیت این موضوع از آن جهت است که شناخت دقیق و همه‌جانبه از کارکرد فرشتگان، درک عمیق‌تری از ارتباط میان عالم غیب و عالم شهود به ما می‌دهد. با وجود تفاوت در روش‌شناسی، هر دو مفسر بر واسطه بودن فرشتگان در اجرای اوامر الهی، نقش آنان در نزول وحی، ثبت اعمال، و قبض روح تأکید دارند. ضرورت این تحقیق نیز در این است که تاکنون مطالعات تطبیقی جامع و منظمی پیرامون برداشت‌های تفسیری دو مفسر مذکور در زمینه نقش فرشتگان انجام نشده است؛ لذا این پژوهش در پر کردن این خلأ علمی و ارائه مدلی تحلیلی-تطبیقی مؤثر است. هدف اصلی تحقیق، استخراج، تحلیل و مقایسه دیدگاه‌های فضل‌بن‌حسن طبرسی و علامه طباطبایی درباره نقش فرشتگان در تدبیر امور هستی بر اساس آیات قرآن کریم است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی و تطبیقی است. منابع اصلی مورد استفاده شامل تفاسیر «مجمع‌البیان» اثر طبرسی و «المیزان» اثر علامه طباطبایی می‌باشد. تحلیل داده‌ها بر اساس استخراج آیات مرتبط، بررسی تفسیری هر مفسر، دسته‌بندی مفاهیم و مقایسه تطبیقی انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که گرچه هر دو مفسر بر نقش واسطه‌ای فرشتگان در اجرای اراده الهی تأکید دارند، اما تفاوت در رویکردهای تفسیری باعث شده است تا طبرسی بیشتر به نقل، حدیث و معنای ظاهری آیات توجه کند، در حالی که علامه طباطبایی با نگاهی فلسفی و حکمی، نقشی گسترده‌تر و عمیق‌تر برای فرشتگان در نظام علّی و تکوینی جهان ترسیم می‌کند. همچنین، در تفسیر علامه، فرشتگان به‌عنوان موجوداتی فعال در جریان عالم علت و معلول و همراه با نظام حکمت الهی دیده می‌شوند که این امر منجر به فهمی جامع‌تر و هماهنگ‌تر از تدبیر هستی می‌شود. در مجموع، این پژوهش با ارائه تحلیلی دقیق و تطبیقی، توانسته است افق‌های جدیدی را در فهم نقش فرشتگان در نظام هستی و تفسیر قرآن باز کند و بر ضرورت تداوم مطالعات تطبیقی میان تفاسیر کلاسیک و معاصر تأکید نماید.

در متون دینی ادیان ابراهیمی، مفهوم "تسلیم" به‌عنوان مفهومی مهم در ارتباط انسان باخدا و تعامل او با مشیت الهی مطرح است. در دین اسلام، "تسلیم" به معنای اطاعت کامل و بدون تردید از دستورات خداوند تعریف می‌شود. این مفهوم نه‌تنها مفهومی مهم در ساختار ایمان اسلامی به شمار می‌رود، بلکه تأثیرات عمیق تربیتی و اخلاقی بر زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها نیز دارد. قرآن کریم با ذکر آیات متعددی این مفهوم را برجسته کرده و آن‌ها را در جهت هدایت انسان به‌سوی آرامش درونی و رضایت قلبی تبیین می‌کند. از جمله این آیات عبارت است از: - " بَلَیٰ مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ" (بقره 2: 112) آری، هر کس که خود را با تمام وجود، به خدا تسلیم کند و نیکوکار باشد، پس مزد وی پیش پروردگار اوست، و بیمی بر آنان نیست، و غمگین نخواهند شد. -" وَ مَن یُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلیَ اللَّهِ وَ هُوَ محُسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَهِ الْوُثْقَی‌ وَ إِلیَ اللَّهِ عَاقِبَهُ الْأُمُور" (لقمان 31: 22) ، و هر کس خود را- در حالی که نیکوکار باشد- تسلیم خدا کند، قطعاً در ریسمان استوارتری چنگ درزده، و فرجام کارها به سوی خداست‌. -" قُلْ إِنِّی نُهِیتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَمَّا جَاءَنِیَ الْبَیِّنَاتُ مِنْ رَبِّی وَأُمِرْتُ أَنْ أُسْلِمَ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ" (غافر 40: 66) ، بگو: «من نهی شده‌ام از اینکه جز خدا کسانی را که [شما] می‌خوانید پرستش کنم [آن هم‌] هنگامی که از جانب پروردگارم مرا دلایل روشن رسیده باشد، و مأمورم که فرمانبر پروردگار جهانیان باشم.» تسلیم در برابر خداوند نیز یکی از مفاهیم کلیدی در کتاب عهدین است که به عمق روابط انسان باخدا و درک اراده الهی اشاره دارد. (McGrath, 2016) در عهد عتیق، تسلیم به‌عنوان عملی از ایمان و احترام به قدرت خداوند مورد تأکید قرار گرفته است، به‌گونه‌ای که ابراهیم و موسی به‌عنوان نمونه‌هایی از تسلیم و اطاعت در برابر ندای الهی معرفی می‌شوند. (Wright, 2011) داستان ابراهیم و قربانی‌کردن اسحاق (پیدایش 22:1-18) و همچنین فراخوانی موسی و تسلیم او در برابر اراده الهی (خروج 3:1-22) از جمله مصادیق برجسته این مفهوم در عهد عتیق به شمار می‌روند. علاوه بر این، مفهوم تسلیم در برابر خداوند در آموزه‌های عرفانی یهودیت نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. در عهد قدیم در کتاب دوم سموئیل (15:25-26)، داود پادشاه در هنگام مصیبت‌ها و سختی‌ها، بر لزوم تسلیم در برابر اراده الهی تأکید می‌کند و خضوع در برابر او را راه‌حل مشکلات معرفی می‌نماید. همچنین، در کتاب ایوب (1:21، 40:3-5)، شخصیت اصلی داستان باوجود همه آزمایش‌های الهی، به تسلیم در برابر اراده خداوند متمسک می‌شود و به این طریق به آرامش و سکینه دست می‌یابد. از دیدگاه تربیتی و روان‌شناختی، مطالعه آثار و نتایج ناشی از تسلیم در برابر خداوند می‌تواند به درک بهتری از این مفاهیم و تأثیرات آن‌ها بر رشد اخلاقی، آرامش درونی، و تعاملات اجتماعی انسان کمک کند. آموزه‌های مرتبط با تسلیم ، فرد را به سمت پذیرش وقایع ناخوشایند و توسعه ویژگی‌های مثبت مانند استقامت، صبر، و اعتماد به مشیت الهی سوق می‌دهد. بااین‌حال، تفاوت‌ها و شباهت‌های موجود در ارائه این مفاهیم در قرآن و کتاب مقدس (عهد قدیم)، و تحلیل تأثیرات تربیتی آن‌ها همچنان نیازمند پژوهش بیشتر است. همچنین بررسی دقیق این مفاهیم نیازمند رجوع به چارچوب‌های نظری اخلاق دینی است که توسط متفکران بزرگ اسلامی و یهودی ارائه شده است. متفکرانی مانند علامه طباطبایی، غزالی و شهید مطهری در اندیشه اسلامی و ربی شلومو اسحاق (راشی) و دموسی بن میمون (رمبم) در یهودیت، نظریات مهمی پیرامون این اصول اخلاقی بیان کرده‌اند. در این راستا و باتوجه‌به این چارچوب نظری، پژوهش حاضر تلاش می‌کند تا مفهوم "تسلیم" را از دیدگاه قرآن و عهد قدیم مورد بررسی تطبیقی قرار دهد و تأثیرات تربیتی این مفاهیم را در زندگی فردی و اجتماعی تحلیل کند. ازآنجاکه این اصول اخلاقی از دیدگاه متفکران مسلمان و یهودی، نقشی بنیادین در تربیت روحی، اخلاقی و اجتماعی انسان ایفا می‌کنند، بررسی این مفاهیم می‌تواند به روشن‌تر شدن ابعاد مشترک اخلاقی و دینی در این دو سنت کمک کند و زمینه‌ای برای گفت‌وگو و تعامل دینی میان اسلام و یهودیت فراهم آورد.

واقع نمایی زبان قرآن از مبحث زبان دین محسوب می‌شود. این بحث در عصر حاضرازغرب آغاز به کار نمود و در ادامه از سوی دانشمندان اسلامی وارد حوزه اسلام شد. مستشرقان با اهداف مختلف از جمله جلوگیری از نشر و وسعت اسلام، گزاره‌های قرآنی بالخصوص گزاره‌های تاریخی آن را غیر واقع نما و غیرمعرفت بخش می‌دانند که هیچ واقعیت و حقیقت خارجی ندارد و زبان این گزاره‌ها را ابرازگرایی یعنی به جز بار احساسی که ناشی از حوادث یا احساسات انسان های متدین هست، نمادین یعنی حیرت زا، رمزی یا اشاری که مقصود و مراد آن به خوبی واضح نیست و اسطوره‌ای یعنی گزاره های باطل و افسانه، تلقی نموده‌اند. بنا براین ضرورت ایجاب می‌کند که برای پند آموزی که متوقف بر واقع نمائی است وسد باب اهداف غربیان، در تحقیقی جامع به این بحث پرداخته شود. رساله حاضر با هدف نقد و بررسی دیدگاه‌های غیر واقع نمائی و شبهات خاورشناسان پیرامون گزاره‌های تاریخی قرآن با روش توصیفی- تحلیلی تدوین شده است. با توجه به ادله عقلی، نقلی و تاریخی، نگارنده براین باور است که گزاره‌های تاریخی قرآن واقع نما ومبنی برحقیقت بوده چنانچه دانشمندان حتی برخی از محققان غربی نیز به این مطلب، اعتراف نموده اند. نتائج ودستاوردهای مهم تحقیق در موارد ذیل خلاصه می شود • تحقیق مستقل و جامع با چینش وموضوع نومربوط به بحث مورد نظر • پاسخ به شبهات مطرح شده از سوی خاورشناسان که به دور از واقعیت بوده است.

تربیت دینی یکی از ارکان اساسی در شکل‌گیری شخصیت فردی و اجتماعی انسان‌هاست و اصول و مبانی آن نقش حیاتی در رشد و تعالی فرد و جامعه ایفا می‌کند. در این راستا، فهم صحیح از مبانی و اصول تربیت دینی در بستر اسلام، می‌تواند مسیر رسیدن به اهداف عالی انسانی و اسلامی را هموار سازد. از این رو، بررسی دیدگاه‌های دو تن از اندیشمندان برجسته دینی معاصر، آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله جوادی آملی، در زمینه تربیت دینی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مبانی تربیت دینی از منظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله جوادی آملی به‌طور مشترک بر اهمیت تربیت انسان به‌عنوان موجودی متعالی و معنادار تأکید دارند. از دیدگاه این دو اندیشمند، تربیت دینی نه‌تنها به آگاهی‌های دینی، بلکه به پرورش معنوی و اخلاقی انسان‌ها نیز توجه دارد. آیت‌الله خامنه‌ای به نقش تربیت در تقویت ایمان، معرفت دینی و عمل صالح تأکید دارند و معتقدند که تربیت دینی باید انسان را به مرحله‌ای برساند که هم در زندگی فردی و هم در ارتباط با جامعه، اصول اسلامی را عملی کند. آیت‌الله جوادی آملی نیز به مبانی فلسفی و معرفتی تربیت دینی پرداخته و بر تأثیر عقل و معرفت در تربیت انسان تأکید دارند. ایشان اعتقاد دارند که تربیت دینی باید بر اساس شناخت دقیق از حقیقت و نیازهای انسان باشد تا فرد بتواند به کمال حقیقی خود برسد. در مجموع، هر دو اندیشمند بر ضرورت تبیین اصول تربیت دینی از منظر قرآن و سنت و تأثیر آن در ساختار شخصیت فرد و جامعه تأکید دارند.

اخلاق یکی از جنبه‌های اساسی دین اسلام است که نحوه‌ی تعامل مسلمانان با خداوند متعال، دیگران، و جهان اطراف را شکل می‌دهد. اخلاق اسلامی فراتر از پایبندی صرف به مجموعه‌ای از قوانین است؛ بلکه شخصیتی را پرورش می‌دهد که تجلی آموزه‌های قرآن، سنت و زندگی معصومان (علیهم‌السلام) است. بی‌شک، اخلاق و فضایل، بنیان تعالیم اسلامی را تشکیل می‌دهند و به صفات پسندیده و ناپسند انسانی می‌پردازند—عادت‌هایی که به‌مرور در شخصیت فرد نهادینه می‌شوند. نظام اخلاقی اسلام، سرشار از اصول و فضایل است که می‌تواند مسلمانان را در مسیر کمال رهنمون سازد و زندگی دنیوی و معنوی آن‌ها را تعالی بخشد. در این چارچوب، تمایل به یافتن الگوهای کامل، امری طبیعی در انسان‌هاست. انسان‌ها همواره در تلاش‌اند تا رفتار و زندگی افراد نمونه را الگو قرار دهند. قرآن کریم نیز با توجه به این نیاز فطری، پیامبر اکرم (ص) را به‌عنوان برترین الگو معرفی می‌کند، آن‌جا که می‌فرماید: **لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ** «قطعاً برای شما در (سیره‌ی) پیامبر خدا الگویی نیکوست» (سوره احزاب، آیه 21). در این آیه، پیامبر اسلام (ص) به‌عنوان الگویی کامل در تمامی ابعاد زندگی، به‌ویژه در اخلاق و رفتار معرفی شده است. آیه‌ای دیگر نیز جایگاه اخلاقی والای ایشان را این‌گونه بیان می‌کند: **وَإِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیمٍ** «و همانا تو بر اخلاقی عظیم استوار هستی» (سوره قلم، آیه 4). این آیه، فضایل اخلاقی بی‌نظیر پیامبر (ص) را تأیید می‌کند و او را به‌عنوان الگوی برجسته‌ای برای رشد اخلاقی و معنوی معرفی می‌نماید. ویژگی‌های اخلاقی پیامبر اکرم (ص) در اهل‌بیت (علیهم‌السلام) نیز متجلی است، و این ارتباط اهمیت پیروی از سیره‌ی اخلاقی آنان را برجسته می‌سازد. همان‌طور که پیامبر (ص) در حدیث معروف ثقلین فرمودند: **یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ، أَمَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا: کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی، فَإِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْض** «ای مردم! من در میان شما دو چیز گران‌بها باقی می‌گذارم. اگر به آن دو تمسک جویید، هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا و عترتم، اهل بیتم؛ زیرا این دو هرگز از یکدیگر جدا نمی‌شوند تا در کنار حوض (کوثر) بر من وارد شوند.» کتاب *سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت علیهم‌السلام: تعلیم و تربیت اخلاقی (جلد سوم)*، تألیف دکتر محمد داودی و منتشر شده توسط پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در قم، با هدف شناسایی، استخراج و تدوین اهداف، اصول و روش‌های تعلیم و تربیت اخلاقی بر اساس سیره‌ی پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) نگاشته شده است. همان‌گونه که از عنوان کتاب پیداست، محتوای آن مبتنی بر رفتار و سیره معصومان (علیهم‌السلام) است. با توجه به مشکلات اجتماعی متعددی که مسلمانان با آن مواجه‌اند، اصول اخلاقی آموزش‌داده‌شده توسط پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع) می‌توانند به‌عنوان قطب‌نمایی اخلاقی، رفتار انسان‌ها را هدایت کنند و پیوند آن‌ها را با خداوند و جامعه تقویت نمایند. باید دانست که سیره معصومان (علیهم‌السلام) صرفاً بخشی از تاریخ نیست؛ بلکه آموزه‌هایی است همیشگی که انسان‌ها را به سوی ارزش‌های اخلاقی در زندگی روزمره فرا می‌خواند. از این‌رو، ترجمه این اثر درباره آموزه‌های اخلاقی اسلام—به‌ویژه آن‌چه در سیره‌ی پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع) متجلی شده—فرصتی ارزشمند برای آشنایی مخاطبان انگلیسی‌زبان با این اصول خواهد بود. امید است این ترجمه نه تنها راهنمایی در مسیر معنوی خوانندگان باشد، بلکه در ارتقاء آگاهی اخلاقی و تقویت پایداری پیروان اهل‌بیت (ع) در سراسر جهان نیز نقشی مؤثر ایفا کند. در پایان، به استناد این اصل که **مَن لَم یَشْکُرِ المَخْلُوقَ لَم یَشْکُرِ الخالِقَ** «کسی که از مخلوق تشکر نکند، از خالق نیز تشکر نکرده است» لازم می‌دانم مراتب قدردانی صمیمانه‌ام را از حجت‌الاسلام دکتر محمد داودی، نویسنده ارجمند کتاب *تعلیم و تربیت اخلاقی* و ناظر این اثر ابراز نمایم. از درگاه خداوند متعال برای ایشان توفیق روزافزون مسئلت دارم. همچنین صمیمانه از مدیر و اعضای محترم گروه علوم تربیتی مجتمع آموزش عالی بنت‌الهدی، که در فرآیند ترجمه این اثر از من حمایت کردند، تشکر و قدردانی می‌نمایم.

در دو دین توحیدی یهودیت و اسلام توجه خاصی به شریعت و فقه وجود دارد و این التزام به هلاخا و فقه برای مؤمنان به ادیان آن ها را در بسیاری از موضوعات بسیار به هم شبیه کرده است که همین وجوه تشابه بستری مناسب برای مطالعات تطبیقی بین این دو دین به وجود می آورد. موضوعاتی مانند گی تطیلا و تفیلا در یهودیت و وضو و نماز در اسلام، طهارت و نجاست، غسل، پوشش، تولد، مرگ، بلوغ، ازدواج، اعیاد در دو دین مشمول سفارشاتی هستند. از جمله موضوعات مهم در مورد مسأله خوراکی ها از جمله موضوعات مهم و مشترک در هر دو دین مسأله خوراکیها است که به مواردی مانند پاکی و نجاست خوراک، جواز و عدم جواز خوردن و احکام مربوط به ذبح حیوان برای مجاز و حلال شدن گوشت می پردازد. در این رساله مسأله ام این است که در پی جستجوی احکام خوراکی ها در این دو دین و بحث ذبح در یهودیت و اسلام که به حلال کردن گوشت می پردازد، به مسأله ی مهمتری برسیم؛ به عبارت دیگر با روشن کردن مفاهیم کاشر و حلال در سنت یهودی و اسلامی به تبیین الهیاتی و سویه الهیاتی شریعت و احکام در دو دین برسیم. به این معنا که جانب مهم فلسفه قوانین در دو دین یهودیت و اسلام صبغه الهیاتی ان ها است یعنی باید و نبایدهای شرعی ارتباط و پیوند انحصاری آنها با خدای یهودیت و اسلام مورد لحاظ است. به عبارت دیگر در دین یهودیت و اسلام حساسیت بالایی در باب توجه به خدایان اقوام دیگر یا بتهایی که مشرکان پرستش می کنند وجود دارد.از سوی دیگر توجه انسان به این خدایان منشأ درافتادن به تباهی فساد روحی و اخلاقی شمرده می شود. از آنجا که احکام شریعتی تعیین کننده رویکرد انسان در سلوک روزمره و سبک زندگی او هستند این احکام و از جمله احکام ذبح و کاشر و حلال نیز با این سویه در شریعت یهودی و فقه اسلامی مورد لحاظ قرار گرفته اند. موضوع اصلی این رساله تکیه بر فقه المقاصد و توجه به علل و اسباب احکام فقهی با تبیینی الهیاتی با محوریت ذبح است. برای شروع ابتدا مفاهیم اصلی و کلیدی مربوط به موضوع خوراکی ها در دو دین تعریف و با بررسی احکام مربوط به آن ها به فلسفه احکام و قوانین توجه می شود و در پی ان به تبیین الهیاتی آن ها پرداخته می شود. در مسأله ذبح در نهایت به تبیین الهیاتی این موضوع خواهیم رسید.

یکی از مهمترین مسائل فلسفه بحث در مورد خداوند است و پرسشی که اکثراً در این زمینه مطرح می‌شود پرسش وجود‌شناختی است؛ اما در مورد وجود خدا پرسش ارزش‌شناختی نیز قابل طرح است. پرسش از آثار ارزشی وجود خدا انگیزه پیدایش مبحث جدیدی در فلسفه دین معاصر شده‌ است که ارزش‌شناسی خداباوری نام دارد. در مقام پاسخ به این پرسش پنج موضع قابل اتخاذ است: مدافع خداباوری، ضد خداباوری، لاادری‌گری، سکوت و موضع خنثی. قائلین به هر موضع برای اثبات نظر خود استدلال‌هایی را اقامه کرده‌اند. یکی از این استدلال‌ها که توسط ضدخداباوران مطرح شده است استدلال از طریق معنای زندگی نام دارد. در این پژوهش پس از تبیین مبانی ارزش‌شناسی خداباوری و ادعای کلی ضدخداباوران، این استدلال تحلیل می‌شود. در گام اول گزارشی از ادبیات شکل گرفته حول این استدلال ارائه می‌شود و در گام دوم به تحلیل آن با توجه به مبانی فلسفی ملاصدرا پرداخته خواهد شد. در این تحلیل از مبانی همچون اصالت وجود، وجود رابط، حرکت جوهری و عشق میان خدا و انسان استفاده می‌شود. نتیجه بحث اینکه بر اساس مبانی صدرایی چنین استدلالی چه به شکل شخصی چه غیر شخصی رد می‌شود؛ زیرا اولاً جعل معنا برای زندگی از نظر ملاصدرا مردود است؛ ثانیاً خدا نقش محوری در معنای زندگی از نظر ملاصدرا دارد و قرب به او هدف نهایی تعیین شده برای انسان است. انسان تعریف شده بر اساس مبانی صدرایی رابطه وجودی خاصی با خدا دارد و معنای زندگی‌اش تنها در پرتو وجود خداوند تعریف می‌شود؛ بنابراین امکان ندارد که وجود خدا زندگی او را بی‌معنا کند.

اقتضای حکمت الهی است که برای هر موجودی متناسب با خلقت و نقش آن در جهان هستی، قوانینی در زندگی‌اش مقرر کند و با توجه به آیات قرآن، همه موجودات «طوعاً» یا «کرهاً» از این قوانین پیروی می‌کنند و این همان مفهومی است که انسان آن را تکلیف می‌نامد و خرد الهی ایجاب می‌کند که این تکالیف متناسب توانایی‌های موجودات باشد و این تکلیف بتواند او را در مسیر تعالی پیش برد و با تبدیل فطرت بالقوه انسان به توانایی‌های بالفعل او را در مسیر هدف زندگی‌اش پیش برد. تکلیف، مفهومی هست که درجامعه انسانی همواره مورد بحث اندیشمندان بسیاری قرار گرفته است . انسان، تکلیف را امری دشوار می‌بیند و لذا معمولًا تکلیف‌گریز است و خود را بیش از آن که مُکَلَّف بداند، مُحِقّ می‌شمارد. تمامی ادیان و مذاهب الهی دنیا سخن از تکالیفی برده‌اند که از سوی خداوند به عنوان موهبتی به انسان در باغ عدن داده شد و این به این معنا است که وجود انسان از روی اراده و اختیار و به طور کامل آن را بر عهده گرفته و جسماً و روحاً آمادگی پذیرش آن را داشته است. دین اسلام نیز در قرآن و سنّت، این تکالیف را به طور کامل شرح داده است.سؤالی که مطرح می‌شود این است که تکلیف از روی جبر است یا اختیار؟ اگر انسان در مرتبه عالی بندگی و با اختیار خدا را می‌ستاید و فرمان‌پذیر محض اوست چرا بندگان مؤمن خدا در قرآن از خداوند درخواست می‌کند که آن‌ها را با تکالیف ما لا یُطاق امتحان نکند؟ با نگاه اجمالی به آیات مربوط به تکلیف در قرآن و بررسی نظریات مفسران در خصوص نوع تکلیف وضع‌شده متوجه می‌شویم که تکلیف نیز درجه‌بندی می‌شود به تکلیف یطاق و مالایطاق .در این تحقیق با توجه به مکتب اهل البیت، نظریه جبر و تفویض را باطل دانسته‌ و تکالیف سنگین را در امت اسلام و امم پیشین مربوط به جزای کیفری ومعصیت دانسته‌ایم و با توجه به آیاتی از قرآن که وضع تکلیف مالا یطاق را از سوی خداوند رد می‌کنند و آیاتی که وجود اختلاف در آیات قرآن که از سوی خالق جهان فرستاده شده را رد می‌کنند، این سه گروه آیات را به هم ارجاع داده و آیات تکلیف را در دو وجه بررسی کرده ایم که یکی جعل تکلیف تشریعی است و در آن خدا در آیاتی انسان را به اندازه طاقت تکلیف می‌کند و در موارد دیگری جعل تکلیف کیفری است که بر اثر سیّئه و ذنوب و احاطه ی خطیئه وسعت و فراخی از آنها گرفته می‌شود و به تبع آن محکوم به تحمل تکلیف مالایطاق شده اند.

سبک واژه ای عربی به معنای گداختن و قالب‌گیری زر وسیم بوده که دارای پیشینه دیرینه ای در این زبان می باشد. گرچه این واژه قدیمی است ولی علم سبک شناسی ، علمی نوین و بدیع و ازجمله شاخه های معرفتی است که در قرن بیستم رونق گرفته است و به بررسی و تحلیل جنبه های زبانی، ادبی وفکری یک متن می‌پردازد. سبک در متداول‌ترین وعام‌ترین معنا، به شیوه خاص انجام یک کار گفته می‌شود. این دانش تلاش می‌کند تناسب میان لفظ و معنی انسجام متنی وهماهنگی منظورکلام رابا ساختار عبارت مشخص نماید. عموما سبک شناسی در لایه های مختلفی اعم از آوایی معنایی وادبی مورد بررسی قرار می گیرد. قرآن کریم به عنوان بالاترین متن از لحاظ ادبی و معنایی، قابلیت سبک‌شناسی را در تمام جنبه‌ها دارا است و این علم می‌تواند به عنوان ابزاری برای فهم ساختار و کشف لایه‌های معنایی قرآن کریم، مورد استفاده پژوهشگران قرار گیرد. سوره مبارک محمد(ص)، چهل وهفتمین سوره قرآن دارای سی وهشت آیه و از سوره های مدنی است که نام دیگرآن قتال(به معنای جنگ) وبه دلیل نزول این سوره در بحبوحه جنگ احد،مسأله جهاد با دشمنان اسلام مهمترین موضوع این سوره می باشد. محتوای اصلی آن برشمردن صفات مومنان وکافران ومقایسه عاقبت کار هر دو طایفه در قیامت ومسأله آزمایش الهی به تناسب مسأله جنگ و همچنین محتوای اصلی اهداف جهاد با دشمنان دین خدا میباشد . به عنوان نمونه : در آیه اول این سوره (آلَّذِینَ کَفَرُواْ وَصَدُّواْ عَن سَبِیلِ آللَّهِ أَضَلَّ أَعمٰلَهُمۡ) از منظر لغوی (افعال مضاعف )فعل صدّ که از مصدر الصدّ می باشد دایر بر این است که کفّار خودشان به خدا ایمان نیاوردند واز طرف دیگر از ایمان آوردن دیگران جلوگیری وممانعت به عمل آوردند (رک طباطبائی ). لذا به نظر می رسد «أعرض » فقط به معنای روی گرداندن است ، وممانعت از ایمان دیگران در معنای واژه ذکر نشده است .در سطح نحوی آیه 4سوره محمد (ص) این چنین است : «فَإِذَا لَقِیتُمُ آلَّذِینَ کَفَرُواْ فَضَربَ آلرِّقَابِ حَتَّی إِذَا أَثخَنتُمُوهُم فَشُدُّواْ آلوَثَاقَ » دو ویژگی سبک شناختی قابل توجه از نظر دستوری وجود دارد اول اینکه بجای «اضربوا الرّقاب»ترکیب مصدر نایب ازفعل (مفعول مطلق)با مضاف الیه بکار رفته است ،واین امر باعث تأکید بیشتر کلام واختصار درآن شده است .دوم اینکه شدت ومقابله سخت با کفار در «ضرب الرّقاب» بهتر وبیشتر از واژه ی قتل ومترادفات آن وجود دارد؛زیرا تصویر قتل دشمنان را به سخت ترین شکل نشان داده است . آنچه در این رساله مورد بررسی قرار می گیرد سبک شناسی سوره محمد در دو فصل معنای و ادبی می باشد .

خود شناسی یکی از مهم‌ترین محورهای اندیشه و تعالیم ادیان و سنت‌های فکری گوناگون است. آنان باور دارند که زمانی که انسان به خود و جایگاه خویش در جهان پی ببرد، به حقایق ژرف آفرینش و اسرار هستی دسترسی خواهد یافت. این امر به خاطر پیوند ناگسستنی میان درک جهان و شناخت خود انسان است. پیامبران الهی در مأموریت رسالت خود، بشر را از محدودیت های ابزاری و توجه صرف به لذایذ مادی رهایی بخشیدند. آنان انسان را آگاه ساختند که او موجودی مختار، خلاق و دارای استعدادهای بی‌نهایت است و نباید در حد ابزار تنزل یابد. در نتیجه، خودشناسی و تحقق ظرفیت‌های درونی انسان، راهی است که ادیان و مکاتب معنوی برای رسیدن به کمال و تعالی انسان پیشنهاد می‌کنند. (مصباح یزدی، 1401، ص 125) معرفت نفس و خودشناسی برای بشر معاصر ضرورت مضاعفی دارد، چرا که آسایش و رفاهی که برای بشر معاصر به وجود آمده، غفلت او را بیشتر کرده و از هویت حقیقی خود دور کرده است. این بی‌هویتی، ناکامی‌هایی برای او رقم زده و او را به استثمار و بهره‌کشی، تخریب محیط زیست و افسردگی سوق داده است. به گفته یکی از محققان، بشر معاصر از آن رو در نسبت خود با جهان پیرامون ‌خود دچار بحران محیط زیست شده و در نسبت با دیگران به استثمار و بهره‌کشی روی‌آورده و در حوزه وجودی خود دچار افسردگی و استرس شده است که قبل از هر چیز تعریف صحیحی از خود و موقعیت خود در جهان به دست نیاورده‌ و در نتیجه ارتباطش با جهان و جامعه و حتی با خود دچار مشکل شده است. (شیرزاد، 1386، ص6) با این توصیف معنویت‌ها و عرفان‌های نوظهور خیلی زود در عرصه اجتماعی مورد توجه قرار گرفتند و با استفاده از ابزارهای تبلیغاتی و بازاریابی حرفه‌ای به‌سرعت گسترش یافته‌ و توانستند مخاطبان زیادی را جذب کنند. یکی از مشخصه‌های اصلی معنویت‌ها و عرفان‌های نوظهور توجه به خود و تأکید بر تجربه‌های فردی است. این جریان‌ها بر تجربه‌های فردی و شخصی افراد تأکید می‌کنند و به دنبال ارائه روش‌هایی برای دست‌یابی به آرامش و بهزیستی روانی‌اند، بدون آنکه به هیچ ساختار رسمی دینی تعهد داشته باشند. آنها سعادت را در درون‌گرایی و تمرکز بر خود و تجربه‌های فردی دنبال می‌کنند و در این مسیر هر آنچه برای کسب توجه لازم دارند، برمی‌دارند و بقیه را وامی‌گذارند، چرا که اصل در چنین جریان‌هایی، تمرکز و مدیتیشن است. نشانه‌های این رویکرد را می‌توان در مخالفت با ازدواج و دعوت به خلوت‌گزینی و دوری از جامعه و دغدغه‌های اجتماعی به خوبی مشاهده کرد. یوگا به عنوان نماد جریان تمرکز گرایی، جریانی است تَن محور که نگاه ویژه‌ای به جسم و غرایز جنسی دارد و تفسیرش از خود انسان، بدن انسان است که با اعمالی تلاش می‌کند آن را از رنج درآورده و به آرامش برساند. (واحد تحقیقات مرکز رایانه‌ای قائمیه اصفهان، 1391، ص35) جریان‌های مثبت اندیشی با متد قانون جذب، خودِ انسان را قوه ذهن و خیال دانسته که با انرژی ذهنی می‌تواند تمام خواسته‌های خود را از کائنات طلب کند و اصلاً کاری به تهذیب نفس و خدای واحد ندارد. تأکید این جریان‌ها بر لذت گرایی است و به گفته یکی از نمایندگان این جریان، هدف از زندگی، تجربه کامل لذت است. (لوسیر، 1382، ص57) برگزاری دوره‌های شکرگزاری و دوره‌های درمانی، توجه به خدای درون از مؤلفه‌ها و روش‌های این معنویت‌های کاذب و دروغین برای تمرکز بر خود و کسب سود و لذت است. در واقع، در این نگرش‌ها، فردگرایی و تمرکز بر لذات فردی، اهمیت اصلی را دارد. آنچه برای پیروان این مواضع اهمیت دارد، پیشرفت و موفقیت فردی است، حتی اگر این به بهای نادیده گرفتن ظلم و ستم بر دیگران تمام شود. (شریفی، 1392، صص 192-199) با توجه به اینکه در اسلام، نه فقط خود به معنای تَن، بلکه خودشناسی و معرفت نفس مورد توجه بوده و آن هم نه به عنوان یک هدف اصلی، بلکه یک هدف میانی برای رسیدن به هدف غایی یعنی توحید مورد تأکیده بوده، در این تحقیق سعی شده است ضمن بررسی جایگاه خودشناسی در اسلام، تفاوت‌ها و شباهت‌های ظاهری آن با دیدگاه‌های معنویت‌های نوظهور، از لحاظ هدف، مبانی، کارکرد و شیوه‌های خودشناسی مورد پژوهش قرار بگیرد.