جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اقتضای حکمت الهی است که برای هر موجودی متناسب با خلقت و نقش آن در جهان هستی، قوانینی در زندگی‌اش مقرر کند و با توجه به آیات قرآن، همه موجودات «طوعاً» یا «کرهاً» از این قوانین پیروی می‌کنند و این همان مفهومی است که انسان آن را تکلیف می‌نامد و خرد الهی ایجاب می‌کند که این تکالیف متناسب توانایی‌های موجودات باشد و این تکلیف بتواند او را در مسیر تعالی پیش برد و با تبدیل فطرت بالقوه انسان به توانایی‌های بالفعل او را در مسیر هدف زندگی‌اش پیش برد. تکلیف، مفهومی هست که درجامعه انسانی همواره مورد بحث اندیشمندان بسیاری قرار گرفته است . انسان، تکلیف را امری دشوار می‌بیند و لذا معمولًا تکلیف‌گریز است و خود را بیش از آن که مُکَلَّف بداند، مُحِقّ می‌شمارد. تمامی ادیان و مذاهب الهی دنیا سخن از تکالیفی برده‌اند که از سوی خداوند به عنوان موهبتی به انسان در باغ عدن داده شد و این به این معنا است که وجود انسان از روی اراده و اختیار و به طور کامل آن را بر عهده گرفته و جسماً و روحاً آمادگی پذیرش آن را داشته است. دین اسلام نیز در قرآن و سنّت، این تکالیف را به طور کامل شرح داده است.سؤالی که مطرح می‌شود این است که تکلیف از روی جبر است یا اختیار؟ اگر انسان در مرتبه عالی بندگی و با اختیار خدا را می‌ستاید و فرمان‌پذیر محض اوست چرا بندگان مؤمن خدا در قرآن از خداوند درخواست می‌کند که آن‌ها را با تکالیف ما لا یُطاق امتحان نکند؟ با نگاه اجمالی به آیات مربوط به تکلیف در قرآن و بررسی نظریات مفسران در خصوص نوع تکلیف وضع‌شده متوجه می‌شویم که تکلیف نیز درجه‌بندی می‌شود به تکلیف یطاق و مالایطاق .در این تحقیق با توجه به مکتب اهل البیت، نظریه جبر و تفویض را باطل دانسته‌ و تکالیف سنگین را در امت اسلام و امم پیشین مربوط به جزای کیفری ومعصیت دانسته‌ایم و با توجه به آیاتی از قرآن که وضع تکلیف مالا یطاق را از سوی خداوند رد می‌کنند و آیاتی که وجود اختلاف در آیات قرآن که از سوی خالق جهان فرستاده شده را رد می‌کنند، این سه گروه آیات را به هم ارجاع داده و آیات تکلیف را در دو وجه بررسی کرده ایم که یکی جعل تکلیف تشریعی است و در آن خدا در آیاتی انسان را به اندازه طاقت تکلیف می‌کند و در موارد دیگری جعل تکلیف کیفری است که بر اثر سیّئه و ذنوب و احاطه ی خطیئه وسعت و فراخی از آنها گرفته می‌شود و به تبع آن محکوم به تحمل تکلیف مالایطاق شده اند.

سبک واژه ای عربی به معنای گداختن و قالب‌گیری زر وسیم بوده که دارای پیشینه دیرینه ای در این زبان می باشد. گرچه این واژه قدیمی است ولی علم سبک شناسی ، علمی نوین و بدیع و ازجمله شاخه های معرفتی است که در قرن بیستم رونق گرفته است و به بررسی و تحلیل جنبه های زبانی، ادبی وفکری یک متن می‌پردازد. سبک در متداول‌ترین وعام‌ترین معنا، به شیوه خاص انجام یک کار گفته می‌شود. این دانش تلاش می‌کند تناسب میان لفظ و معنی انسجام متنی وهماهنگی منظورکلام رابا ساختار عبارت مشخص نماید. عموما سبک شناسی در لایه های مختلفی اعم از آوایی معنایی وادبی مورد بررسی قرار می گیرد. قرآن کریم به عنوان بالاترین متن از لحاظ ادبی و معنایی، قابلیت سبک‌شناسی را در تمام جنبه‌ها دارا است و این علم می‌تواند به عنوان ابزاری برای فهم ساختار و کشف لایه‌های معنایی قرآن کریم، مورد استفاده پژوهشگران قرار گیرد. سوره مبارک محمد(ص)، چهل وهفتمین سوره قرآن دارای سی وهشت آیه و از سوره های مدنی است که نام دیگرآن قتال(به معنای جنگ) وبه دلیل نزول این سوره در بحبوحه جنگ احد،مسأله جهاد با دشمنان اسلام مهمترین موضوع این سوره می باشد. محتوای اصلی آن برشمردن صفات مومنان وکافران ومقایسه عاقبت کار هر دو طایفه در قیامت ومسأله آزمایش الهی به تناسب مسأله جنگ و همچنین محتوای اصلی اهداف جهاد با دشمنان دین خدا میباشد . به عنوان نمونه : در آیه اول این سوره (آلَّذِینَ کَفَرُواْ وَصَدُّواْ عَن سَبِیلِ آللَّهِ أَضَلَّ أَعمٰلَهُمۡ) از منظر لغوی (افعال مضاعف )فعل صدّ که از مصدر الصدّ می باشد دایر بر این است که کفّار خودشان به خدا ایمان نیاوردند واز طرف دیگر از ایمان آوردن دیگران جلوگیری وممانعت به عمل آوردند (رک طباطبائی ). لذا به نظر می رسد «أعرض » فقط به معنای روی گرداندن است ، وممانعت از ایمان دیگران در معنای واژه ذکر نشده است .در سطح نحوی آیه 4سوره محمد (ص) این چنین است : «فَإِذَا لَقِیتُمُ آلَّذِینَ کَفَرُواْ فَضَربَ آلرِّقَابِ حَتَّی إِذَا أَثخَنتُمُوهُم فَشُدُّواْ آلوَثَاقَ » دو ویژگی سبک شناختی قابل توجه از نظر دستوری وجود دارد اول اینکه بجای «اضربوا الرّقاب»ترکیب مصدر نایب ازفعل (مفعول مطلق)با مضاف الیه بکار رفته است ،واین امر باعث تأکید بیشتر کلام واختصار درآن شده است .دوم اینکه شدت ومقابله سخت با کفار در «ضرب الرّقاب» بهتر وبیشتر از واژه ی قتل ومترادفات آن وجود دارد؛زیرا تصویر قتل دشمنان را به سخت ترین شکل نشان داده است . آنچه در این رساله مورد بررسی قرار می گیرد سبک شناسی سوره محمد در دو فصل معنای و ادبی می باشد .

مفهوم «عالم مُثُل» در فلسفه افلاطونی، یکی از بنیادی‌ترین نظریه‌های هستی‌شناختی است که به وجود جهانی برتر، ثابت و جاودانه اشاره دارد؛ جهانی که عالم محسوس تنها انعکاسی ناقص و سایه‌ای از آن است. این اندیشه، تأثیری ژرف بر سنت‌های فکری و عرفانی اسلامی نهاده است. در میان متفکران مسلمان، مولانا جلال‌الدین محمد بلخی جایگاهی برجسته دارد، به‌گونه‌ای که آثار وی، به‌ویژه مثنوی معنوی، سرشار از اشاراتی است که می‌توان آن‌ها را با آموزه‌های افلاطونی مرتبط دانست. مولانا، همچون افلاطون، به وجود حقیقتی ماورای این جهان باور دارد؛ با این تفاوت که دستیابی به آن حقیقت را نه از طریق استدلال فلسفی، بلکه از مسیر شهود، عشق و سلوک عرفانی ممکن می‌داند. در این پژوهش، با تحلیل ابیاتی از مثنوی ـ نظیر تشبیه عالم محسوس به سیبی برآمده از درخت قدرت حق ـ نشان داده می‌شود که جهان‌بینی مولانا واجد پیوندی مفهومی با نظریه مُثُل افلاطونی است. بدین‌سان، هستی‌شناسی عرفانی مولانا را می‌توان در گفت‌وگویی تطبیقی با فلسفه افلاطون قرار داد. نوآوری این مطالعه در آن است که به جای بررسی کلی تأثیر فلسفه یونان بر عرفان اسلامی، به‌طور خاص به تطبیق نظریه عالم مُثُل با اندیشه‌های مولانا می‌پردازد و از این رهگذر، افق تازه‌ای برای فهم نظام فکری او فراهم می‌سازد.

مسئله ی نفس و بدن که به عنوان نمادی آشکار از ارتباط عالم ماده ومجرد است، از جمله مسائل مورد قبول در تمامی مکاتب دینی محسوب و منشاء شکل گیری مباحث متعددی در فلسفه و عرفان شده است. عرفان یک جریان معرفتی مبتنی بر شهود و برخاسته از تهذیب نفس است که مبانی نظری آن در متون دینی و آثارعرفانی و ادبی تجلی یافته است.مسئله طی الارض در عرفان به عنوان یکی از اقتضائات برخاسته از مراتب کشف صوری در راستای تجلی اسماء و صفات الهی تحلیل و ارزیابی شده است.(درویش پور،1401،ص161) براین اساس نفس آدمی ذاتـا‌ از‌ سـنخ‌ مجـردات‌ اسـت و پیوند نفس با بدن و علائـق مادی واشتغالات ‌نفسانی حجاب‌ و مانع‌ او‌ از اتـصال بـه عالم مجردات می گردد‌ و هرگاه کـه‌ حجـاب‌ مادیات‌ از‌ نفس و عالم ‌مجردات بـرداشته شـود و بـه مبـادی عالیـه متصل گردد، صوری که در عالم مجردات موجود اند ، در نفس ‌انـسانی نـقش مـی بنـدد و بـه‌ هـر نسبت که حجاب ها مرتفع تر گردد، نقش هـا روشـن تـر و صاف تر خواهد ‌بود( همایی ،1367: ص92-91)یکی از فروعات پذیرش این دیدگاه که در ذیل کیفیت ارتباط نفس و بدن ‌آمده، مسئله ی طی الارض است که در تفکرات عرفانی بسیاری از عرفاء جلوه گری می کند. (امینی نژاد،1394:ص234) تلاش فلاسفه در تبیین کار های خارق العاده ای ‌همچون طی الارض ، بیشتر به ‌بررسی کارکرد قـوای نفس معطوف شده وبا این رویکرد به اثبات ارتباط میان معجزات انبیاء با قانون علیت ‌پرداخته اند.(همایی‌، همان:ص 104) در این میان، عرفاء و محققان عرفان نظری به این مسئله عمیق تر نگریسته و ‌بـر اساس آموزه های عرفان اسلامی، -که‌ برگرفته‌ از متون دینی و شهودات آنهاست- به تبیین کیفیت تحقق ‌طی الارض پرداخته اند. (جوادی آملی،1389:ص 313)‌ مراحل کمال آدمی از نگاه مولوی براساس تحول و تبدیل وجود انسان از نقص به سوی کمال نامنتاهی شکل می گیرد. این تبدیل و تحول، افزون بر تاثیر باطنی ، در کالبد جسم مادی او نیز اثر گذار است. ازاین رو از دید مولوی کیفیت طی الارض در این حوزه قابل تبیین می باشد. وی اتحاد و یگانگی نفس و بدن را پیش فرض بسیاری از مسائل کلیدی در انسان شناسی عرفانی دانسته است و این امر به عنوان یکی از ضروریات تبیین کیفیت طی الارض در نگاه مولوی به شمار می آید. بر این اساس، باطن انبیاء و اولیاء الهی دارای صفات و قابلیت های خاصی است که جسم آنان را از دیگر افراد متمایز می کند و با توجه به تکامل و تعالی جسم در اثر سیر و سلوک، زمینه لازم برای پذیرش کراماتی همچون طی الارض را فراهم می کند. در این پایان نامه پس از بررسی مفهوم طی الارض و مبانی عرفانی آن ، نویسنده در نظر دارد با تحلیلی توصیفی عرفانی به تشریح و تبیین رابطه نفس و بدن پرداخته و سپس با این نگرش به کیفیت تحقق طی الارض براسا س این رابطه در نگاه مولوی بپردازد.

معتزله، یک مذهب عقل گرا در جهان اسلام می باشد. هدف این پژوهش، شناخت فرقه های این مکتب و تفاوت های آن ها با یکدیگر و بررسی تفاوت مکتب های بصره و بغداد و ارزیابی معتزله ی ری است. در این پژوهش، از روش کتاب خانه ای استفاده شده است. یافته های تحقیق، نشان می دهد که فرقه های معتزله، در کلام جلیل (خداشناسی و...) و کلام دقیق (جهان شناسی و انسان شناسی) تفاوت های اساسی دارند. و عمده وجه تمایز مکتب بغداد با مکتب بصره، افضل دانستن حضرت علی(ع) از سایر خلفای راشدین، تمایل به تشیّع و کافر دانستن قائلان به قدیم بودن قرآن است. در دوره ی آل بویه، با توجّه به حمایت های صاحب بن عبّاد، وزیر این دودمان، از معتزله و شخص قاضی عبدالجبّار، آن ها جانی دوباره یافتند. ولی با مرگ صاحب بن عبّاد و به خصوص با حملات محمود غزنوی به ری، معتزله دوباره رو به افول نهادند. با این وجود، این آئین از بین نرفت و به ولایات کناره ی دریای خزر، بیهق، یمن و ... انتقال پیدا کرد.

تفسیر قرآن به قرآن به معنای بهره‌گیری از آیات دیگر قرآن برای روشن‌سازی مفهوم و هدف آیه‌ای است که محتوای مشابه یا نزدیک به آن دارد. این روش تفسیر بر این اصل استوار است که برای درک بهتر مقصود خداوند باید آیات قرآن را با توجه به سایر آیات آن تفسیر کرد. در این راستا پیامبر اسلام (ص) در حدیثی فرمودند: «إِنَّمَا نَزَلَ کِتَابُ اللهِ یُصَدِّقُ بَعْضُهُ بَعْضًا وَلَا یُکَذَّبُ بَعْضُهُ بَعْضًا»؛ قرآن به گونه‌ای نازل شده است که برخی از آیاتش برخی دیگر را تصدیق می‌کنند و هیچ‌کدام یکدیگر را تکذیب نمی‌کنند (بیهقی، 1423، ص 527). حضرت علی (ع) نیز آیات قرآن را شاهد یکدیگر و تأییدکننده یکدیگر دانسته و بر لزوم استفاده از آیات دیگر قرآن برای تفسیر تأکید کرده‌اند (طبرسی، 1403، ج1، ص 386). این رویکرد در تفسیر قرآن به قرآن که از زمان پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) پی‌گیری شده است، با احادیثی که از نهی از تفسیر به رأی آمده، تقویت می‌شود. احادیث مختلفی از پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) در این زمینه وجود دارد که بر لزوم استفاده از دیگر آیات قرآن برای فهم دقیق‌تر تأکید می‌کند و می‌گوید: «هر کس که قرآن را به رأی خود تفسیر کند، در حقیقت در راه اشتباه قدم برداشته است» (ر.ک. طباطبائی، 1417، ج3، صص 76-80). این مسأله نشان می‌دهد که تفسیر مستقل از آیات قرآن، بدون توجه به ارتباط آن‌ها، شیوه‌ای نادرست است و قرآن باید در پرتو دیگر آیات تفسیر شود تا به درک صحیح و کامل آن نائل یافت. از جمله برجسته‌ترین مفسرانی که این رویکرد را به‌طور گسترده و نظام‌مند به کار برده است، علامه طباطبایی در تفسیر المیزان است. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، با بهره‌گیری از این روش، به تفسیر دقیق و لایه‌بندی آیات قران و از جمله آیات سوره‌های زمر و مؤمنون پرداخته است. این دو سوره دارای مضامین و مفاهیم مهمی هستند که نیازمند تفسیر دقیق و جامع می‌باشند. سوره زمر بیشتر بر یگانگی خداوند، قدرت او در آفرینش و تدبیر جهان و همچنین بر مسئله معاد و حسابرسی در روز قیامت تمرکز دارد. در مقابل، سوره مؤمنون به بیان ویژگی‌ها و صفات برجسته مؤمنان واقعی می‌پردازد. برای نمونه علامه طباطبایی مفهوم توحید را در سوره زمر با استفاده از آیات دیگر قرآن، توضیح می‌دهد. در این راستا آیه 38 سوره زمر وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ را با آیات دیگری که به خالقیت خداوند اشاره دارند، مقایسه می‌کند تا بر یکتایی خداوند تأکید کند. همچنین در تفسیر آیات مربوط به معاد، علامه طباطبایی از آیات دیگر قرآن استفاده می‌کند تا مفهوم روز قیامت و بازگشت به سوی خداوند را روشن‌تر کند. به عنوان مثال، آیه 68 سوره زمر : وَنُفِخَ فِی الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَمَن فِی الْأَرْضِ را با آیات دیگری که به نفخ صور و حوادث روز قیامت اشاره دارند، مقایسه می‌کند. همچنین در تفسیر آیه 1 تا 11 سوره مؤمنون که درباره ویژگی‌های مؤمنان است، علامه طباطبایی برای توضیح بهتر مفهوم فلاح و رستگاری در آیه: قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ، آن را با آیاتی دیگر که درباره سعادت و پیروزی مؤمنان سخن می‌گویند، مقایسه می‌کند. او برای توضیح مفهوم خشوع در نماز که در آیه 2 سوره مؤمنون آمده است: الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ، از آیات دیگر مانند آیه 45 سوره عنکبوت: إِنَّ الصَّلَاهَ تَنْهَیٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ بهره می‌برد تا نقش نماز را در پرهیز از گناه و تربیت روحی روشن سازد. همچنین در تفسیر آیه 12 تا 16 سوره مؤمنون که درباره مراحل خلقت انسان است:  وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن سُلَالَهٍ مِّن طِینٍ، علامه طباطبایی آن را با آیاتی مانند آیه 14 سوره حج: وَمِنَ النَّاسِ مَن یُجَادِلُ فِی اللَّـهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّبِعُ کُلَّ شَیْطَانٍ مَّرِیدٍمقایسه می‌کند تا نشان دهد که مراحل خلقت نه تنها نشان‌دهنده قدرت خداوند، بلکه دلیلی برای یکتایی او نیز هست. گفتنی است علامه طباطبایی، در تفسیر آیات سوره زمر و مؤمنون به اصول مطلق و مقید، عام و خاص و مجمل و مبین نیز توجه ویژه‌ای داشته‌اند. به‌عنوان نمونه، در سوره زمر، ویژگی‌های مؤمنان را با روش مطلق و مقید بررسی کرده‌اند (طباطبایی، 1417، ج15، ص77) و وعده مغفرت الهی را از طریق مجمل و مبین تبیین کرده‌اند (همان، ج17، ص219). همچنین، در سوره مؤمنون، مسئله حسابرسی قیامت را با شیوه عام و خاص تفسیر نموده‌اند (همان، ج17، ص324). بر این اساس، این پژوهش به دنبال پاسخ به دو سؤال اساسی است که علامه طباطبایی برای یافتن نظائر آیات در دو سوره زمر و مؤمنون از چه روش‌هایی استفاده می‌کند؟ و تحلیل تفسیر المیزان در این دو سوره چه کاربردها، اهداف و فوایدی را برای تفسیر قرآن به قرآن نشان می‌دهد؟ این تحقیق با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، ضمن بررسی رویکردهای تفسیری علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، به تحلیل این پرسش‌ها خواهد پرداخت و نقش روش قرآن به قرآن را در ارائه تفسیری هماهنگ، عمیق و روش‌مند از آیات الهی روشن خواهد ساخت. انتخاب سوره‌های زمر و مؤمنون برای این پژوهش به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد این دو سوره در تبیین مبانی اعتقادی، تربیتی و روش‌شناختی تفسیر قرآن به قرآن است.

«حیا»، به عنوان یک اصل بنیادین در نظام تربیت اسلامی و یکی از مهم‌ترین فضایل اخلاقی مورد توجه در قرآن و روایات است. این مقوله در متون دینی، به معنای داشتن شرم نسبت به: ارتکاب کارهای زشت، بی‌احترامی به انسان‌ها، تجاوز به حقوق دیگران و به‌طورکلی نسبت به کارهایی است که آبرو و شرافت فرد را تضعیف می‌کند؛ لذا وجود حیا در انسان، نشان‌دهنده درون پاک و احترام به خداوند، خود و دیگران است. این فضیلت تربیتی و اخلاقی، مورد تأکید تعالیم دین مبین اسلام و نیز از بایسته‌های سازنده معنویت انسان‌ها و دارای نقش فردی و اجتماعی بسیار مهمی است؛ با این وجود، حیا یکی از ارزش‌های فراموش‌شده در جوامع بشری حتی جوامع اسلامی است. ارزشی مغفول میان زرق‌وبرق زندگی مدرن در بسیاری از جوامع انسانی که از اصلی‌ترین عوامل بسترساز تربیت فردی، خانوادگی و اجتماعی محسوب می‌شود. این امر گرچه در دستورات اکید قرآن و سنت اولیای دین به چشم می‌خورد اما زوایای گوناگون جنبه‌های وجودی آن به نحو شایسته و کاربردی به ویژه با رویکرد فوق الذکر مورد واکاوی و تحلیل قرار نگرفته و به گونه‌ی بایسته تنقیح نشده است تا بتوان از حیا به عنوان یک اصل تربیتی در جهت تقویت شخصیت اجتماعی و عفت فردی استفاده کرد و بتوان این فضیلت را در برابر تهدیدات مدرنیته حفظ و تقویت نمود.

: این پژوهش به بررسی نقش عقل ودین در تکامل انسان از دیدگاه علامه جعفری می‌پردازد عقل یکی از شریف‌ترین قوای انسانی است که توانایی درک کلیات را دارد و انسان را از سایر موجودات متمایز می‌سازد. دین نیز یکی از منابع معرفت‌بخش محسوب می‌شود. علامه جعفری در نظریه حیات معقول، عقل را نه صرفاً به‌عنوان یک قوه جزئی‌نگر و ابزاری، بلکه در پیوند با عقل عملی و در تعامل با دین مورد توجه قرار می‌دهد. از دیدگاه ایشان، دین نه تنها در تعارض با عقل نیست، بلکه به تکامل عقل کمک می‌کند و آن را از خطا مصون می‌دارد. عقل در شناخت دین نقش مهمی دارد و یکی از منابع معتبر معرفت دینی است. از دیدگاه علامه جعفری، تکامل انسان در گرو تعامل و هماهنگی میان عقل و دین است. عقل، پیامبر درونی انسان است که او را به سوی حقیقت هدایت می‌کند، اما به تنهایی قادر به درک تمام ابعاد هستی نیست. دین، که شامل عقاید، اخلاق و احکام الهی است، در حکم پیامبر بیرونی، عقل را تکمیل کرده و آن را به سوی درک عمیق‌تر هدایت می‌کند. در نظریه حیات معقول، تکامل حقیقی انسان در گرو استفاده صحیح از عقل و بهره‌گیری از تعالیم دینی است. این تکامل، تنها به رشد علمی و فناورانه محدود نمی‌شود، بلکه ابعاد اخلاقی، روحی و معنوی را نیز در بر می‌گیرد. علامه جعفری تأکید دارد که عقل و دین در تضاد با یکدیگر نیستند، بلکه دین با ارائه نظام ارزشی و هدفمندی به عقل، مسیر صحیح رشد و تکامل انسان را هموار می‌سازد. در مجموع، از دیدگاه علامه جعفری، عقل و دین دو عنصر مکمل‌اند که در کنار یکدیگر، انسان را به سوی کمال و سعادت واقعی سوق می‌دهند. این پژوهش به روش کتابخانه‌ای، توصیفی و تحلیلی انجام شده است

شرح و بیان مسئله پژوهشی: در نظام هستی شناختی اسلام انسان و فرشتگان به عنوان دو موجود متمایز با ویژگی ها، وظایف و جایگاه های خاص خود همواره مورد توجه متکلمان، فیلسوفان و مفسران قرآن بوده اند. انسان به عنوان خلیفه الله روی زمین از موهبت عقل اراده و توانایی یادگیری برخوردار است، در حالی که فرشتگان به عنوان موجوداتی مطیع و فاقد اراده ،وظایفی خاص در نظام خلقت بر عهده دارند. یکی از جنبه های مهم در مطالعه این دو موجود ،بررسی ظرفیت تعلم و دانش اندوزی آن هاست. این موضوع نه تنها از منظر فلسفی و کلامی حائز اهمیت است ،بلکه در قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام نیز به طور ویژه مورد توجه قرار گرفته است. قرآن کریم در آیات متعددی به موضوع دانش و تعلم اشاره کرده است برای مثال در سوره بقره، آیات 30 تا 33 به داستان خلقت آدم علیه السلام و تعلیم اسما به او اشاره می شود که نشان دهنده ظرفیت بالای انسان در یادگیری و دانش اندوزی است. از یک سو انسان به عنوان موجودی دارای عقل و اراده توانایی یادگیری تفکر و پیشرفت در زمینه های مختلف را دارد این ویژگی ها او را قادر می سازد تا به عنوان خلیفه الله مسئولیت های مهمی را در زمین بر عهده بگیرد. از سوی دیگر فرشتگان دانش محدود و خاصی دارند که از سوی خداوند به آن ها اعطا شده است این تفاوت ها نه تنها در جایگاه این دو موجود در نظام خلقت تاثیرگذار است بلکه نشان دهنده رویکرد متفاوت قرآن و روایات به مسئله دانش و تعلم است . روش شناسی :این پژوهش با استفاده از روش تفسیر موضوعی قرآن و تحلیل فلسفه اخلاق اسلامی به بررسی آیات و روایات مرتبط موضوع تعلم انسان و فرشتگان می پردازد. داده های تحقیق از طریق مطالعه کتابخانه ای و تحلیل محتوای آیات قرآن و روایات معتبر جمع آوری شده اند. پیشینه و تاریخچه موضوع تحقیق : در خصوص عنوان ظرفیت تعلم در انسان و فرشتگان مقاله ،پایان نامه یا کتابی به طور جامع در منابع الکترونیکی و کتابخانه ای یافت نشد. اهمیت و ارزش تحقیق : این پژوهش از منظر تئوری انسان شناسی دینی و فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی به دو پرسش بنیادین پاسخ می دهد . اول :تمایز هستی شناختی انسان و فرشتگان درقرآن کریم با طرح مفهوم تعلیم اسما درسوره بقره آیه سی و یک ،انسان را موجودی با ظرفیت کشف اسرار هستی و تسخیر طبیعت معرفی می کند .در حالی که فرشتگان به دانش تکوینی و اطاعت محض مجهزند این تمایز نیازمند بازخوانی فلسفی مفاهیمی مانند( اراده ،اختیار و مسئولیت پذیری)در نظام معرفتی اسلام است. دوم :نوآوری و پژوهش : پر کردن خلا مطالعاتی تطبیقی. مطالعات پیشین اغلب بررسی انسان با فرشتگان به صورت مجزا و نسبتا محدود پرداخته اند اما این تحقیق با رویکرد تطبیقی ساختارمند، تفاوت ها و شباهت های این دو موجود در حیطه های منشا دانش ،محدودیت های ادراکی و نقش انهادر نظام خلقت را تحلیل می کند. سه :اهمیت کاربردی ترویج فرهنگ علم محوری با استخراج مبانی دینی. تاکید بر تعقل (افلاتعقلون در بقره آیه چهل و چهار) می تواند الگویی برای نهادهای آموزشی اسلامی طراحی کند که بر تربیت انسان های پرسشگر و خلاق مناسب باشد و در برابر مادی گرایانی که انسان را موجودی صرفا مادی می دانند این تحقیق با استناد به قرآن انسان را موجودی چند بعدی ترکیبی( از عقل، روح و جسم) معرفی می کند که با داشتن ظرفیت علمی بالا ،قادر به تعالی تا مرزهای اسما الله است . اهداف تحقیق: تحلیل ویژگی های فرشتگان: شناخت ظرفیت های یادگیری فرشتگان به ما کمک می کند تا نقش آن ها در زندگی را بهتر درک کنیم . تحلیل آیات و روایات: بررسی آیات و روایات مرتبط می تواند به ما در درک تفسیرهای مختلف کمک کند و ما را به غنای علمی و دینی برساند. فرضیه ها :سوال اصلی تعلم انسان و فرشتگان از منظر آیات و روایات از چه ظرفیت و ویژگی هایی برخوردار است؟ سؤال فرعی 1:ظرفیت تعلم انسان و فرشتگان از منظر آیات و روایات چه شباهت هایی دارند؟ 2:ظرفیت تعلم انسان و فرشتگان از منظر آیات و روایات چه تفاوت هایی دارند؟ روش تحقیق :به شیوه کتابخانه ای کاربرد نتایج تحقیق :در انتشارات علمی

سنت‌های الهی به معنای طرق و روش‌های عام، مستمر و حکیمانه خداوند در تدبیر امور هستی، از دیرباز موردتوجه مفسرین اسلامی و در دوران متأخر موردتوجه متکلمین قرارگرفته است؛ اما باوجود اهمیت و ضرورت معقول سازی مفاهیم کلیدی دینی، مطالعات فلسفی در این حوزه به‌ندرت یافت می‌شود. سنت امداد الهی به‌عنوان عام‌ترین سنت تکوینی مشروط در راستای تشریع، به سیره جاری و مستمر الهی بر یاری‌رسانی به انسان‌ها در مسیری که انتخاب می‌کنند گفته می‌شود که در این تحقیق با ادبیات فلسفی به فعلیت‌بخشیِ استعدادهای بالقوه موجود مختار به‌طور مستقیم یا باواسطه، از جانب خداوند پس از صدور فعل اختیاری، بازتعریف شده است. به دلیل عمومیت این سنت، سنت‌های زیادی تحت آن قرار دارد و از مصادیق آن محسوب می‌شوند. این تحقیق با روش عقلی- تحلیلی و مبتنی بر مبانی حکمت متعالیه، امتداد این نظام فلسفی را در تبیین سنت امداد در سه حوزه هستی شناسی، خداشناسی و انسان شناسی موردبررسی قرار داده است. در بخش هستی شناسی، به نحوه وجود سنت‌های الهی و تبیین فلسفی بر مبنای علل اربعه پرداخته‌شده و در تبیین خداشناسی بر نقش اسمای الهی در صدور سنت‌های الهی و ترتیب آن‌ها تأکید شده و در تبیین انسان شناسی نقش انسان و اراده او در تحقق سنت امداد الهی مورد واکاوی قرارگرفته است. درنهایت با استفاده از تبیینِ صورت گرفته، به برخی شبهات و چالش‌های الهیاتی مرتبط باسنت امداد و رابطه آن با حکمت، عدل و رحمت الهی پاسخ‌داده‌شده است. از پاسخ به شبهات مذکور نتیجه گرفته می‌شود که سنت امداد و اقتضائاتِ آن، منافاتی با حکمت، رحمت، عدل و تفضل الهی ندارد.