جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بر اساس آموزه‌های قرآن کـریم‌ انـسان‌ از‌ جـسم و روح ترکیب یافته و پس از مرگ و برپایی قیامت نیز به حیات خود ادامه خواهد‌ داد. بهشت و دوزخ دو جایگاهی هستند کـه برای زندگی ابدی انسان در نظر‌ گرفته شده‌اند. هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی کیفیت درجات بهشت و طبقات جهنم از منظر قرآن و روایات با روش توصیفی-تحلیلی است. سوالی که پژوهشگر در پی پاسخگویی به آن است اینکه درجات بهشت و درکات جهنم از منظر آیات و روایات به چه مراتبی تقسیم می شوند؟ یافته های این پژوهش نشان می دهد؛ به طبقات بهشت، درجه و به طبقات جهنم، درکات اطلاق می‌شود، و در طبقات متفاوت بهشت، بهشتیان در ناز و نعمت و آسایش و رفاه زندگی می‌کنند؛ ولی در درکات جهنم، جهنمیان در عذاب‌های روحی و جسمی رنج می‌کشند. با توجه به دلایل‌ قرآنی‌ و روایی‌ می‌توان بین بهشت‌های چهارگانه،سلسله مراتب‌ خاصی در نظر گرفت که جنت فردوس در‌ رأس‌ و بعد از آن به ترتیب جنات عـدن، نعیم و مأوی قرار می‌گیرد. در قـرآن کـریم هفت باب؛ یعنی هفت طبقه جایگاه دوزخیان است. گونه‌گونی الفاظ‌ جهنم‌ در‌ آیات قرآن به سبب تفاوت و تنوع طبقات جهنم است، یعنی هر‌ طبقه‌ جهنم و نوع عذاب آن، به فراخور گـناه انـسان‌ها، مـتفاوت خواهد بود؛ این طبقات عـبارت‌ از: لظـی‌، حـطمه‌، جحیم‌، سقر، هاویه، سعیر، فلق است.

در این تحقیق خطبه 185 و خطبه 186 (طبق نسخه فیض الاسلام)که درمورد خداشناسی ، راه های خداشناسی ، ذکر صفات خداوند و قدرت و عظمت خداوند و...است در شرح ها و نسخ مختلف مورد بررسی قرار می گیرد و نظر و دیدگاه های ناشی از اختلاف نسخ و عقاید کلامی مورد توجه است.

درک عمیق مفاهیم قرآنی از جمله ضروریات پژوهش‌های معاصر در حوزه مطالعات اسلامی است. این پژوهش به بررسی معناشناختی واژه «خیر» به عنوان یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم قرآنی می‌پردازد که علی‌رغم کاربرد فراوان در آیات، تاکنون مطالعه نظام‌مندی درباره روابط معنایی آن انجام نشده است. اهمیت این تحقیق از آنجا ناشی می‌شود که تحلیل دقیق این مفهوم می‌تواند به درک بهتر نظام ارزشی قرآن و ارتباط آن با دیگر مفاهیم اخلاقی و اعتقادی کمک نماید. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از ابزارهای معناشناسی ساخت‌گرا به بررسی آیات قرآن کریم پرداخته است. ضرورت این مطالعه در کاربردهای عملی آن نهفته است؛ از جمله کاربرد در تفسیر موضوعی قرآن، توسعه مطالعات میان‌رشته‌ای در حوزه اخلاق اسلامی، و تقویت گفتمان قرآنی در مباحث تربیتی و اجتماعی. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که واژه «خیر» در قرآن کریم دارای شبکه معنایی پیچیده‌ای است که از طریق روابط هم‌نشینی با مفاهیمی چون «ایمان»، «تقوا» و «عمل صالح»، و روابط جانشینی با واژگانی مانند «برّ»، «احسان» و «فضل» شکل گرفته است. این مطالعه همچنین به کشف این نکته مهم نائل آمده که «خیر» در قرآن نه به عنوان مفهومی ایستا، بلکه به عنوان محوری پویا در نظام ارزشی قرآن عمل می‌کند که با دیگر مفاهیم قرآنی در تعامل است. نتایج این پژوهش می‌تواند پایه‌ای برای مطالعات بعدی در حوزه معناشناسی قرآنی باشد و در حوزه‌های مختلفی از جمله تفسیر قرآن، فلسفه اخلاق اسلامی و مطالعات تربیتی مورد استفاده قرار گیرد.

به طور کلی با وجود اهمیت عرفان و تاثیر شگرف آن در روح و روان آدمی، تاکنون توجه چندانی به این مقوله در حوزه عمل تربیت عرفانی نشده است. این بی توجهی به ویژه در ایران که از آغاز یک تمدن معنوی به حساب آمده بسیار کم رنگ است. شاید دلیل این مساله این است که ما ایرانیان معمولا تفسیرمان از تربیت عرفانی به بعد دینی تربیت مربوط می شود؛ از این رو در جامعه ایران وقتی از تربیت عرفانی سخن به میان می آید، خیلی سریع موضوع معنویت از نوع دینداری به ذهنمان می رسد (قاسم پور مقدم،1396). در حالی که تربیت عرفانی نوعی تربیت معنوی است که لزوما با تربیت دینی یکی نیست. در دیدگاه رودولف اشتاینر تربیت عرفانی صرفا به بعد تربیت دینی مربوط نمی شود و شامل مفهومی گسترده تر از بعد دینی و حتی گسترده تر از بعد معنوی است. (اشتاینر1989 ) اشتاینر که پایه گذار مدارس معنوی والدروف است تربیت عرفانی را به طور گسترده تری به عنوان یک سبک زندگی به کار برده و تفسیری متفاوت از تربیت عرفانی دارد. واقعیت این است که با وجود این که جامعه ما در بستر تمدن معنوی ایرانی و اسلامی و به عنوان یکی از مهم ترین جوامع دینی تاریخ بشر، تجارب مهمی را در معنویت گرایی پشت سر گذاشته، اما تمرین کافی در عمل تربیت عرفانی نداشته است. یا اگر در این حوزه اقداماتی صورت گرفته بیشتر جنبه شخصی داشته و به تعلیم و تربیت عمومی راه پیدا نکرده است. به عنوان مثال ما با وجود عرفای بزرگی که نام آن ها در تذکره الاولیای عطار نیشابوری آمده و یا با وجود عرفای معروفی همچون منصورحلاج و بایزید بسطامی که در اختیار داریم و برای ما تاریخ درخشانی را در عرفان رقم زده اند، اما نتوانسته یا نخواسته ایم تجارب عرفانی آنان را به حیطه عمل تعلیم و تربیت وارد سازیم. لذا این تجارب در سطح عموم و نیز مراکز تعلیم و تربیت تجربه نشده است. بنابراین می توان گفت تربیت عرفانی با تمام امتیازاتی که به همراه دارد، در حد تجارب فردی باقی مانده است. حتی در ارتباط با عرفان پیامبر (ص) و ائمه (ع) نیز فکری برای عمل تربیت عرفانی با الگوگیری از سبک زندگی عرفانی آنان به عمل نیامده است. پیرو این مساله در این پژوهش ما به دنبال آن هستیم تا با بررسی تجارب عملی تربیت عرفانی مانند آن چه که در تجارب مدارس والدروف وجود دارد، زمینه و امکان کسب تجارب عرفانی را در ایران بررسی نماییم. البته این کار را با احتیاط انجام خواهیم داد. چرا که ایران خود کشوری ایدئولوژیک و دارای اعتقادات معنوی پایه ای و اصولی در دین مداری بوده و خود دارای فرهنگ و اندیشه غنی در عرفان نظری و عملی است. با این حال مدارس والدروف می تواند نمونه عملی همراه با تجارب عملی برای تربیت عرفانی باشد. لذا بررسی تربیت عرفانی اشتاینر در مدارس والدروف را به عنوان یک نمونه که برای ما فرصت مناسبی فراهم می سازد تا خودمان را به تربیت عملی در عرفان نزدیک سازیم، برگزیده ایم.

بینامتنیت قرآنی در شعر وسیله ای برای بالابردن و تقویت نمودن متن شعر با کمک آیات قرآن کریم است که در آن، برای ایجاد نوعی گفتگو بین دیگران از نظر مفهوم، ایده و فکر، اهداف و یکپارچگی میان آنها به یکدیگر پیوسته و مرتبط می شوند. پژوهشگر در این پژوهش که با عنوان «بینامتنیت قرآنی بین شعر دو شاعرعبدالله ابن المبارک و أبی العتاهیه (بررسی تطبیقی)» مطرح شده است، بر آن است تا مفاهیم دینی، تأثیر قرآن کریم، و چگونگی الهام گرفتن شاعران از معانی دینی برداشت شده از کتاب مقدس مانند ایمان به خداوند متعال، توحید، یاد مرگ، نکوهش دنیا و لذت های آن، یاد روز قیامت، قیامت، پاداش و کیفر و... را در شعر این دو شاعر نشان و برجسته نماید. پژوهشگر در بحث خودش در پی آن است تا با کمک گرفتن از روش توصیفی-تحلیلی موضوع تناص قرآنی را در اشعار دو شاعر دوره عباسی یعنی عبدالله ابن المبارک و أبی العتاهیه را مورد بررسی قرار دهد. هدف به کارگیری این روش، تبیین و بررسی مظاهر و دلالت های بینامتنی قرآنی و اهداف این دو شاعر از به کارگیری این گرایش های دینی، نمایان کردن واقعیت های جامعه عصر عباسی می باشد. پژوهش در بینامتنیت قرآنی بین این دو شاعر، الگوهای تفکر این دو شاعر را در محیط و زمان حیات خود نشان می دهد که مجموعه ای از گرایش های فکری، دینی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را تجربه کرده اند که این اوضاع بر قالب شعر و گرایش آن ها و شعر عربی تأثیر گذاشته است. از جمله گرایش به ذکر و ویژگی های مؤمنان از نظر تقوا، اعتقاد به قدر و سرنوشت، توکل بر خداوند متعال، رزق و روزی، رضایت به همه شرایط موجود، توبه نیکو، صبر در برابر بلاها، گوشه گیری از مردم، زهد در دنیا و انواع عبادت ها را می توان نام برد. پژوهشگر در این مطالعه و پژوهش خود به این نتایج رسید: بدرستی تناص قرآنی در اشعار این دو شاعر، بیانگر عمق تأثیرپذیری افکار و اندیشه های دینی برگرفته از قرآن کریم در شعر آنها است، همچنین در این تطبیق نشان داده شد که اندیشه های دینی باارزش و محکمی که در دوران عباسی رایج بوده است، در شعر این دو شاعر منعکس شده است و نقش عمده ای را ایفا می کند، همچنین بررسی جنبه آوازی، موسیقایی، آهنگ بیرونی از نظر ردیف و قافیه، و آهنگ درونی از نظر تکرار، سجع، ارزش بلاغی، صرفی و نحوی سطح شعر آن عصر را نشان می دهد.

مسئله قضا و قدر الهی از بنیادی‌ترین مباحث کلامی است که مذاهب مختلف اسلامی به تبیین آن پرداخته‌اند. در این پژوهش، دیدگاه‌های عمده کلامی درباره تفسیر قضا و قدر، از جمله تفسیری که نتیجه اش نظریه جبر ، نظریه تفویض و نظریه امر بین امرین در بین دیدگاه های مذاهب کلامی هشت گانه (امامیه، زیدیه، اسماعیلیه، معتزله، اهل حدیث، اشاعره، ماتریدیه و اباضیه) مورد بررسی تطبیقی قرار گرفته است. و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی نتایج تحقیق نشان می‌دهد که تفسیر جبر گرایانه، منافات با تنزیه باری تعالی از افعال قبیح دارد. و نظریه تفویض با توحید افعالی ناسازگار است. در مقابل، نظریه امر بین الامرین که توسط امام جعفر صادق (ع) تبیین شده، با ایجاد توازن میان اراده الهی و اختیار انسانی، ضمن حفظ تنزیه باری تعالی از قبائح، مسئولیت فردی و توحید افعالی، تفسیر جامع و منطقی‌ از قضا و قدر ارائه می‌دهد. بر این اساس، نظریه الامر بین الامرین به عنوان دیدگاه صحیح و مورد قبول در این تحقیق اثبات و تثبیت می‌شود.

داستان هبوط حضرت آدم (ع) که هم درتورات و هم درقرآن کریم آمده است، دارای اشتراکات و درعین حال افتراقاتی است که نشان می‌دهد برخی قسمت‌های آن، که موافق نقل قرآن نیست، دستخوش تحریف گشته است. این تحریف منشأ پیامدها و آثاری درجامعه بشری گردیده است که جای نقد و ارزیابی دارد. سؤالات تحقیق این است که آثار و تبعات خوانش عهد عتیق از هبوط آدم کدامند؟ و این خوانش با استفاده ازآیات قرآن چگونه نقد و ارزیابی می‌شود؟ دراین پژوهش، به شیوه تحلیلی‌ـ توصیفی و مطالعه تطبیقی و کتابخانه‌ای، در گام نخست، آثارخوانش عهد عتیق از هبوط آدم بررسی و ارزیابی می‌شود و در گام دوم، خوانش عهد عتیق با استفاده ازآیات قرآن کریم نقد و ارزیابی می‌گردد. یافته‌های پژوهش، دو پیامد محوری را نشان داده است که عبارتنداز: «اندیشه تضادّ علم و دین» با پنج پیامد فرعی، و «بدبینی نسبت به جنس زن و تحقیر او» با سه پیامد فرعی. برای نقد و ارزیابی خوانش‌ها نیز سه موضوع محوری تشخیص داده شده است که عبارتند از: «عوامل زمینه ساز هبوط»، «حضرت آدم» و «همسرآدم» که مجموعاً مثلث هبوط را تشکیل می‌دهند. در ذیل هرموضوع تعداد سه خوانش و در مجموع تعداد نه خوانش مطرح شده است. سپس نقد خوانش‌ها با استفاده ازآیات قرآن کریم در ذیل هریک صورت گرفته است. نتیجه کلی که حاصل شده این است که خوانش عهد قدیم از هبوط آدم(ع) آثار و تبعاتی را به دنبال داشته که در دو عنوان محوری تفکر تضاد علم و دین، و بدبینی به جنس زن و تحقیر او مورد مطالعه قرار گرفته است. همچنین دریک مطالعه تطبیقی نشان داده شد که خوانش‌ عهد قدیم از هبوط آدم(ع)، با استفاده ازآیات قرآنی قابل نقد است و این نقد، وجود تحریف در عهد عتیق را نشان می‌دهد.

فرهنگ‌ها و اندیشه‌های انسان‌ها بر روی یکدیگر تأثیرگذار هستند. ادبیّات فارسی جدای از آن‌که بر ادبیّات جهان تأثیر گذارده است و نقش پررنگی برای بشریّت ایفا نموده است، ولی خود نیز متأثر از زبان‌های و اندیشه‌های ملل دیگر قرار دارد. یکی از تأثیرگذارترین ادیبان در حوزه ادبیات عرفانی، ابن عربی است که با ترجمه آثارش به فارسی و زبان‌های دیگر نقش او نمایان‌تر می‌شود. ادبیات فارسی اگر یک مضمون بارز داشته باشد، درون‌مایه عرفانی است. در این پژوهش به روش کتابخانه‌ای و فیش برداری در ادبیات تطبیقی، سعی شد تا تأثیرگذاری و تأثیرپذیری از شعر ابن عربی در اشعار امام خمینی مورد بررسی قرار گیرد. در این پژوهش، ده مضمون عرفانی که عبارتند از: عشق، وحدت وجود، حقیقت محمّدیّه یا انسان کامل، توبه و إنابه، تقوی و ورع، زهد، فقر، صبر، توکّل و رضا در اشعار ابن عربی و امام خمینی مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌های ما در این پژوهش، با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای، این است که: مخاطب اشعار ابن عربی، بیشتر سالکان راه حق و مخاطب اشعار امام خمینی، بیشتر عامّه مردم به حساب آورده شده‌اند. در جمع بندی هر ده موضوع اختلاف نظری میان مضمون عرفانی مشاهده نشد، مگر در مضمون ولایت و حقیقت محمّدیّه .ابن عربی جایگاه ولایت را برای خودش بعد از پیامبر و حضرت عیسی قائل است در حالی که در شعر امام خمینی تنها امامان شیعه این جایگاه را دارند. تأثیر ابن عربی و اندیشه‌های او بر فکر تمامی شاعران عارف فارسی زبان، مشهود است. امام خمینی همانطور که گفته شد، در جوانی علاقه‌مند به ابن عربی بودند و آثارشان را مطالعه و مورد نقد قرار می‌دادند؛ به همین خاطر افکار صوفیانه ایشان بعدها در اشعار امام خمینی نمایان شد. در بررسی دواوین شعری ابن عربی و امام خمینی با توجه به فقیه بودن این دو ادیب، تأثیرپذیری‌شان از قرآن که سرچشمه عرفان است، مشهود نمود، بنابراین تأثیرپذیری ابن عربی و امام خمینی از قرآن هم در طول پژوهش با استناد به آیات قرآن ذکر شد.

علم اعتقاد به امامت را به عنوان یکی از مطالب ضروری و مهم ارکان اعتقادی است و بحث صفات امام نشان دهنده نوع نگاه شیعه به مقوله امامت است آنچه اهمیت دارد، کیفیت علم امام است که از دوره‌های نخستین مورد توجه متکلمان قرار گرفته است و هر کدام بر اساس مشرب فکری خویش، رویکردی در پیش گرفته و مکاتب فکری بر اساس مبانی فکری و نوع رویکرد عقل‌گرایانه یا نقدگرایانه به استقبال این بخش از صفات امام رفته‌اند. نتایج در رساله با تتبع در آثار متعدد علامه جوادی برای پاسخ به شبهات؛ به بحث علم امام در سه محور، «قلمرو و ویژگی منابع»، پرداخته و به سؤالات، پاسخ داده است. بررسی نحوه وجود علم امام از دیدگاه علامه علاوه مسائلی چون شأنی یا فعلی و معصومانه یا خطاپذیر، حضوری یا حصولی، موهبتی یا اکتسابی بودن از جمله مسائل موجود در بحث علم امام است. مسئله دیگرتحقیق این است که امام دانش خود را چگونه به دست می‌آورد و سرچشمه‌های علم او کدامند؟ و آیا منابع علم امام دارای سهم‌بندی نیز هستند؟ در این بحث به انواع منابع مکتوب یا منابع غیرمکتوب پرداخته می‌شود تا معلوم گردد از دیدگاه علامه جواد منابع علم چیست؟ و کدام منبع بیشترین سهم را در دانش ایشان داشته است؟ در نهایت پس از پاسخگویی به تمام مسائل فوق دیدگاه خاص علامه جوادی در بحث دانش علم امام حاصل می‌گردد. از قبیل اینکه قلمرو امام شامل چه مواردی می‌شود؟ آیا دانش امام تنها اختصاص به دین دارد و آیا قلمرویی که موضوع علم امام است علاوه بر موضوعات احکام و تشریع، دانش علم امام به موضوعات غیب و علم به حروف و زبان‌ها و موضوعات خارجی نیز تعلق می‌گیرد؟ به این سؤالات باروش توصیفی ـ تحلیلی و پاسخ به شبهات و مستندات نقلی (آیات و روایات) و ادله عقلی و کمک گرفتن از متکلمین برای فهم دقیق‌تر از قلمرو، ویژگی‌ها و منابع باغور در تمام آثار علامه جوادی بتوان پایان نامه‌ای جامع و کامل ارایه داد.علم اعتقاد به امامت را به عنوان یکی از مطالب ضروری و مهم ارکان اعتقادی است و بحث صفات امام نشان دهنده نوع نگاه شیعه به مقوله امامت است آنچه اهمیت دارد، کیفیت علم امام است که از دوره‌های نخستین مورد توجه متکلمان قرار گرفته است و هر کدام بر اساس مشرب فکری خویش، رویکردی در پیش گرفته و مکاتب فکری بر اساس مبانی فکری و نوع رویکرد عقل‌گرایانه یا نقدگرایانه به استقبال این بخش از صفات امام رفته‌اند. نتایج در رساله با تتبع در آثار متعدد علامه جوادی برای پاسخ به شبهات؛ به بحث علم امام در سه محور، «قلمرو و ویژگی منابع»، پرداخته و به سؤالات، پاسخ داده است. بررسی نحوه وجود علم امام از دیدگاه علامه علاوه مسائلی چون شأنی یا فعلی و معصومانه یا خطاپذیر، حضوری یا حصولی، موهبتی یا اکتسابی بودن از جمله مسائل موجود در بحث علم امام است. مسئله دیگرتحقیق این است که امام دانش خود را چگونه به دست می‌آورد و سرچشمه‌های علم او کدامند؟ و آیا منابع علم امام دارای سهم‌بندی نیز هستند؟ در این بحث به انواع منابع مکتوب یا منابع غیرمکتوب پرداخته می‌شود تا معلوم گردد از دیدگاه علامه جواد منابع علم چیست؟ و کدام منبع بیشترین سهم را در دانش ایشان داشته است؟ در نهایت پس از پاسخگویی به تمام مسائل فوق دیدگاه خاص علامه جوادی در بحث دانش علم امام حاصل می‌گردد. از قبیل اینکه قلمرو امام شامل چه مواردی می‌شود؟ آیا دانش امام تنها اختصاص به دین دارد و آیا قلمرویی که موضوع علم امام است علاوه بر موضوعات احکام و تشریع، دانش علم امام به موضوعات غیب و علم به حروف و زبان‌ها و موضوعات خارجی نیز تعلق می‌گیرد؟ به این سؤالات باروش توصیفی ـ تحلیلی و پاسخ به شبهات و مستندات نقلی (آیات و روایات) و ادله عقلی و کمک گرفتن از متکلمین برای فهم دقیق‌تر از قلمرو، ویژگی‌ها و منابع باغور در تمام آثار علامه جوادی بتوان پایان نامه‌ای جامع و کامل ارایه داد.

سوره واقعه پنجاه و ششمین سوره از سوره‌های مفصلات قرآن است که در جزء بیست و هفتم قرآن قرار دارد. سوره واقعه از سور مکی قرآن است ولی ابن عباس و طبرسی برخی آیات نظیر آیات 81 و 82 این سوره را مکی نمی‌دانند. این سوره 96 آیه دارد و بطور کلی به قیامت، رستاخیز و اتفاقات آن و شرح حال نیکوکاران و بدکاران می‌پردازد. موضوعاتی که این سوره با تفصیل بدان می‌پردازد شامل: ظهور قیامت و حوادث سخت و وحشتناک آن (1-6)، گروه بندی انسان‌ها به اصحاب یمین، شمال و مقربین، بیان شرح مقامات مقربین و انواع پاداش آن‌ها در بهشت (7-11)، شرح مواهب الهی اصحاب یمین (12-40)، شرح مجازارت‌های اصحاب شمال در دوزخ (41-56)، ذکر دلایل مختلفی برای مسئله معاد با اشاره به خلقت انسان، نزول باران و رشد گیاهان، ترسیم حالات احتضار و انتقال از این جهان به جهان دیگر(57- 87) ، بیان اجمالی پاداش مومنان می‌باشد. از نکات ویژه این سوره آن است که با توجه به اهمیت موضوع قیامت، خداوند سوره را بدون مقدمه چینی با وقوع واقعه‌ای سهمگین آغاز می‌کند و از همان ابتدا با صلابت خاصی، قیامت و رخداد حتمی رستاخیز را به انسان‌ها یادآور می‌شود. بین جملات یک متن روابط معینی برقرار است که آن متن را از مجموعه جملاتی که بطور تصادفی کنار هم قرار می‌گیرند، متمایز می‌کند. مجموعه این روابط را انسجام متنی می‌نامند. از آنجایی که یکی از ویژگی‌های قرآن کریم این است که در هر سوره موضوعات گوناگونی را بیان می‌کند که در نگاه نخست ممکن است به زعم دشمنان اسلام و قرآن به پراکنده گویی تعبیر شود و آن را به عنوان عامل ضعف قرآن بدانند. از این رو برای دفاع از حقانیت قرآن لازم است تا کیفیت انسجام متنی قرآن بررسی و ارائه شود تا راه بر این دشمنان مسدود گردد. در پاسخ به این شبهات، اندیشمندان دینی نظریات متعددی برای اثبات انسجام متنی سوره‌های قرآن ارائه نموده‌اند که می‌تواند انسجام آیات سوره‌ها را تا حدودی نشان دهد. یکی از مباحث ارزشمند در تفسیر قرآن بررسی کیفیت تناسب و ارتباط آیات یک سوره با یکدیگر است که در علم متن شناسی از آن با اصطلاح انسجام متنی سوره‌های قرآن یاد می‌شود. بررسی کیفیت تناسب و همبستگی آیات قرآن در نحوه نگرش به محتوی قرآن و چگونگی برداشت از محتوی آن و درک بهتر و دقیق تر از قرآن منجر می‌شود. تاکنون حدود 15 نظریه مختلف برای تبیین کیفیت انسجام متنی سوره‌های قرآن ارائه شده است(خامه گر 1397). انسجام متنی بر سه مولفه انسجام واژگانی، انسجام دستوری و انسجام پیوندی استوار است. انسجام واژگانی، نوعی از انسجام است که واحدهای واژگانی زبان به لحاظ محتوی و معنی با یکدیگر ارتباط می یابند. در انسجام دستوری این ارتباط بین واحدها بر پایه روابط نحوی است و در انسجام پیوندی ارتباط معنایی و منطقی در میان جملات وجود دارد(مهدی زاده 1402). از آنجا که واژگان قرآنی می‌توانند در ساختارها و کاربردهای مختلف، معانی متفاوتی را بیان کنند، لازم است تا با درک درست معانی و مفاهیم واژگان به درک صحیح از منظور مورد نظر قرآن دست پیدا کرد تا در این میان از انحرافات تفسیری و برداشت‌های احکام و ترجمه‌های نادرست جلوگیری شود. سوره واقعه سیصدوهفتادوهشت کلمه دارد که در میان آن‌ها تعدادی کلمات کلیدی و با بار معنایی بالا همچون واقعه ، وقعت، بست، کاذبه ، السدر، المخضود، الحنث، الطلح وجود دارند که در کتبی همچون مجمع البیان ارائه شده‌اند و در کتب تفسیری برآن‌ها تاکید شده و مورد تفسیر و تاویل قرار گرفته اند.این واژگان به گونه‌ای هستند که در متن سوره قابل جایگزینی با کلمات مشابه دیگری نیستند به عنوان مثال در آیه " اذا وقعت الواقعه" کلمه "واقعه" که بیانگر قیامت است را نمی‌توان با واژه "قیامت" و یا واژه "ساعه" و یا هر واژه دیگری جایگزین کرد. این در واقع در حکم اعجاز است که حتی کلمه ای از قرآن را نمی توان تغییر و تعدیل نمود. در آیات "فَأَصۡحَٰبُ آلۡمَیۡمَنَهِ مَآ أَصۡحَٰبُ آلۡمَیۡمَنَهِ" وَأَصۡحَٰبُ آلۡمَشۡـَمَهِ مَآ أَصۡحَٰبُ آلۡمَشۡـَمَهِ وَآلسَّـٰبِقُونَ آلسَّـٰبِقُونَ " معرفی گروه-های سه گانه انسان‌ها در روز قیامت، برای هر یک توصیف و استفهام با استفاده از نام همان گروه بکار می‌برد که این سه توصیف و استفهام با یکدیگر تفاوت دارند. در مورد اصحاب یمین این استفهام در مقام بزرگداشت آنان است و به شگفت آوردن مخاطب از حال اصحاب یمین است ولی در مورد اصحاب شمال این استفهام از جهت شگفت انگیزی و هول انگیزی است. در مورد سابقون نیز تاکید بر سبقت گیرندگان از یکدیگر در انجام کارهای خیر است و توصیف بندگانی است که در برابر اصحاب یمین برترند و بلافاصله در آیه بعد از معرفی این دسته، آنان را مقربون می شمارد و سپس به بیان نعت‌های آنان در بهشت می‌پردازد این در حالی است که برای اصحاب یمین تنها از مواهب بهشتی بر ایشان را بر می‌شمارد. از اعجازهای کلامی خداوند در این سوره می‌توان به مجمل گویی و ایجاز سخن اشاره کرد که در نوع خود شگفت انگیز است. مثلا در آیه "خافضه رافعه" تنها دو کلمه پس از بیان رخداد واقعه و بیان عدم کذب آن است ولی درون خود مفاهیم زیادی را جای داده است و از این دو کلمه می‌توان چندین جمله بیان و استنباط نمود و در واقع بیان کننده این است که در روز قیامت، نظم عالم زیر و رو می شود و باطن قلب‌ها مشخص می-شود. در این سوره و در آیات مختلف آن از کلماتی موزون و هم آهنگ با یکدیگر استفاده شده است و سوره را در کمال انسجام و پیوستگی و هماهنگی نشان می‌دهد. به عنوان مثال در آیات بیان حالات اصحاب یمین در بهشت ا ز کلمات، مخضود، منضود ، ممدود و مسکوب بکار رفته است که زیبا و خوش آوا و آهنگین است و در همین حال مراتب منعم را می‌توان به صورت یک جریان پیوسته در نظر آورد. در سوره واقعه واژگانی یافت می‌شوند که تنها یک بار در قرآن بکار رفته‌اند (واژگان تکامد). از جمله این واژگان می‌توان به واژگانی همچون: اباریق، مخضود، مسکوب، طلح و المزن و موضونه اشاره کرد (کریمی نیا (1393)