جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫يکي از مهم‌ترين مباحث فلسفي درباره اختيار، پرسش از نسبت اختيار با ضرورت علّي(ضروري بودن وجود معلول در صورت تحقق علت تامه) است. اين پرسش از آن جهت مهم است که پذيرش يا عدم پذيرش ضرورت علّي ما را به انکار اختيار سوق مي‌دهد؛ چرا که ضرورت علّي يا صادق است و يا صادق نيست. اگر صادق باشد، ما اختيار نداريم؛ زيرا تمام کارهاي ما (از جمله اراده)، نتيجه تخلف‌ناپذير علت‌هاي سابق خواهند بود. اگر ضرورت علّي صادق نباشد، باز هم اختيار نداريم؛ زيرا همه رويدادها شانسي خواهند بود و نمي‌توان آنها را به فاعلي نسبت داد. بنابر اين، در هر دو حالت اختيار نداريم. در اين قياس که داير بين نفي و اثبات است، ما يا بايد نشان دهيم که دست‌کم يکي از دو بخش اشتباه است و يا منکر اختيار شويم. نگارنده در اين تحقيق کوشيده است تا پاسخ اين پرسش را از ديدگاه دو فيلسوف غربي و اسلامي، يعني دِرک پِربوم، فيلسوف معاصر آمريکايي و مدرس حال حاضر(2013) دانشگاه کرنل و شهيد مرتضي مطهري (1298-1358)، فيلسوف و فقيه مسلمان خراساني جويا شده و با نگاه توصيفي و تحليلي به مقايسه آنها بپردازد. در باره نسبت اختيار و ضرورت علّي، دو ديدگاه کلي بين فيلسوفان وجود دارد: سازگارانگاري و ناسازگارانگاري. معتقدان به ديدگاه اول مي‌گويند: ما جهان‌هاي ممکني سراغ داريم که در آن، هم ضرورت علّي وجود دارد و هم اختيار. در مقابل، معتقدان به ديدگاه دوم مي‌گويند: در هر جهان ممکني که ضرورت علي حاکم باشد، اختيار وجود ندارد و دليل وجود نداشتن اختيار در اين نوع جهان‌ها وجود ضرورت علي است. نويسنده دليل‌هاي هر يک از اين اقوال را ذکر کرده، سپس به طرح نقاط اشتراک و افتراق ديدگاه شهيد مطهري و پربوم پرداخته است. شهيد مطهري قول اول را پذيرفته است و پربوم قول دوم را. مهم‌ترين نقطه اشتراک ديدگاه اين دو در اين است که هر دو جزو کساني هستند که وجود اختيار را محال نمي‌دانند. مطهري و پربوم دو تلقي متفاوت از عليت دارند. پربوم تعين‌گرايي علّي را حقيقتي تجربي مي‌داند؛اما مطهري علّيت را يک اصل عقلي مي‌داند. مطهري معتقد به سازگاري ضرورت علّيو اختيار است و پربوم معتقد به ناسازگاري آنها. پربوم در باره سازگاري اختيار و عدم ضرورت علّي شکاک است؛ اما مطهري آن دو را ناسازگار مي‌داند.

انسان خدا و جهان یکی از محورهای اندیشه بشری است که در طول تاریخ و در همه جوامع پرسش‌های مهم و اساسی همواره درباره آن مطرح شده و می شود، تمام تلاش فکری بشر متوجه این سه کانون و یافتن پاسخ مناسب برای پرسش‌های مربوط به آن است. در این میان شناخت انسان و حل معماها و رازهای نهفته آن از اهمیت ویژه‌ای برخودار است چنانچه برخی از اندیشمندان، انسان را فراتر از دیگر موجودات، برخی آن را موجودی همتراز دیگر حیوانات وعده‌ای نیز فروتر از حیوان و ناتوان و ضعیف معرفی کرده‌اند.امّا انسان در مکاتب الهی جایگاه ویژه‌ای دارد او اشرف مخلوقات است ، دارای بیشترین و بالاترین ظرفیت علمی است، او می‌تواند مسیری طولانی و پر فراز و نشیب را بپیماید که از بلندای علین تا پرتگاه سائلین فاصله دارد اوهدف آفرینش است و منشاء تمامی خیرات وشرارت‌ها ، او جهان را به تسخیر خویش در می‌آورد و در خلقتش ملائک به سجده او فرمان داده می‌شوند استاد مطهری نیز یکی از اندیشمندان و مربیان دلسوز در عصر انقلاب اسلامی است که دربارۀ انسان از دیدگاه قرآن سخنان فراوان وقابل تأملی را بیان نموده است، بطور او می‌گوید: انسان در مکتب پیامبران که قرآن کامل‌ترین بیان آن است، با انسانی که بشر از راه علوم می‌شناسد متفاوت است یعنی این انسان بی‌گسترده‌تر از کسانی است که بشر از راه علوم می‌شناسد، او در میان دو پرانتز(تولد-مرگ) قرار دارد و قبل وبعد از این پرانتز را تاریکی فرا گرفته است و از نظر علوم بشری مجهول است، ولی انسان در قرآن کریم این پرانتزها را ندارد، از جهان دیگر آمده است ، درمدرسه‌ی دنیا باید خود را تکمیل کند وآینده‌اش به جهان دیگر بستگی دارد. همچنین گوید انسان دارای بالاترین بشرین ظرفیت علمی است، او اشرف مخلوقات است، او کسی است که ملائکه در برابرش سجده می‌کنند، خداوند پیامبران و امامانرا برای هدایت او فرستاده و در نهایت هدف آفرینش انسان ما رسیدن به کمال همان خداست می‌داند در همین راستا در کتاب دین و زندگی سال دوم دبیرستان نیز نشأت گرفته از کلام وحی و برگزیده از معارف دینی اسلام و فلسفه انسان شناسی اسلامی است و هدف از آموزش این مطالب طبق نظر مؤلفین کتاب رسیدن دانش‌آموزان به روشنایی و حقیقت اندیشه درست در تصمیم‌گیری‌های قاطع و کسب موفقیّت در شناخت خدا در رسیدن به کلام می‌باشد،که اهمیت شناخت کامل وهدف آفرینش انسان برای نسل جوان جامعه انگیزه اصلی این تحقیق به شمار می‌رود، که این پژوهش ، برای گردآوری اطلاعات در مرحله اول دیدگاههای استادمطهری را در زمینه انسان شناسی بر مبنای محدودیت انسان شناخت انسان ، توصیف انسان، امتیازات انسان و ... بیان نمود ( سپس در مرحله دوم) پس از بررسی کتاب دین و زندگی سال دوم دبیرستان ، استخراج مقوله‌های انسان شناسی از کتاب در زمینه‌های یاد شده را پرداخت و در مرحله آخر داده‌های بدست آمده را مقایسه نمود تا بتواند نقاط مشابه و تفاوت را بیان نماید. پس از بررسی مقوله‌های انسان شناسی در دو مرحله یافته‌های پژوهش نشان داده‌اند که در مجموع تناسب قابل توجهی بین محتوای کتاب وایده‌های فلسفی استاد مطهری موجودات، لیکن فقط در برخی از موارد، مقولاتی نظیر، عدم وجود تعریف مشخص و یا حتی مختصر از انسان، عدم پرداختن به تفاوت‌های انسان با سایر جانداران نظیر اجتماعی بودن... به چشم می‌خورد. که به آن پرداخته می‌شود و یا اگر پرداخته شده کمرنگ بوده است.