جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شخصیت‫ یکی از شاخه های مهم روانشناسی است که در قرن بیست و یکم مورد توجه روانشناسان واقع شده است. پژوهش‫ های مرتبط با موضوع نشان می‫ دهد که دانشمندان اسلامی قرن‫ ها پیش از روانشناسان غربی به مسائل علم النفس توجه دقیق و عمیقی داشته‫ و در نوشته‫ها و متون کلاسیک از اصطلاحاتی مانند نفس، قلب و روح استفاده کرده و در شناسایی و شناساندن شخصیت تلاش علمی داشتنه اند. در این میان، حکمت متعالیه ملاصدرا، علم النفس را با رویکرد جامع، ارائه نموده و واکاوی در آن می‫تواند مبنای بسیاری از مسائل و مباحث شخصیت‫شناسی قرار گیرد. در رساله حاضر سعی شده است با استفاده از روش کتابخانه‫ای، تحلیل محتوایی آثار ملاصدرا و ارائه نظریه با تاکید بر ابتکاری بودن آن، اندیشه‫های ملاصدرا در زمینه شخصیت انسان‫ها مورد بحث و بررسی قرار گیرد. مسئله اساسی رساله این است با توجه به ادبیات کلاسیک و مدرن در حوزه ی شخصیت شناسی، شخصیت را از دیدگاه ملاصدرا به عنوان نخستین مطالعات مورد بررسی قرار دهد. روش تحقیق حاضر کیفی است و داده های مورد نیاز را با مراجعه و مرور آثار و نوشته های ملاصدرا، تحلیل شده است. این داده ها در نهایت در قالب مفاهیم محوری و مقوله های کلیدی دسته بندی شده است. تبیین تفاوت عرضی و ذاتی شخصیت انسان‫ها، عوامل موثر بر شخصیت نخستین و اکتسابی، طبقه‫بندی شخصیت انسان بر اساس شخصیت ثانوی، و معرفی علم و عمل به عنوان اساسی‫ترین عامل رشد و تنوع شخصیت از کلیدی ترین یافته های رساله حاضر بوده است. نتایج رساله نشان می دهد که نخست بر اساس مبانی فسلفی ملاصدرا، بویژه نظریه تشکیک در وجود، شخصیت انسان دارای مراتب و درجاتی است که شخصیت نخستین آن غالبا برگرفته از وراثت و محیط و شخصیت اکتسابی آن بیشتر تحت تاثیر، علم و عمل انسان شکل می گیرد. سپس فطرت به عنوان زیر بنای شخصیت انسان در نظر گرفته شده است و سپس بر اساس نظام فلسفی ملاصدرا، انسان‫ها در شخصیت نخستین دارای تفاوت عرضی و به افراد مختلف تقسیم می‫شوند، ولی در شخصیت اکتسابی دارای تفاوت ذاتی و به انواع مختلف از جمله شخصیت حیوانی، شیطانی و ملکی تقسیم می‌شود.

یکی از قاعده‌های فلسفی قاعده «‌لا مؤثر فی الوجود الا الله‌» است؛ به این معنا که در جهان هیچ فاعل حقیقی به جز خداوند نیست‌. زیرا تنها او هستی بخش و اثربخش است. بر این اساس موجودات‌، از سِفلی گرفته تا عِلوی و از مُلکی تا مَلکوتی، از جسمی تا روحی‌، از ظاهری تا باطنی، از دنیوی تا اخروی، و در موجودات عالم طبع و طبیعت از هیولای اولیه تا آخرین نقطه فعلیت و کمال، هر چه به وجود آمده و خواهد شد،همه از وجود خدا است. در این پایان‌نامه با روش تحلیلی ‌_‌توصیفی‌ تلاش شده است تا دیدگاه دو فیلسوف شهیر‌، ابن سینا و ملاصدرا در باب قاعده «‌لا مؤثر فی‌الوجود الا الله‌» بررسی شود. ابن سینا با بهره‌گیری از اصل علیت‌،علت حقیقی را تنها خداوند می‌داند و مابقی موجودات را علل واسطه می‌داند و به این شکل به حل و فصل این مسئله اقدام کرده است و ملاصدرا با دخالت دادن شهود در کنار استدلال به عنوان ابزاری مهم در فهم حقایق‌،‌ بر پایه‌ی وجود رابط و مستقل این مسئله را تبیین کرده است. محتوای کلی این نظریه این است که معلول، جز فقر و نیاز و ربط به علت، هیچ چیزی از خود ندارد و ذات و وجودش، همه از آن علتش است.

یاسپرس از فلاسفه‌ اگزیستانسیالیستی است که بر «وجود مطلق» تأکید فراوان داشته است و در خلال آثار خود، وجود مطلق را در دو جهت که شامل هستی فی‌نفسه‌ای است که ما را احاطه کرده و هستی‌ای که ماییم، ارائه کرده و هستی‌ای که محیط بر ماست را شامل «جهان» و «امر متعالی» دانسته و هستی‌ای که ماییم را شامل مراحل «دازاین» و «آگاهی کلی» و «روح» و «اگزیستانس» می‌داند. از سوی دیگر ملاصدرا مسئله‌ی وجود مطلق را به انحاء مختلف در میان آثار خویش گنجانیده که شامل چهار اطلاق وجود مطلق برای مفهوم عام انتزاعی بدیهی وجود، عنوان وجود مطلق در مقام مطلق وجود مقسمی (موضوع فلسفه)، عنوان وجود مطلق در مقام ذات اقدس الهی، عنوان وجود مطلق در مقام فعل (فیض منبسط) می‌باشد. در این پایان‌نامه مسئله‌ی وجود مطلق به حسب ضرورت تحقیقات تطبیقی در سنت فلسفه اسلامی و سنت فلسفه غربی برای دست‌یابی به وجوه اشتراک و وجوه افتراق در تعابیر مشترکی مثل وجود مطلق می‌باشد که به صورت تطبیقی بین آراء ملاصدرا و یاسپرس بررسی شده تا از نتایج به دست آمده در این تطبیق در استفاده بهینه از هر دو دستگاه فلسفی، استفاده‌های علمی و عملی گشته و سدّی در برابر مغالطات لفظی باشد. از نتایج به دست آمده وجوه مشترک در اطلاقات هر دو فیلسوف می‌باشد و هم‌چنین اشتراک لفظی وجود مطلق در برخی اطلاقات وجود مطلق بین صدرا و یاسپرس است. صدرا در پرتو وجود مطلق به گونه‌ای سیر کمالات علمی و عملی را مشخص گردانیده و یاسپرس مراحل تحقق اگزیستانس را در پرتو وجود مطلق فراگیرنده مشخص کرده است. پیشنهاد نگارنده توجه بسیار محققانه به این رویکرد در هر دو طرف است که از میان این تحقیقات یقیناً به برکات علمی و عملی بسیار می‌توان نائل شد.

از جمله اهداف اصلی در زندگی انسان سعادت است، که به جرأت می‌توان گفت درتمام ادیان از محوریت خاصی برخوردار است. سعادت از مهم ترین و اساسی ترین مسائل زندگی بشر به شمار می رود و علیرغم تلاش بیشتر مردم برای نیل به این مهم، در تعریف آن عقیده مشترکی ندارند. دراین رساله سعی برآن است تا در حد بضاعت به تحلیل سعادت و مؤلفه های آن از دیدگاه دو اندیشمند شرق و غرب؛ صدرالمتالهین و سورن کرکگور بپردازیم و براساس نظام فکری آنها چگونگی رسیدن به سعادت که هدف نهایی و مطلوب هرفردی در زندگی است را بیان کنیم. ملاصدرا ادراکات عقلی را مهمترین امور برای انسان می داند و برترین معقولات را معرفت به خدا و علم به صفات و اسماء الهی معرفی می کند. سعادت حقیقی از دیدگاه وی جز مشاهده عقلی نیست. شاخص ترین خصوصیت صدرا بحث بر سر عقل نظری و عقل عملی و نقش هرکدام در رسیدن به سعادت است. ملاصدراعقل نظری را در این خصوص مهم تر می داند. او افراد را از عبادات تقلیدی برحذر دانسته و به اطاعت از حق یا تعقل و برهان از معارف الهی تشویق و ترغیب می کند. ملاصدرا انسان را موجودی مختار می داند که با بهره مندی ازسرشت الهی و علم حضوری به خود وخدای خود با گرایش فطری در پرتو عقل و اختیار به سعادت که همان قرب الهی است نائل خواهد شد. کرکگور اما سعادت را در سرسپردگی به ایمان و ارتباط باخدا می داند، اما نه آنچه از طریق استدلالهای عقلی و مراسم مذهبی بتوان به آن رسید. ایمان کرکگوری امری سابجکتیو و فردی به دور از استدلالهای عقلی است که بایستی آن را تنها با اراده ای توأم با اضطراب و دلهره به تملّک خود در آورد. تشابه دیدگاه ملاصدرا و کرکگور در این است که هر دو سعادت را امری فردی و سابجکتیو می دانند و بر عواطف و ایمان درونی در دنیا به این مهم تاکید دارند. اما اختلاف این دو متفکر در این است که ملاصدرا سعادت را تکامل عقلی انسان و اتحاد آن باعقل فعال معرفی می کند و رکن اصلی سعادت را ایمان عقلی می داند. اما کرکگور با نگاهی دینی سعادت را تنها در ایمان آن هم ایمانی مطابق با مسیحت می داند.

مسأله ارتباط نفس و بدن نه تنها یکی از چالش برانگیز ترین مسائل فلسفی، بلکه مسائل انسانی است؛ که تا به امروز نظریات گوناگونی برای پاسخ به آن مطرح شده و فلاسفه و دانشمندان بسیاری را برای حل این مشکل به طرح مبانی فلسفی و ذهنی وادار نموده است. از بارزترین و . شاخص ترین فلاسفه و متفکرانی که به این بحث پرداخته اند می توان به شیخ الرئیس ابوعلی سینا و صدرالمتألهین حملاصدرای شیرازی اشاره کرد که هر یک برای گذر از این وادی پر رمز و راز، مبانی فلسفی جدیدی را ارائه نموده و ساختاری را بنا نهاده اند که تا به امروز از اصلی ترین نظریات و مبانی برای پاسخ به این مسأله به شمار می رود. ابن سینا حدوث نفس را موجودی مجرد و غیر مادی (روحانیه الحدوث و البقاء) می داند و تاکید می کند که تا جسم آمادگی خاص نیابد، نفس امکانی، حادث و افاضه نمی شود. حال اینکه ملاصدرا نفس را جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء می داند. بدین معنا که رابطه بین موجود مادی و مجرد را ناممکن می داند. وی با بهره گیری از اصول فلسفى عام . خویش، همچون اصالت و تشکیک وجود، حرکت جوهری و سرانجام ترکیب اتحادی ماده و صورت، به ترکیب اتحادی و ذاتی نفس و بدن نایل . می شود. وی حقیقت نفس را حقیقت تعلقی می داند. در این پایان نامه تلاش کنیم .با پرداختن به نظریات این دو فیلسوف بزرگ و با بررسی تطبیقی نظریات این دو عالم جهان اسلام به این سوال | پاسخ دهیم که نفس مجرد چگه نه با بدن مادی در ارتباط است.

دیدگاه‌ها در باب رابطه علم پیشین الهی و اختیار انسان، از تنوّع قابل توجّهی برخوردار است و از نفی علم پیشین از خداوند تا نفی اختیار را شامل می‌شود. غالب فیلسوفان اسلامی، با تبیین‌های مختلف، به اثبات سازگاری این دو اهتمام داشته‌اند. بنابراین مسئله این پژوهش کشف رویکرد صدرایی درخصوص این موضوع بر اساس مبانی هستی‌شناختی و جهان‌شناختی است، که پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل و تطبیق و استفاده از داده‌های کتابخانه‏ای انجام گرفته، به بررسی تحلیلی آثار صدرالمتألهین در این موضوع پرداخته است و با مقایسه فقرات مکتوب در این موضوع، به تطوّر در دیدگاه ملاصدرا تمرکز نموده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که صدرالمتألهین در آثار مختلف و برحسب مبانی هستی‌شناختی و انسان‌شناختی، به سه رویکرد متفاوت در تبیین سازگاری اختیار انسان و علم پیشین الهی دلالت نموده است. رأی نهایی صدرالمتألهین، مطابق با نگرش نهایی او در مبحث وحدت شخصی وجود و تجلی‌انگاری در باب عوالم خَلقی است.

در فلسفة اسلامی قوة واهمه یکی از قوای باطنی معرفی شده که عملکرد آن ادراک معانی جزئی است. فیلسوفان معمولاً کارکرد این قوة باطنی را به ادراک محبت و عداوت و امثال آن از معانی نهفته در افعال ارادی انسان و حیوانات اختصاص داده‌اند. صدرالمتألهین دو تحول عمده در رابطه با این قوة نفسانی انجام داده است: یکی اینکه قوة واهمة انسان را همان عقل نازل به مرتبة جزئیات دانسته است؛ دوم اینکه گسترة آن را به صورت مشخّص، از حد ادراک برخی معانی نهفته در افعال ارادی انسان و حیوان، به ادراک مطلق محکی معقولات ثانیة فلسفی تعمیم داده است. در این مقاله با روش تحلیلی- توصیفی، نخست به بیان دیدگاه فیلسوفان پیشین دربارة حقیقت قوة واهمه و قلمرو ادراکات آن پرداخته‌ایم. سپس ضمن بیان تفسیر صدرالمتألهین از حقیقت قوة واهمه و گسترة ادراکات آن، اشکالات معطوف به این نظریه را پاسخ داده‌ایم. در نهایت نیز به تأثیر آن بر کیفیت دست‌یابی به محکی معقولات ثانیة فلسفی اشاره کرده‌ایم. هدف پژوهش این است که نشان دهد علم به محکی معقولات ثانیة فلسفی از طریق اتصال قوة واهمه (عقل نازل) به خارج انجام می‌پذیرد و برای انتزاع این دسته مفاهیم از حقایق خارجی، نیاز به طرح پیچیدة برخی فیلسوفان معاصر نیست.

حقیقت جسم و جوهر مادی همواره مورد بحث و نظر میان فیلسوفان بوده است و نظرات مختلفی در مورد آن وجود داشته و دارد. لایب‌نیتس با ابداع مفهوم مناد و برشمردن اوصافی برای آن تبیین خاصی از حقیقت جسم می‌دهد. هدف پژوهش حاضر نقد و بررسی دیدگاه او در مورد جسم و ویژگی های آن بر اساس روش عقلی در حکمت اسلامی ‌می‌باشد. یافته تحقیق این است که او گرچه در مواردی همچون اثبات جوهریت برای جسم و ادراک تشکیکی برای مطلق جسم به حکمت متعالیه نزدیک می‌گردد اما با تعریف نادرستی که از مفهوم اتصال می‌دهد در پی آن است که برخلاف حکمت اسلامی‌امتداد را در جسم نه امری ذاتی بلکه امری ثانوی و عرضی معرفی کند. همچنین او با موهوم دانستن بُعد و امتداد در جسم، مفهوم «نـیرو» را بـه عنوان اصل اشیاء مطرح می‌کند در حالی که بنابر فلسفه اسلامی ‌نیرو عرض بوده و نمی‌تواند تشکیل دهنده جوهر و ذات جسم باشد.

معنای زندگی یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفی است که تمام افعال و افکار انسان‌ها با آن مرتبط است. ازآنجاکه شناخت معنای زندگی، متوقف بر شناخت خود انسان است؛ درنتیجه نوع نگاه هر فرد به خود، تأثیر زیادی در پاسخ او به چیستی معنای زندگی خواهد داشت. گرچه صدرالمتألهين به‌طور مستقیم از معنای زندگی سخن نگفته است؛ ولی با بررسی انسان و ویژگی‌های آن به هدف از زندگی که یکی از معانی «معنای زندگی» است، پرداخته و معتقد است که انسان دارای هدفی است که باید آن را کشف کند و تمام اعمال و رفتار و نیات خود را برای رسیدن به این هدف به‌کار ببندد. در این نوشتار به روش تحليلي ـ توصيفي به‌دست می‌آوریم که حقیقت انسان به نفس ناطقه خویش است که دارای دو قوة عقل نظری و عقل عملی است؛ درنتیجه کمال حقیقی انسان به تکامل مرتبه عقلی آن است. با توجه به حقیقت انسان و کمال حقیقی آن، انسان دارای دو هدف میانی و نهایی در زندگی خواهد بود. قرب الهی هدف نهایی از زندگی انسان است که با تحقق آن، انسان به حیات و سعادت حقیقی می‌رسد.

این‌که چه چیز شخص را آن می‌کند که هست، سؤالی است که ریشه در گذشتۀ دور دارد و اندیشمندان بزرگی برای یافتن هویت و واقعیت اشیاء آن را کاویده‌اند. ملاصدرای شیرازی یکی از اینان است. وی مبتکر یا مدافع سرسخت نظریۀ اصالت وجود در مقابل اصالت ماهیت است و معتقد است تشخص شی به نحوۀ وجود آن است. وی به دو گونه، نظریۀ تشخص خود را به فارابی نسبت داده است: اول به صورت نقل رأی از فارابی و دوم به صورت گزارش تصریحی. ملاصدرا در هشت کتابِ اسفار، شرح هدایۀ اثیریه، رسائل تسعه و حاشیه بر الهیات شفاء، مبدأ و معاد، رسالۀ تشخص، رسالۀ اللمیه، رسالۀ اتصاف الماهیة بالوجود این انتساب را تأکید کرده است، اما با وجود این، سندی برای این انتساب نقل نمی‌کند. این نوشتار با بررسی اَسناد، اِستناد تصریحی ملاصدرا را بر دایرۀ محک قرار داده است و با به میان آوردن سه شاهد شامل بررسی بعض دیگر از استنادات صدرا، بررسی این حکم در آرای صریح فارابی و نیز بررسی این نظریه بر پایۀ قاعدۀ شناخت سلف در پرتو خلف، انتساب این دیدگاه را به معلم ثانی مورد تردید قرار می‌دهد و نشان می‌دهد که ملاصدرا تا پیش از خود در این قول منفرد است. این نوشتار به توصیف اکتفا نمی‌کند و در پرتو یک قانون کلی، تبیین ارائه می‌دهد که چرا چنین استناد نامعتبری واقع شده است.