جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابوالحسن محمدبن اسماعیل لامعی گرگانی، از شعرای بنام اواسط قرن پنجم هجری است که در اشعارش تابع همان سبک و روش شاعران دوره اول غزنوی است و گاه بعضی از قصاید آنان را جواب گفته است. اشعار لامعى در وصف طبیعت و مدح بزرگان عصر خویش را بحقیقت می توان گلچینی از سه دیوان فرخی و عنصری و منوچهری دانست. تشبیهات گوناگون و اوصاف او از بیابان و اسب و رسوم و مظاهر مختلف طبیعت،خواننده را به یاد منوچهری می اندازد، اما جرات او در به کاربردن لغات مهجور عربی در برخی از قصاید از منوچهری نیز بیشتر است. او در مدح ابوالحسن علی بن محمد لامیه ای 56 بیتی سروده که تا حدی شبیه لامیه معلقه امروالقیس با 82 بیت است. ساختار کلى قصیده لامعی، همچون شاعر جاهلى با ایستادن بر اطلال و آثار خانه محبوب و گریستن شروع شده و پس از تغنی به یاد روزگاران خوش و گریستن بر رنج فراق و حسرت ایام وصال، قصد رحیل می کند و در نهایت، به مدح ممدوح می پردازد.از آنجا که معلقه امروالقیس دارای سه بخش اساسی است: توقف شاعر بر اطلال و آثار خانه محبوب و یاد ایام وصال و گریستن او، وصف ماجراهای عاشقانه خود مخصوصا در روز داره جلجل و وصف آنچه به هنگام آوارگی و بی خانمانی دیده است، نگارنده سعی دارد تا در این مقاله اشعار لامعی را از نظر ساختار و مضمون و تصویر با معلقه امروالقیس مقایسه نماید و وجوه تشابه و تفارق آنها را تبیین کند.

بررسی پیوند آیات یک سوره و دید ساختاری به سوره ها، نگرشی جدید است که هر چند به طور جزئی در تفاسیر متقدم وجود داشته، ولی در تفاسیر متاخر بیشتر مورد توجه است. در این پژوهش، ساختار سوره انسان، چگونگی پیوند آیات آن و دسته بندی آیات درون سوره، نشان داده شده است. ابتدا با نگاه به ساختار سوره در تفاسیر مختلف، دیدگاه های ارائه شده با تکیه بر نگرش های متفاوت در تقسیم بندی آیات بررسی و نقد شده اند. سپس، با توجه به دید پیوستگی (ارتباط لفظی، اسلوبی و بلاغی) و محتوایی، آیات سوره به چهار دسته (سیاق) تقسیم و ارتباط معنایی تبیین و بدین سان، ساختار هماهنگ و منسجم سوره، نشان داده شده است.

باتوجه به اینکه جذابیت آثار هنری ناشی از کیفیت ساختاری آنهاست و این ساختار اثر است که میتواند با نوع کارکرد خود چه زبانی، چه بیانی و زیباشناختی در میان دیگر آثار ادبی به برجستگی رسیده و به عنوان یک اثر ادبی در جامعه مطرح شود، در این میان قصد داریم شعر خاقانی، این شاعر بی بدیل ادب فارسی را بدلیل نوع کارکرد زبانی و بیانی اش و با در نظر گرفتن همسوئی شعر و نظم در کلام او از جنبه های مختلف زبانی، بیانی، زیبائی شناختی و آشنایی زدایی مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم.شگردهای زبان شاعرانه، مجازهای بیان شاعرانه، کاربردهای خاص دستوری و نحوی، ترکیب های معنایی جدید، نوآوری واژگانی و اینکه در شعر خود زبان اهمیت دارد و هدف خلاقیت و آفرینش کلامی است مواردی هستند که اهمیت بحث را بیش از پیش مشخص می کنند.

زمینه تحقیق ما دو متن با فاصله زمانی حدود هزار سال است؛ تاریخ بیهقی (قرن پنجم هجری قمری) و معصوم پنجم (قرن پانزدهم هجری قمری). گلشیری یکی از داستان نویسان معاصر در ایران است که به میراث ادبی فارسی توجه زیادی دارد و از آن در داستان هایش بهره می برد. هدف ما بررسی ساختهای نحوی در این دو متن است و نیز بررس تاثیر بیهقی بر گلشیری. این کار از دو جنبه می تواند مفید باشد: برای نویسندگانی که می خواهند از میراث ادبی پارسی در داستان هایشان استفاده کنند و برای محققان که می خواهند تحولات زبانی داستانهای پارسی را در طول تاریخ ادبیات پارسی مطالعه کنند.

با توجه به اینکه جذابیت آثار هنری اغلب ناشی از کیفیت ساختاری آثار است و این ساختار اثر است که می تواند با نوع کارکرد خود چه زبانی و چه بیانی و زیباشناختی در میان دیگر آثار ادبی به برجستگی رسیده و به عنوان یک اثر ادبی در میان یک ملت مطرح شود؛ در این میان شعر نظامی به دلیل نوع کارکرد زبانی و بیانی و با در نظر گرفتن این مساله که بسیاری از زیباییها و جذابیت های آثار نظامی به شکل و فرم آنها مربوط می شود و شعر و نظم در کلام نظامی در همسویی کامل قرار دارند، ما را بر آن داشت تا شعر این شاعر بی بدیل ادب فارسی را از جنبه های مختلف زبانی، بیانی، و زیبا شناختی و آشنازدایی مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم و نمونه هایی از موارد ساختارگرایی در اشعار نظامی (خسرو و شیرین و لیلی و مجنون) را بررسی کنیم، باشد که در معرفی این شاعر زبان دان و مسلط به امور زبانی، موثر و مفید واقع شود.در تحلیل حاضر، شعر نظامی از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گرفته است که به شرح زیر می باشد:الف) از لحاظ واژگانی (واژه گزینی، بازی با واژه، تناسب و تقابل واژگانی)ب) توان واژگانی (در سه مقوله جناس، سجع، تکرار و انواع آنها)ج) توازن نحوی (در دو محور همنشین سازی نقشی و جانشینی سازی نقشی)د) توازن آوایی (توازن واجی، هجایی و بالاتر)ر) برجسته سازی (در دو بخش قاعده کاهی (هنجارگریزی) و قاعده افزایی (وزن، قافیه و ردیف))

تقابل های دوگانه از مولفه های اساسی دیدگاه ساخت گرایی است که بنیان تفکر انسان و البته بنیان هستی را بر برابر نهاده های دوتایی می انگارد. نظریه ای که از زبان شناسی به مطالعات فرهنگی راه می یابد و سرانجام در وضعیت پسامدرن به چالش کشیده می شود. این مقاله بر آن است تا یکی از آثار ادبیات کلاسیک ایران، یعنی گلستان سعدی را که استوار به تقابل های دوگانه است، بر اساس این نظریه تحلیل کند.تقابل های دوگانه در مجموعه آثار سعدی و به طور ویژه، گلستان، دو کارکرد زیبایی شناسیک و فلسفی دارد، یعنی، گذشته از برابر نهادن دو به دوی آثار، ساختار هر اثر از نظر باب بندی، ساخت آوایی، واژگانی، نحوی و در نهایت کلیت کلام سعدی، بر اساس آن شکل می گیرد. این جستار با بررس چند نمونه، ضمن تبیین فلسفه کاربست این عنصر، پیوند ساختار کلام با درون مایه آن و در نهایت با واقعیت عینی زندگی را بررسی می کند.

در این جستار، ضمن بیان عوامل پدید آورنده سبک، به تحلیل روش و سبک هنری، ساختار، و ویژگی ‌های زبانی آثار نویسنده معاصر، بیژن نجدی (1320- 1376)، می ‌پردازیم. نجدی با فرم و محتوای ارزشمند و آمیختن شعر و داستان مبدع سبک خاصی شده است و با مهارت از عهده ظرافت‌ های آن بر‌آمده است. استعداد کم ‌نظیری در ادبیات داستانی داشته است اما با مرگ زود‌هنگام فرصتی برای خلق آثاری بیشتر نیافت. تحقیق و بررسی در‌ آثار نجدی و مطالعه ویژگی ‌های زبانی، بلاغی، و شاعرانگی آثار او، که نوعی تشخص سبکی به آثار وی بخشیده است، شاید بتواند راهی برای خوانش بهتر و دقیق ‌تر آثار دیگر نویسندگان امروز ایران باشد؛ زیرا ناشناخته‌ ماندن نویسندگانی که از شیوه و سبکی نو در روایت داستان‌ هایشان بهره برده ‌اند مطالعات ادبی را محدود می ‌کند و علاقه ‌مندان را از توجه به ادبیات معاصر باز ‌می ‌دارد.در این مجال، سه اثر داستانی نجدی را با نام ‌های یوزپلنگانی که با من دویده‌ اند، دوباره از همان خیابان‌ ها، و داستان ‌های ناتمام بررسی می ‌کنیم. بیژن نجدی با به ‌کارگیری زبان شاعرانه و با دایره‌ ای گسترده و بسیار سنجیده و همچنین با رعایت توازن عناصر داستان به زبان شعر نزدیک شده است. از این ‌رو، داستان ‌هایش را می ‌توان داستان شاعرانه نامید. پیش از نجدی کسان دیگر در زمینه درآمیختن شعر و داستان تلاش کرده ‌اند، اما هیچ ‌یک نتوانستند موفقیت نجدی را به ‌دست آورند.نخست، به عوامل پدید آورنده سبک ادبی، چگونگی بیان در روایت داستان، و عوامل شاعرانگی و آشنایی ‌زدایی پرداخته می ‌شود و سپس می‌ کوشیم آن عوامل را در داستان‌ های نجدی بیابیم و با ذکر نمونه ‌هایی بازشناسیم. فرض در این نوشتار بهره‌ گیری نویسنده از اصول زبانی، بلاغی، و شاعرانگی است. سعی شده است با مطالعه دقیق آثار، تحلیل جزئیات آن، و تطبیق داستان ‌های نویسنده با اصول زبانی، بلاغی، و ساختاری این موضوع اثبات شود.

از دیرباز بررسی توصیف و روایت در انواع ادبی مورد نظر پژوهشگران بوده و امروز روایت شناسی خود به دانشی خاص و بایسته تبدیل شده است. هر متن داستانی- هرچند که در آن روایت و توصیف به طور ذاتی به هم آمیخته باشند- از یک سو، نشان دهنده اعمال و رویدادهایی است که روایت را می سازند و از دیگر سو، شامل بازنمایی اشیا و شخصیت هاست که به آن توصیف گفته می شود. در این راستا، مقاله حاضر می کوشد به بررسی توصیف و جایگاه آن در رمان بپردازد. مطالعه روابط توصیف و روایت، ما را متوجه کارکردهای توصیف در رمان می سازد؛ یعنی نقشی که بخش ها و حالت های توصیفی در ترکیب کلی روایتگری بر عهده دارند. بنابراین سعی بر آن است که ابتدا تاریخچه توصیف در رمان، سپس ساختار توصیف و درنهایت مهم ترین کارکردهای آن در رمان از دیدگاه نقد و تحلیل ساختاری بررسی شود.

هر شاعر با توجه به فرهنگ،تمدن، سنت ها... و مجموعه ای که جامعه بر آن بنا شده است،همچنین "منی" که بر پایه حیات شخصی او در عالم محسوس، ناخودآگاه او، تخیل و زبانش شکل گرفته، افق خویش را ترسیم می کند. بر این اساس، روشی نو در نقد مضمونی ارایه شده است که منطبق بر خصوصیات نوشتار شاعرانه نو (مدرن) است و بر پایه افق دید استوار است. بدین ترتیب که نوشتار را همواره با افق در نظر می گیرد، افقی که نه تنها به فضای بیرون ارجاع می دهد بلکه به درون ضمیر شاعرانه و به فضای متن برمی گردد. در این نگرش که بر پایه علم تاویل یا هرمنوتیک استوار است، زبان وسیله ای خواهد بود برای تفسیر خود و جهان. پدیدار شناسی یکی از پایه های این دیدگاه نسبت به شعر است. بر این اساس، پدیدار شناسی و زبان شناسی دیدگاه های مشترکی پیدا می کنند که بر پایه آنها منتقدین ادبی می توانند ارتباطی میان تاثیرات محسوس و ذهنیت متن برقرار سازند. برای نخستین بار ژان پیر ریشارد به طور ضمنی به ارتباط میان محسوسات و ساختار زبان اشاره کرد. نکته ای که در حال حاضر محور تحقیقات یکی از شاگردان او، میشل کولو قرار گرفته است که در روش او، افق دید هر شاعر بر سه پایه مضمون، روان شناختی و بوتیقا قرار می گیرد.

«ردیابی فرآیند» تکنیکی است که در آن تحلیل گران کیفی تلاش می کنند که مکانیسمهای علی ای را مشخص نمایندکه متغیر تبیینی را به یک پیامد یا معلول پیوند می دهد. روش شناسان متاخر به این تحلیل گران کمک کرده اند تا درک و شناخت صوری تری از این تکنیک در تحقیقات تطبیقی کیفی و مطالعات موردی ارائه دهند. «تحلیل واقعه- ساختار»، بهترین و بسط یافته ترین تلاشها برای ترسیم نمودار صوری روایت پردازیهای غیرصوری به شکل ردیابی فرآیند می باشد. از سویی دیگر، جوهر مطالعات موردی در جامعه شناسی کلان عبارت است از آشکار کردن روایتهای تاریخی به شیوه «ردیابی فرآیند» که در آن، یک روایت تاریخی مرکب و پیچیده را به مراحل، رخدادها یا حوادثی تجزیه می کنیم که به صورت توالی علی به یکدیگر متصل شده اند. در خصوص انقلاب اسلامی ایران، به کارگیری تکنیک ردیابی فرآیند معطوف به بیان جزئیات حوادث و وقایعی است که منجر به تکوین انقلاب گردیده است. مرور تبیینهای انقلاب اسلامی ایران نشان داد که این تکنیک، بنا به اهداف مطالعه و چشم انداز نظری محقق، به صورت متفاوتی عرضه شده است. برخی، مثلاً بر اساس اهداف مطالعه و رویکرد نظری اتخاذ شده شان فقط به وقایعِ نقاط عطفی و مهم در انقلاب ایران اشاره کرده اند و از روایت پردازی تفصیلی کلیه حوادثِ مرتبط چشم پوشیده اند. در صورتی که دیگران، ضمن ارائه وقایعِ نقاط عطفی و مهم که مورد تاکید محققان دسته قبل بود، سعی کرده اند به حوادث و وقایع تاریخی بیشتری که منجر به انقلاب ایران شده است، بپردازند.