جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از آنجائیکه ماه رمضان دارای ویژگی هایی است که احکام و اداب خاصی را به خود اختصاص داده است. نوشته حاضر بر آن است مطالبی را در چهار بخش مختلف برای علاقمندان آماده کند. آن چهار بخش به شرح زیر است: بخش اول: در محضر ماه مبارک رمضان بخش دوم: مناسبتها بخش سوم: احکام روزه بخش چهارم: ادعیه و آداب ماه رمضان

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کت تاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود.) در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است. برخی از عناوين و موضوعاتي كه در اين جلد به آن پرداخته شده است عبارتند از: كتاب طهارت و احكام مربوط به آن، آداب مريض، آداب احتضار، احكام ميت، آداب تشييع جنازه، احكام نماز ميت و...

در عصر رسول‌خدا، رهبری و امامت امری آسمانی بود که خداوند می‌بایست تکلیف آن را معین کند، اما پس از وفات ایشان، عده‌ای از مسلمانان با انکار نصّ و نصب الهی، این امر آسمانی را به مسئله ای زمینی تنزل داده و راه هایی، از جمله بیت مردم با خلیفه را برای مشروعیت‌بخشی خلافت، مطرح نمودند. با این مبنا نیز بیعت با امیر مؤمنان علی، مردمی ترین، پرشورترین و شفاف ترین بیعتی بود که در طول تاریخ اسلام به وقوع پیوسته است. برخی از دروغ پردازان تاریخ (همچون سیف بن عمر) به منظور حفظ حیثیت کسانی که بعداَ بیعت خود را نقض کردند و در برابر علی به جنگ برخاستند، سعی کردند تاریخ را تحریف کنند و درباره اصل بیعت و چگونگی آن، خلافِ مشهور سخن بگویند. ویلفرد مادلونگ (مستشرق آلمانی) هرچند به رعایت انصاف و اتخاذ مواضع بی طرفانه مشهور است، اما در کتاب «جانشینی حضرت محمد(ص)» با استناد به همان منابع ضعیف، تحلیل‌های نادرست ارائه داده و دراین‌باره دچار خطا شده است. او بیعت مردم با امام علی را مبهم و بیعت برخی از اصحاب برجسته را اجباری تلقی نموده است و ریشه جنگ های سه گانه (جمل، صفین و نهروان) را با جریان بیعت پیوند می‌دهد. در این مقاله، دیدگاه مادلونگ درباره اصل بیعت، چگونگی آن و ریشه جنگ های سه‌گانه در عصر حکومت علی نقد و ارزیابی می‌شود.

شرح نهج‌البلاغة لابن ابى‌الحديد، به زبان عربى، نوشته ابوحامد، عبدالحميد بن هبة الله بن ابى‌الحديد معتزلى، متوفاى 656ق، مفصل‌ترين شرحى است كه بر نهج‌البلاغه نوشته شده و مورد قبول مسلمين هم واقع گشته است. ابن ابى‌الحديد، شرح خود را در سال 644ق، شروع كرده و در سال 649ق، به اتمام رسانده. وى، كتاب خود را براى مؤيدالدين بن علقمى، وزير عباسيان نگاشت كه بسيار مورد عنايت و توجه اين وزير شيعى واقع شد و هداياى فراوانى به او داد. با توجه به تاريخ وفات ابن ابى‌الحديد كه سال 656ق، است، وى، شرح خود را 7 سال قبل از وفات؛ يعنى در اواخر عمر، به پايان رسانده است. محتوای جلد حاضر:ك مقدمه و حدود بيست و پنج خطبه از خطبه‌هاى حضرت امير (از خطبه 1 تا قسمتى از خطبه 25)، حدود هجده خطبه (از تتمه خطبه 25 تا قسمتى از خطبه 43).

«جَواهرُ المَطالب فی مَناقب الإمام علی بن أبی طالب (ع)» اثر شمس‌ الدین محمد بن احمد باعونی دمشقی (درگذشت ۸۷۱ ق) عالم اهل سنت، با موضوع مناقب و فضائل امام علی (ع) با تکیه بر منابع اهل سنت است. کتاب، چنانکه مؤلف در فهرست عناوین مشخص کرده، در ۸۰ باب تنظیم شده، و هر باب به موضوعی خاص و یا منقبتی ویژه از امام علی (ع) اختصاص دارد و چند باب آخر به گوشه‌ هایی از زندگانی حسنین (ع) پرداخته است. باعونی در مقدمه کتاب، با بیانی ادیبانه سخن می‌گوید. بررسی نسب، نام و قیافه ظاهری امام در ابواب اولیه کتاب صورت گرفته و در ادامه، هر یک از مناقب علی (ع) یا مقاطع زندگی وی در یک باب بررسی شده که حجم هر باب، از یک صفحه تا چندین صفحه است. جلد دوم این کتاب شامل عناوین: الباب الواحد و الخمسون فی خلافته علیه السلام و ما اتّفق فیها و صوره ما وقع، الباب الثانی و الخمسون فی نکث طلحة و الزبیر بیعته علیه السلام، الباب الثالث و الخمسون فی ذکر وقعة الجمل و ما کان فیها و ما آلت إلیه مختصرا، الباب الرابع و الخمسون فی أیّام صفّین، و ما اتّفق فیها من الوقائع و المحن و ما آل الأمر إلیه، الباب الخامس و الخمسون فیما کان من تحکیم الحکمین و ما کان منهما بعد ذلک، الباب الخامس و الخمسون فیما کان من تحکیم الحکمین و ما کان منهما بعد ذلک، کلّ ذلک نذکره علی طریق الاختصار و اللّه المستعان و تا باب الباب السادس و السبعون ادامه می یابد، می باشد.

دوران خلافت اميرمؤمنان امام على (عليه السلام) (35 ـ40 ق) با وقوع سه جنگ جمل، صفين و نهروان سپرى شد. در اين ميان، «صفين» مهم ترين و خطيرترين بود. در سال 36 ق. در جنگ صفين، خلافت نوپاى على(عليه السلام) روياروى معاويه بن ابى سفيان، اميرنشين شام قرار گرفت كه از سال 18 ق. در آن جا استقرار يافته بود. مردمى كه بر خلافت عثمان شوريدند و اينك در سال 35 ق. با على(عليه السلام) بيعت كردند، در پى «عدالت» بودند و حال، بى صبرانه انتظار اصلاح امور را مى كشيدند. لذا براى اصلاح ساختار حكومت، ضرورت داشت كه حاكمان ناشايست جاى خود را به افراد صالح بسپارند. از جمله، معاويه بن ابى سفيان بايد از امارت شام بركنار مى شد، و اين آغازى بود بر يك چالش بزرگ. البته به اميرمؤمنان (عليه السلام) سفارش شد كه «معاويه را ـ دست كم براى مدتى كوتاه ـ بر امارت ابقا كند و پس از تثبيت موقعيت خود، به تصميم گيرى درباره او بپردازد»؛ اين نوشتار يك بررسى تاريخى است درباره اين كه چرا اميرمؤمنان (عليه السلام) به سفارش مزبور عمل نكرد؟، و پيش از جنگ صفين، چه روابطى ميان على (عليه السلام) و معاويه برقرار شد؟ و هدف از برگزارى آن روابط چه بود؟

در هر كاری، شناخت هدف برای رسيدن به نتيجه مطلوب حايز اهميت است، به ويژه اگر كسی بخواهد طرحی نو ارائه دهد و دنبال هدفی جديد باشد كه تا پيش از آن كمتر سابقه داشته است. در امور نظامی هر كسی به لحاظ ذهنيتی كه از آن دارد هدفی را برای خود تبيين می كند. اما اگر قرار باشد در وضع موجود تغيير داده شود و هدف عالی تر و در عين حال جديدی به دست آيد، لازم است ابتدا آن را برای مجريان به خوبی تبيين نمايد. در سيره نظامی معصومان (عليهم السلام) آنچه به عنوان هدف مورد نظر است متفاوت با اهدافی است كه تا آن روز مردم برای رسيدن به آن با ديگران می جنگيدند. از اين رو، بايد اين اهداف تبيين شوند تا نيروهای اسلام بهتر آن ها را بشناسند و در آن وادی گام بردارند. بنابراين، می توان گفت: هرجا شرايط فراهم بود معصومان (عليهم السلام) اقداماتی را در جهت تبيين هدف متعالی جهاد انجام می دادند؛ گاهی در قالب خطابه ای در آغاز جنگ، با رنگ و بوی اخلاقی نيروها را از حال و هوای جنگ های جاهليت دور می كردند؛ گاهی در وسط معركه قتال و زمانی نيز پس از اتمام كارزار و در نحوه گزارش آن به پشت جبهه، اقداماتی در اين جهت انجام می دادند. در اين نوشتار، ابتدا جايگاه جنگ و جهاد در اسلام با استناد به شواهد تاريخی مورد بررسی قرار گرفته است تا ملاکها و معيارهای مشروعيت نبرد با ديگران در سيره معصومان (عليهم السلام) معلوم شوند و تفاوت ديدگاه اسلام با سنت رايج جاهليت در اين امر مهم مشخص گردد. در ادامه، به اقدامات معصومان (عليهم السلام) برای تبيين اين اهداف مقدس پرداخته خواهد شد و در دو محور، تبيين اهداف نبرد برای نيروهای خودی و دشمن بحث خواهد شد.

کتاب «حیاة أمیر المؤمنین (ع) عن لسانه» نوشته محمد محمدیان شامل هفت جلد در مورد حضرت علی (ع) امام اول شیعیان است. جلد ششم این کتاب به موضوع جنگ صفین می پردازد.

کتاب «حیاة الإمام الحسین بن علي علیه السلام (دراسة و تحلیل)» نوشته باقر شريف قرشی در موضوع امام حسین، سید الشهداء (علیه السلام) در سه جلد می باشد. جلد دوم این کتاب شامل موضوعات زیر است: مع القاسطین و الناکثین، مع المارقین، حکومة معاویة، حکومة یزید، الثورة الحسینیة اسبابها و مخططاتها، فی مکة، إیفاد مسلم الی العراق، إخفاق الثورة و غیره می باشد.

یکی از حوادث صدر اسلام جنگ صفین است که اهمیت ویژه ای در روشن شدن ساختن موضوعات تاریخی دارد. دراین پایان نامه به بررسیاین جنگوپیامدهای آن بر حکومت علی (ع) می پردازیم.بعد ازشورش مردم مناطق مختلف علیه عثمان و قتل او که منجر بهبیعت مردم با علی (ع) گردید مدت زمان زیادی نگذشت که افرادی همچون طلحه وزبیر که انتظارحاکمیت بر مناطق مختلف را داشتند ودر دستگاه علی (ع) جایی برای آنها نبود شروع به شکستن بیعت خود نمودند واز کوفه خارج شدند، که با همراه کردن عایشه زن پیامبر (ام المومنین) خون خواهیعثمان را بهانه قرار دادند و پس از تدارک نیرو وامکانات ورفتن به سمت بصره که طرفداران آنها درآنجا بود جنگ جمل را به راه انداختند که نتیجه آن شکست آنها وکشته شدنشان بود.بعد از جنگ جمل علی (ع) حکام جدیدی را برای مناطق مختلف انتخاب نموده وحکام قبلی را برکنار نمود از جمله در نامه ای که به وسیله جریر بن عبدالله بجلی برای معاویه فرستاد او را به بیعت فرا خواند. معاویه بیست سالدرزمان خلفای قبلی عمر وعثمان حاکم شام بودو بیعت معاویه با علی(ع) یعنی عزل او، معاویه درصدد مقابله برآمد ومسئله بیعت با علی (ع) را به عقب انداخت ، او خونخواهی عثمان ونیز جنگ جمل را بهانه قرار داد ومردم شام رابر علیه علی (ع) متحد نمود .و اختلاف جدیدی را پایه ریزی کرد. که منجر به جنگ صفین شد وعلی (ع) چاره ای جز جنگ با معاویه نداشت واز این رو نیروهای خود را برای مقابله با معاویه بسیج نمود .جنگ اولیه در سال 36 هجری رخ داد ولی جنگ اصلی در سال 37 هجری در منطقه ای به نام صفین کنار رود فرات در نزدیکی رقه رخ داد.جنگ مدت چهار ماه به طول انجامید وتعداد زیادی از دو طرف کشته شد که تعداد کشته های دوطرف را تا هفتاد هزار نفر گفته اند. در نهایت جنگ داشت به پیروزی سپاه حضرت علی (ع) به اتمام می رسید که باحیله عمروعاص و وجود گروهی بی بصیرت در سپاه حضرت علی(ع)،جریان جنگ وارونه شد .جریان قرآن بر سر نیزه کردن سپاه معاویه وضعف وسستی در سپاه بی بصیرت علی (ع) که موجب ایجاد اختلاف وتفرقه درسپاه علی (ع) شد و وحدت از میان رفت وسپاه علی (ع) در هم ریخت.وسپاهیان حضرت درمقابل حضرت قرارگرفته و او را تهدید به کشتن نمودند. بعد از توقف جنگ قرار شد که از هر طرف حکمی انتخاب شود که بر اساس قرآن بین دوطرف داوری نمایند که با فشار همان گروه ساده اندیش حکم با نظر آنانانتخاب شد. و پیشنهاد حضرت علی (ع)که مالک اشتر یا عبدالله بن عباس بود رد شد وفردی ساده لوح به نام ابو موسی اشعری که یک قاری قرآنوبا حضرت علی (ع)مخالف بود به عنوان نماینده سپاه امام انتخاب شد ونتیجه حکمیت چیزی جز شکست حکم تعیین شده توسط سپاه علی (ع) نبود. نتیجه هر چند مورد پذیرش حضرت علی (ع)قرار نگرفت اما موقعیت سیاسی حضرت را تضعیف نمود که خود به وجود آمدن تفکرات، آراء وفرفه های گوناگون را باعث شد از جمله خوارج ونیز این حکمیت موقعیت سیاسی معاویه راتثبیت نمودوموقعیت حضرت علی(ع) را تضعیف نمود.کلمات کلیدی: علی (ع)، معاویه، عثمان،صفین، عراق، شام، عمروعاص، حکمیت