جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ژیل دلوز، فیلسوف پست مدرن فرانسوی بود که از پیشگامان نحلۀ پست مدرنیسم به حساب می‌آید. کتاب «انسان و زمان آگاهی مدرن» او با زیرعنوان «درسگفتارهای ژیل دلوز دربارۀ کانت» بررسی ایده‌های انقلابی امانوئل کانت، درباره زمان و سنتز (تألیف/ترکیب) است. دلوز پیش‌تر در کتاب «فلسفۀ انتقادی کانت» با فلسفه کانت درگیر شده بود و به تفسیر آن پرداخته بود. کتاب حاضر مجموعه سخنرانی‌های او در دانشگاه ونسان است که حول محور مفهوم زمان و ترکیب در فلسفۀ کانت می‌گردد. دلوز ابتدا تغییر رادیکال کانت در درک زمان را برجسته می‌کند. به طور سنتی، زمان به عنوان تابع حرکت تلقی می‌شد، دیدگاهی که ریشه در فلسفه باستان و کلاسیک دارد. با این حال کانت این رابطه را معکوس می کند و معتقد است که حرکت وابسته به زمان است. این تغییر در نگرش، زمان را از یک مفهوم دایره‌ای که به چرخه‌های طبیعت گره خورده است، به یک پیشرفت خطی تبدیل می‌کند. دلوز از سه تألیف زمان که کانت برای شناخت انسان ضروری می‌داند سخن می‌گوید. تألیف اول شامل درک فوری ابژه است، جایی که ذهن داده‌های حس را در تجارب منسجم ترکیب می‌کند. تألیف دوم به نقش حافظه و تخیل در بازتولید تجربیات گذشته اشاره دارد که امکان تداوم در ادراک را فراهم می‌کند و تألیف سوم شامل شناخت اشیا و رویدادها و ادغام آنها در یک درک کلی واحد است. به بیان دلوز، در همۀ این تألیف‌ها که در نهایت منجر به شناخت تجربی آدمی می‌شوند، نقش زمان برجسته است. علاوه بر این، زمان در زیبایی شناسی استعلایی کانت نیز نقش به سزایی دارد، چراکه عمیقا تحت تأثیر شروط تحلیلی حس، یعنی زمان و مکان، قرار دارد. تحلیل استعلایی کانت نیز که به مقوله های فاهمه اختصاص دارد جز با شرط پیشینی زمان ممکن نیستند. قابل ذکر است که کار دلوز بین رشته‌ای است و از فلسفه، روانشناسی و زیبایی‌شناسی استفاده می‌کند. همچنین تفسیر دلوز از کانت تفسیری بدیع است که در تضاد با تفاسیر سنتی از این فیلسوف بزرگ تاریخ فلسفه قرار دارد.

...تعریف زمان با تعریف مقدار زمان یکی نیست. همان‌طور که تعریف وجود با تعریف مقدار وجود همسان نیست. هایدگر در ابتدای کتاب خود تعریفی از زمان به دست می‌دهد که با "امر شایدی" و "ادراک هستی" توام است. باید دید مراد هایدگر از این دو با تعریفی که از زنان به معنای حقیقی خویش، و نه به معنای زمانی خود که با مقدار زمان یکی انگاشته می‌شود، چیست؟

کتاب حاضر، حاوی نظرات و فلسفة دو فیلسوف بزرگ؛ «کانت» و «هایدگر» دربارة مقولة زمان است. نگارنده در این کتاب ابتدا، تاریخچة مختصری دربارة مفهوم زمان از افلاطون تا هایدگر را ارائه کرده است. سپس در فصل اوّل و دوّم کتاب، زمان در اندیشة کانت و هایدگر را به ترتیب بررّسی کرده، و در فصل سوّم و پایانی کتاب، به مقایسة نظرات آن‌ها با هم پرداخته است. وی در هر فصل ابتدا، فیلسوف مورد نظر را معرّفی کرده است. «امانوئل کانت» در سال 1724 میلادی در «کونیگزبرگ»، از شهرهای پروس شرقی متولّد شد. دوران حیات فکری و علمی کانت را می‌توان به دو مرحلة مشخّص، یعنی قبل و بعد از نقّادی تقسیم کرد. از سال 1770 به بعد کانت به عنوان فیلسوفی مستقل و صاحب مکتب بدیعی در فلسفه، قد علم کرد. همچنین «مارتین هایدگر»، در سال 1889 در روستایی در جنوب غربی آلمان زاده شد. او را از بزرگ‌ترین، مبتکرترین و با نفوذترین متفکّران قرن بیستم محسوب می‌کنند. شاید هیچ فیلسوفی به اندازة او مورد تفسیرهای گوناگون و متفاوت قرار نگرفته است.

هایدگر در «کانت و مسئله‌ متافیزیک» به دنبال تفسیر «نقد عقل محض» به‌مثابه «شالوده‌گذاری متافیزیک» است. او مسئله‌ متافیزیک در تفسیر «نقد عقل محض» را در چهار بخش پیگیری می‌کند. بخش نخست این اثر، «شالوده‌گذاری متافیزیک در نخستین نشانه» نام دارد. هایدگر در بخش اول این کتاب توضیح می‌دهد که چرا تلقی مَدرَسی از متافیزیک اشتباه است و چگونه این تلقی اشتباه این‌گونه گسترش و بسط یافته است. متافیزیک در تلقی مدرسی، علمی‌ است دربردارنده‌ نخستین بنیادهای چیزی که به شناخت بشر درمی‌آید، حال آنکه به اعتقاد هایدگر، متافیزیک به معنای شناخت مبنایی «هستندگان بماهو» و در حالت کلی است. عنوان بخش بعدی کتاب عبارت است از: «شالوده‌گذاری متافیزیک در عرصه متحقق شدن»، هایدگر معتقد است که برای فهم تحقق شالوده‌گذاری، تعیین‌کننده است که روشن شود که این عقل پایان‌مند بشر است که به تنهایی حد و مرز حوزه‌ی این «پرابلماتیک» را تعیین می‌کند. بنابراین این بخش به شرح شناخت ناب و پایان‌مند انسان اختصاص دارد. بخش سوم «شالوده‌گذاری متافیزیک در آغازین بودن آن» است. محور بحث این بخش قوه ‌ی تخیل استعلایی است. در این بخش هایدگر نشان می‌دهد که کانت، چگونه قوه‌ ی تخیل استعلایی را به عنوان ریشه‌ دو قوه‌ ی بنیادین دیگر در «نقد عقل محض» مطرح می‌کند. هایدگر در بخش نهایی موضوع «شالوده‌گذاری متافیزیک در ازسرگیری» را مطرح می‌کند. جایی که در آن متافیزیک به عنوان سرشت طبیعی انسان مطرح می‌شود. یک متافیزیک «دازاین» که به سمت امکان متافیزیک بماهو سمت‌وسویافته و در این متافیزیک، پرسش از ذات انسان به شیوه‌ای مطرح می‌شود که پیش از هر انسان‌شناسی فرهنگی و فلسفه‌ فرهنگ جای گرفته‌ باشد.

دو مفهوم کلیدی در فلسفۀ کانت و هایدگر، دو تن از تأثیرگذارترین فلاسفۀ مدرن، «خیال» و «اگزیستانس» است که اندیشه‌های این دو فیلسوف را به هم پیوند می‌زند. کتاب «خیال و اگزیستانس» اثر فرنک شلو، استاد فلسفه و متخصص هایدگر در آمریکا است. وی در این کتاب به بررسی تفسیر هایدگر از اخلاق کانت باتوجه به نقش قوۀ خیال در کنش اخلاقی انسان می‌پردازد. ایدۀ محوری فرنک شلو در تدوین این کتاب را می‌توان اینگونه شرح داد که به عقیدۀ او هستی‌شناسی هایدگر، از اگزیستانس انسانی مبتنی‌بر تفسیر مجدد قوۀ خیال استعلایی کانت است. در‌واقع شالو در‌صدد است که نشان دهد چگونه هایدگر خیال را به‌عنوان ریشۀ نهایی عقل بشری و نیز به‌عنوان منبع محدودیت‌های انسان و خطاهای او مورد بررسی قرار می‌دهد. به لحاظ مفهومی می‌توان گفت شلو کتاب را در سه بخش نوشته است. بخش اول کتاب به توضیح و شرح نظریات کانت در باب قوۀ خیال پرداخته و رابطۀ آن با قوۀ ادراک، قوۀ فاهمه و عقل عملی در سیستم فلسفی کانت نشان‌داده می‌شود. شالو توضیح می‌دهد که چگونه کانت خیال را به‌عنوان یک نیروی مولد و ترکیب کننده می‌بیند که به واسطۀ آن ما می‌توانیم مفاهیم، احکام و اصول خود را شکل داده و همچنین امکان یک قانون اخلاقی و یک ارادۀ آزاد را تصور کنیم. شلو سپس به نقد و بررسی هایدگر از فهم کانت از قوۀ خیال می‌پردازد. او برای این کار به آثار مختلف هایدگر مانند هستی و زمان و مسئلۀ متافیزیک ارجاع می‌دهد. به‌طور خلاصه می‌توان گفت هایدگر خیال را به‌عنوان ساختار زمانی و وجودی انسان بازتعریف می‌کند که معنا و حقیقت اگزیستانس را در حالات و ابعاد مختلف آن آشکار می‌گرداند. همچنین شلو تفسیر هایدگر از شاکله‌سازی (شماتیسم) کانت به‌عنوان قوۀ اصلی برای ایجاد تصورات کلی از تصورات جزئی را بیان می‌کند. در بخش‌های آخر کتاب، پیامدهای بازنگری هایدگر از اخلاق کانت در مباحث معاصر فلسفۀ اخلاق بررسی می‌شود و دیدگاه‌های بدیل اخلاق کانتی مانند فایده‌گرایی و فضیلت‌گرایی با توجه به اخلاق وظیفه‌گرای کانتی شرح می‌گردد. در خاتمه باید گفت که کتاب «خیال و اگزیستانس»، یک بررسی بدیع و معاصر در حوزۀ عقل عملی انسان با نظر به دو تن از بزرگترین فلاسفۀ تاریخ است که می‌تواند مرجعی معتبر برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به این حوزه باشد

در این کتابچه به اختصار به دیدگاه کانت و هگل در باب هنر و ضرورت آن اشاره گردیده است، برای مثال خاطر نشان شده است: "هگل در نهایت فلسفه خود، تجلی مطلق را در هنر و تنها راه رسیدن به مطلق را، تجلی هنر زیبا می‌داند. از نظر او فلسفه تفسیر متافیزیکی هنر است. این فلسفه است که هنر را به زبان متافیزیک بیان می‌کند. هنر برای هگل جنبه هستی‌شناسی دارد و برای کانت، هنر زیبا، پرورش نیروی معنوی جان و فرهنگ انسانی است که به خودی خود غایت است و در نهایت، ایده‌های اخلاقی را در ما نمایان می‌کند... کانت درک زیبایی را عقلی نمی‌داند، اما با این حال برای تحلیل امر زیبا، از صورت منطقی کیفیت، کمیت، نسبت و جهت استفاده می‌کند و آنها را لحظات چهارگانه حکم ذوقی می‌نامد... کانت و هگل معتقدند که هنر باید محض باشد و هیچ گونه عوارض و قیدی برای آن در نظر گرفته نشود. هنر باید خود را پیراسته کند و تنها ویژگی جان و روح مطلق را ظاهر سازد. هنر محض ناب یعنی صرفا تجلی مطلق. هگل و کانت هر دو معتقدند که اثر هنری نباید تقلیدی باشد. هگل هنرهای زیبا را به سه دسته عمده تقسیم می‌کند: سمبلیک، کلاسیک، و رومانتیک.