جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این رساله هدف آفرینش انسان است و بیان آن از منظر قرآن و روایات است به دنبال رسیدن بیان اهداف آفرینش انسان از منظر قرآن و روایات می باشد و در این راستا به تعریف کمال انسانی، قرب الهی و راه رسیدن به آن و اینکه آیا انسانی به درجات والای کمال انسانی و قرب الهی دست یافته یا خیر؟ و ویژگی های انسان کامل از منظر قرآن و روایات نیز پرداخته شده است. مقدمات این تحقیق بیان چگونگی آفرینش انسان های نخستین و پسین است. انسان شایستگی مقام تعلّم و شاگردی ذات اقدس الله را دارد. هدف خلقت او آنقدر والاست که فرشتگان نیز در رسیدن به این هدف خدمتگذار او هستند. ماجرای بهشت آدم? و حوا?، خروجشان از آنجا و هبوط به زمین در واقع نشان دادن سیمای سقوط و صعود انسان در راه قرب الهی است. اندیشیدن در ماجرای ایشان می تواند به نوعی ما را در دشمن شناسی، راههای نفوذ و راههای مقابله با او کمک کند. ذات اقدس الله جهان هستی را برای هدفی مهم خلق فرمود و آیات قرآن اشاره به این می کند که جهان هستی را برای بهره برداری انسان در راه تکامل او آفریده است و برای خلقت انسان نیز هدفی والاتر دارد. اهداف خلقت از منظر قرآن عبارتند از: عبادت، عبودیت، آزمایش، ابتلا و در نتیجه دانستن بهترین عمل، رسیدن به رحمت واسعه الهی، پاداش دادن به نیکوکاران و جزادادن به فاسقان، علم و معرفت الهی و خلیفه و جانشینی ذات اقدس الله در زمین. کمال آدمی در رشد هماهنگ استعدادهای انسانی و ارزشهای الهی است که نتیجه اش رسیدن به قرب الهی می باشد. انسان هایی که به کمال دست نیافته اند و راه سقوط را در پیش گرفته اند، با جلال و جبروت و خشم و غضب الهی روبرو خواهند شد. کمال انسان آن است که در مسیر بایستگی ها و شایستگی ها قرار گیرد. او شایسته قرب الهی و شاگردی خداوند متعال است و در این راه باید با عبادت، خود را به مقام عبودیت و بندگی رساند، در آزمایشات الهی نیز راضی به رضا و قضای او باشد و به بهترین عمل دست یابد. اینها همه در گرو شناخت صفات حق تعالی است که از راه شناخت خویش امکان پذیر است. انسان در سرای جاوید محصول اعمال خویش را برداشت می کند به پاداش اعمال نیک و کیفر اعمال بد خویش می رسد. راههای رسیدن به کمال انسانی و قرب الهی عبارت از فطرت، کسب و موهبت است. انسانی که مأوای اهداف خلقت خویش گشته خلیفه و جانشین خداست و می تواند بر طبیعت خارج و دیگران تصرف داشته باشد، انسان کامل محل اسرار الهی، دارای علم و بصیرتی بالا و آگاه به حوادث آینده بشری، طبیب دوّار به دنبال بیماران است. منابع مورد استفاده در این تحقیق، قرآن کریم، تفاسیر، کتب روایی، کلامی، فلسفی، عرفانی و... می باشد که فهرست کامل آنها در پایان رساله ذکر شده است. روش این تحقیق بنیادی است و از طریق جمع آوری مطالب و فیش برداری و تجزیه و تحلیل آنها به این صورت درآمده است.

ارسطو ساختاری را که برای عالم وجود معرفی می کند بر پایة مفاهیم اوسیا، مادة نخستین، صورت، قوه، فعل و کمال استوار است. به رغم کوشش هایی که او در معرفی اوسیا، به عنوان مسألة کانونی فلسفة اولی، به عمل آورد؛ این مفهوم در معرض ایراد و اشکال است؛ ارسطو گاهی صورت، و گاهی نیز تک فرد مرکب از ماده، صورت و اعراض را اوسیا خوانده و با این وجود، ماده را سبب و موجب فردیت موجودات طبیعی می داند. هر یک از این سه باور ارسطو در معرض اشکال است. اما وی در امتداد تبیین تکوّن طبیعت و دگرگونی های آن به اوسیای غیر متحرک نخستین رهنمون می گردد و آن را فعلیت یا کمال محض معرفی می کند. در این موضع نیز سخنان وی دستخوش نقصان است. این مقال برخی اشکالات در این زمینه را نشان می دهد و در پایان به برخی عوامل نقصان آرای ارسطو اشاره می کند.

نوشتار حاضر با رویکردی فلسفی عرفانی به بررسی نگرگاه هستی شناختی ابن سینا در مسألة عشق می پردازد. در این دیدگاه شیخ به نحو تشکیکی بالاترین و نفیس ترین مرتبۀ عشق را مربوط به پروردگار همۀ عوالم هستی می داند، که بیان ایشان عمدتاً در تفکر فلسفی ایشان ناظر به همین مرتبه است. اما آن چه نظر عرفانی ایشان را معطوف به خود داشته است و سبب هستی شمولی عشق در دیدگاه پورسینا گشته، علاوه بر عشق ذاتی حق به خویش، مراتب خلقت از بالاترین تا پست ترین آن است؛ به این معنا که رتبۀ بعد مربوط به جواهر عقلی قدسی است که مبتهج به ذات حق و عاشق خیر مطلق اند. سومین مرتبۀ تشکیکی عشق از آن نفوس ناطق فلکی و سپس نفوس کامل انسانی است. چهارمین و پنجمین مرتبه مربوط به نفوس ناطق متوسط و ناقص است و مراتب بعد مشتمل بر سایر موجودات عالم هستی یعنی نفوس حیوانی، نباتی و جمادات است که شیخ این عشق غریزی و نهفته در ذات مخلوقات را عشق آن ها به کمال خود می داند و این گونه با بیان سریان عشق در گسترۀ هستی به دیدگاه عرفا نزدیک می گردد.

نفس در نگاه سهروردی نوری از انوار اسفهبدیه است که در شرق هستی ریشه داشته، لیکن به بدن مادی تعلق گرفته و به تدبیر و تصرف در او مشغول شده است، از عالم قدسی به ظلمت کدۀ ناسوت هبوط کرده و در آن اسیر گشته است. پس از معرفت خویشتن، جایگاه حقیقی خویش را می یابد و در پی رسیدن به آن به جستجو می پردازد. راه بازگشت به سرای حقیقی، موانع پیش رو و مراحلی را که نفس می بایست طی نماید با راهنمایی پیرِ راه، موضوع غالب رساله های رمزی شیخ اشراق است که به زبان رمزی نگاشته شده است. وی کسب معرفت نسبت به خویشتن خویش، قوای نفسانی و جهان ظلمت را به عنوان مقدمة حرکت لازم و ضروری شمرده و راه رهایی از بند قوا و بندهای جسمانی را کسب معرفت کسبی و بحثی همراه با ترک تعلقات دنیوی می داند. در سیر استکمالی، نفس قابلیت آن را داراست که نه تنها از خود و مقام حقیقی خویش فراتر رفته، بلکه خود عقلی از عقول مفارق شود که صفیر او خفتگان را بیدار کرده و نفوس و ماده از او منفعل گردند. نظریة نفس در سهروردی با رویکرد هستی شناسانۀ نوری او در پیوند است. بدون فهم دقیق آرای نظام نوری او نمی توان به درستی مسألة نفس و سیر کمالی آن و نیز چگونگی کسب معرفت را دریافت.