جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

لکان در مقالۀ کانت با ساد و سمینار اخلاق روان‌کاوی این ایده را مطرح کرده است که اندیشه‌های ساد به‌ویژه در کتاب فلسفه در اتاق خواب نه‌تنها بسط‌دهنده و گسترش‌دهندۀ اندیشه‌های اخلاقی کانت در نقد عقل عملی است ، بلکه درواقع مکمل آن است. کانت در پی بنیان‌گذاری قانون اخلاقی نابی است که بر امیال پاتولوژیک یا بیمارگونۀ سوژه مهار بزند و، در نقطۀ مقابل او، ساد سر در پی میلی ناب دارد که از هر قانونی تخطی کند و آزاد باشد. لذا می‌توان ادعا کرد که ازنظرِ لکان کانت نماینده قانون و ساد نمایندۀ میل است. اما نکته یا تز اصلی لکان این است که قانون برای وجودش به میل وابسته است و میل برای وجودش به قانون نیاز دارد. به‌عبارتِ‌دیگر، قانون و میل نوعی رابطۀ هم‌زیستانه و دوسویه دارند. رابطه‌ای که برسازنده یا قوام‌بخش حیات ذهنی سوژۀ انسانی است. این نوشتار با روشی توصیفی–تحلیلی در پی شرح و تبیین مواجهه یا «اتصالی» است که لکان میان این دو متفکر از چشم‌انداز رابطۀ قانون و میل برقرار کرده است.

تعبیر رؤیاهای یک روح‌بین ازطریقِ رؤیاهای متافیزیک یکی از آثار مهم دورۀ، به‌اصطلاح، «پیشاانتقادی» ایمانوئل کانت است که در سال 1766، یعنی پانزده سال قبل از انتشار نقد عقل محض، منتشر شد. کانت در این جستار دعاوی امانوئل سوئدنبورگ، عالم و عارف سوئدی، را دربارۀ دسترسی به یک جهان فرامحسوس متعالی بررسی و نقد می‌کند. مسئلۀ مقالۀ حاضر این است که آیا کانت در نقد دعاوی سوئدنبورگ تأثیری از هیوم پذیرفته است؟ اگر چنین است، این تأثیر در کدام یک از مفاهیم اساسی رؤیاها به بیان درآمده است؟ در مقالۀ حاضر، برای بررسی اثرپذیری کانت از هیوم و چگونگی این اثرپذیری، رؤیاها را در پرتو کاوشی درخصوصِ فهم بشری هیوم خوانش می‌کنیم، اثری که گمان می‌رود کانت پیش از نگارش رؤیاها مطالعه کرده باشد. ازطریقِ تحلیل این دو اثر، درنهایت، نتیجه می‌گیریم که برخی از مهم‌ترین مواضع کانت در رؤیاها، ازجمله نقد متافیزیک، برداشت تجربی از علیت و نیز فهم متافیزیک به‌منزلۀ «علم حدود عقل انسان»، تحتِ‌تأثیر مستقیم هیوم شکل گرفته‌اند.

مسئلۀ خودشناسی یا شناختِ خود اگرچه مسئله‌ای است کهن اما همواره چالش‌برانگیز و ناسازوار بوده است. ازآنجاکه «خود» محور اصلی اندیشۀ کانت در هر سه نقد بوده است، در نوشتار حاضر تلاش خواهیم کرد که رازوارگی شناختِ خود را در کانت بررسی کنیم. به همین منظور، می‌کوشیم به‌اجمال بررسی کنیم که (1)خودآگاهی چه تفاوتی با شناخت «خود» دارد. (2) آگاهی از چیزی که شناختی از آن نداریم یکی از تنگناهای فلسفۀ کانت است و درموردِ «خود» این تنگنا اندکی بیشتر نمود دارد. اما این رازوارگی را ایراد کانت دانست، زیرا خود در بحث خودشناسی همواره یک قدم منطقی از خودش عقب است. (3) و نهایت اینکه به‌رغمِ ادعای کانت مبنی بر اینکه شیء فی‌نفسه با زمان نسبتی ندارد، سعی خواهیم نمود که ارتباط «خود» به‌عنوانِ شیء فی‌نفسه را با زمان، که به رازوارگی «خود» می‌‎انجامد، بررسی کنیم..

کتاب نقد عقل محض، اثری نوشته ی امانوئل کانت است که نخستین بار در سال 1781 منتشر شد. این کتاب ارزشمند از کانت، یکی از اصلی ترین آثار در فلسفه ی مدرن است که با کنار هم آوردن دو مکتب فکری مغایر، تاریخ ساز شد: عقل گرایی که پایه ی تمامی دانش انسان را تعقل و منطق می داند، و تجربه گرایی که همه ی اطلاعات را از طریق تجربه بررسی می کند. نقد عقل محض، پژوهشی ژرف درباره ی ماهیت عقل و منطق بشر است و حقایق، اشتباهات، توهمات و واقعیات آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. تئوری های کانت، از جمله «آرمان گرایی متعالی»، تأثیر شگرفی بر فرهنگ فکری دو سده ی اخیر داشته و در به وجود آمدن جنبش های فرهنگی و روش های نظری زیادی همچون ایده آلیسم آلمانی، رومانتیسیسم، مدرنیسم، مارکسیسم، اگزیستانسیالیسم، روانکاوی، ساختارگرایی، پساساختارگرایی و حتی فیزیک کوانتوم، نقش ایفا کرده اند.

کتاب «کانت»، کتابی است از جلد ششم مجموعۀ معروف تاریخ فلسفۀ فردریک کاپلستون که به‌طور مجزا توسط انتشارات نگاه و با ترجمۀ دکتر منوچهر بزرگمهر به چاپ رسیده است. دلیل این چاپ جداگانه، اولا شرح قابل‌قبول و جامع کاپلستون از فلسفۀ نظری، اخلاق، دین، زیبایی‌شناسی و غایت‌شناسی کانت و همچنین، اهمیت این فیلسوف در تاریخ فلسفه است. کاپلستون مطالب خود دربارۀ کانت را با توضیح مفصلی از زندگی وی آغاز می‌کند. فیلسوفی که یک استاد بی‌سروصدای دانشگاه بود، تا مدت‌ها تحت‌تأثیر متافیزیک ولفی-لایب‌نیتسی بود و علاوه‌بر اینکه هیچگاه به سفر نرفت و شهر خود را ترک نکرد، به‌دلیل مشکلات جسمانی زندگی بسیار منظمی داشت - آنچنان‌که دیگران ساعت خود را با رسیدن او به سر قرار تنظیم می‌کردند. پس از شرح زندگی جالب فیلسوف، کاپلستون به سراغ توضیح پروژۀ کانت، یعنی این پرسش که «چگونه مابعدالطبیعیه به‌عنوان یک علم ممکن است؟» می‌رود. وی انقلاب کپرنیکی کانت را توضیح داده و سر‌فصل‌های اصلی مهم‌ترین کتاب نظری کانت، «نقد عقل محض» را به‌طور قابل فهم و موجز بیان می‌کند. پس از این، نوبت به توضیح فلسفۀ عملی کانت می‌رسد. توضیح کاپلستون در این فصل مبتنی‌بر دو کتاب کانت دربارۀ اخلاق است، یعنی «بنیاد برای مابعدالطبیعیۀ اخلاق» و «نقد عقل عملی». در سر‌فصل بعدی، کاپلستون به سراغ تلخیص و شرح آراء امانوئل کانت از «قوۀ حکم» به‌عنوان قوۀ وحدت‌بخش میان عقل عملی و عقل نظری می‌رود. در این فصل، آراء کانت راجع‌به زیبایی‌شناسی و غایت‌شناسی نیز بررسی می‌شود. به‌طور کلی این کتاب، تفسیری کلاسیک از کانت محسوب می‌شود. با اینحال با توجه به اینکه متأسفانه در فارسی شرح‌های مفصل و جامعی از کانت وجود ندارد، این کتاب می‌تواند برای آشنایی اولیه با یکی از بزرگ‌ترین فلاسفه‌ای که تاریخ به خود دیده است، بسیار مناسب افتد.