جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بخش نخست کتاب درباره بعثت و ظهور اندیشه اسلامی است. برای نمونه، نگارنده در همین بخش، موضوع "حکمت بعثت، حکومت عقل و عدل" را مطرح می‌سازد و خاطرنشان می‌کند: "به نص قرآن کریم، فلسفه دین در عینیت اجتماعات، اقامه قسط است. یعنی دین آمد تا مردمان بر سر "عدل" ایستاده و بر پایه "قسط" زندگی کنند.... شالوده کاخ اخلاق، عقل است؛ چرا که سپهر معنویت بر ستون عدالت گسترده می‌شود و عمود عدالت هم بر پایه عقل استوار می‌گردد و بدین گونه راز قوام و درام دیانت و رمز توسعه شخصیت و مدنیت، بسط و گسترش مدار عقلانی است...". نگارنده پس از آن، با ذکر مسائل تاریخ و اجتماعی هر دوره، عصر حیات امام علی (ع) و امامت فرزندان وی را بررسی و تبیین می‌کند.

آرای معرفت‌شناسی مختلفی در دوره معاصر بر توجیه باورهای دینی متمرکز است. از رهیافت‌های مهم آن، دیدگاه مبناگرایی است که از دو منظر درون‌گرایی و برون‌گرایی می‌نگرد و حتی به حقانیت و عدم حقانیت نیز توجه دارد. دیدگاه دیگر دلیل‌گرایی و سومین دیدگاه در باب معرفت‌شناسی، تجربه دینی است که به ‌واسطه موافقت‌ها و مخالفت‌ها، پدیدایی رویکرد غایی را با نام مرجعیت رقم زد که در آن، بنیان‌گذار می‌تواند معیار توجیه باورهای دینی باشد و اتفاقاً کمتر از آن سخن رفته و پژوهش حاضر این موضوع را محور قرار داده است. کلیفورد در کتاب اخلاق باور نظریه مرجعیت را به عنوان یکی از رویکردهای باور دینی گستراند و آثار آن بر متفکران ما به‌ویژه در مسئله وحی نیز آشکار گردید. نتیجه نهایی این است که مرجعیت، ملاک ارزش‌داورانه توجیه بوده و عقلانی نیست. در مقابل قرائت‌هایی از خاتمیت که به شخص پیامبر باز می‌گردند، نه قرائت عقلانی‌شدن و جامعیت دین که فقدان پیامبر را معادل عدم خاتمیت می‌انگارد؛ لذا تصور ختم دین، ناسزا، سهو و ابتنای آن ‌دو بر مؤسس قابل تأمل است.

یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های بشری در طول حیاتش مسأله جاودانگی و فناناپذیری وی بوده است، جاودانگی نفس یکی از مسائل اساسی در اسلام می‌باشد، که رویکردهای مختلف فلسفی و کلامی را به دنبال داشته است؛ و با تجرد نفس و بحث معاد ارتباط تنگاتنگی دارد. در قر‌آن کریم نیز آیات زیادی دلالت براین مسأله دارد، یعنی هم به معانی مختلف نفس و تجرد آن اشاره کرده، و هم به بحث جاودانگی و معاد، چه جسمانی وچه روحانی، پرداخته، وآن را امری فطری دانسته است. هدف این مقاله تأکید بر این موضوع است که میل به جاودانگی فطری و طبیعی است، و همه ادیان به این قضیه اذعان دارند اما در شکل‌های مختلف. این مقاله موضوع را از نگاه فلسفه و کلام اسلامی و با تأکید بر آیات و روایات مورد بررسی قرار می‌دهد.

پيش از اين در مقاله ‏ى «از شيخى ‏گرى تابابى ‏گرى» آمده بود كه ميرزا على‏محمد شيرازى معروف به «باب» ادّعاهاى دروغينى مانند: «باب بقية الله»، ذكريت، مهدويت و «رسالت» را طرح كرده است. با اعتراض عالمان دين، «باب» در شيراز توبه كرد ولى بعد از اندك زمانى، ادّعاهاى واهى خود را از سر گرفت و اين بار پس از شلاق خوردن و زندانى شدن، حكم اعدام وى صادر گرديده، در تبريز به اجرا درآمد. پس از اعدام باب، عدّه ‏اى از طرف دارانش. دست به شورش و آشوب زدند و پس از چندى، غائله ‏ى آنان خاموش گشت ولى برخى از پيروانش به تبليغ و مدلّل‏ سازى ادّعاهاى «باب» پرداخته ‏اند. در اين نوشتار، ادعاى نفى خاتميت مورد تحليل و بررسى قرار مى ‏گيرد.

‫عده‌اي از دانشمندان اسلامي با استناد به خاتم انبيا بودن پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و اينکه بعد از ايشان وحي بر کسي نازل نمي‌شود و حکمي تشريع نمي‌گردد، ادعاي تنافي خاتميت و امامت را مطرح کرده‌اند. آنان مي‌گويند: صفاتي که شيعيان براي امامان خود قائل هستند، همان خصوصيات انبياست؛ پس اعتقاد به امامت، منجر به پذيرش نبوت امامان خواهد شد؛ بدين ترتيب، ناخواسته به نفي خاتميت گرفتار ‌مي‌شويم. نويسنده در اين تحقيق تلاش مي‌کند با استناد به آيات قرآن، روايات تفسيري و نظرات دانشمندان و مفسران، اين ادعا را نقد و ابطال کند و رابطه خاتميت و امامت را در سه فصل به اثبات برساند. درآغاز، روابط ممکن بين خاتميت و امامت را در سه صورت تلازم، تلائم و تنافي تصوير کرده و واژه‌هاي امامت و خاتميت را تعريف کرده است. پس از آن، جايگاه امامت را از ديدگاه قرآن کريم بيان نموده و ملازمه خاتميت و امامت را با تکيه بر براهين «لزوم اتمام حجت» و نيز آيه تبليغ به اثبات رسانده است. وي به اين نتيجه رسيده است که خاتميت و امامت ملازم هم هستند و جدايي‌شان ممکن نيست؛ زيرا اعلان خاتميت بدون نصب امامي که رهبري و مرجعيت جامعه را بر عهده گيرد، به منزله عدم اتمام حجت است. قرآن نيز با توجه به اهميت جايگاه چنين مرجع و امامي، نصب آن را لازم شمرده و عدم نصبش را به منزله عدم ابلاغ رسالت تلقي کرده است. در ادامه، نظريه «رابطه تنافي» را بررسي و نقد مي‌کند، و به دليل اينکه نظريه‌پردازان تنافي، دليل خاصي براي نظريه‌شان ارائه نکرده‌اند و فقط به ذکر محورهاي تنافي خاتميت و امامت بسنده نموده‌اند، نگارنده محورهاي مذکور را مطرح و بررسي مي‌کند. عصمت، وجوب اطاعت از امام، علم گسترده امام و ارتباطش با عالم غيب، و منصوب بودن امام از طرف خداوند، محورهايي است که آنان مطرح کرده‌اند. نويسنده در پايان نتيجه گرفته است که: 1.تنافي ادعا شده مبتني بر پيش‌فرض‌هاي ناتمامي چون «بلوغ عقلي بشر» است؛ 2.ويژگي‌هايي که شيعيان براي امامان خود قائل هستند، هيچ‌يک منافاتي با خاتميت ندارد.

---

---

---

‫نوشتار حاضر، که ترجمه کتاب خاتميت از علامه مرتضي مطهري به زبان اردو است، که به شرح ابعاد و فلسفه خاتميت و ختم نبوت حضرت محمد( مي‌پردازد. نويسنده از جهاتي چند مسأله خاتميت را بررسي کرده است. وي در گام نخست خاتميت را از نظر قرآن کريم بيان کرده و به اين مسأله مي‌پردازد که: آيا خاتم (به فتح تاء) صحيح است يا خاتم (به کسر تاء)؟، که در هر صورت نتيجه مي‌گيرد: پيامبر اسلام آخرين پيامبر الهي است که پرونده نبوت به وسيله ايشان بسته مي‌شود و نبايد بعد از آن حضرت اعتقاد به نبوت پيامبري ديگر داشت. نگارنده پس از اين موضوع، به پرسش و پاسخ‌ها و شبهه‌هايي مربوط به خاتميت مي‌پردازد و ضمن تشريح معناي خاتم‌الرسل بودن و خاتم الانبيا بودن پيامبر و عدم تفاوت بين نبي و رسول در اين موضوع و... ثابت مي‌کند که در هر صورت، پيامبر اسلام آخرين پيامبر خدا به شمار مي‌آيد. در مباحث بعدي، ديدگاه‌هاي نويسنده درباره پايان يافتن نبوت تبليغي و تشريعي پيامبر اسلام، صاحب شريعت بودن حضرت محمد( و برخي پيامبران الهي و صاحب شريعت نبودن بسياري از آنان شرح و بررسي شده است. نويسنده در همين زمينه به اين موضوع مي‌پردازد که: شريعت خاتم شريعتي تکامل يافته است که در آن به مراحل تکامل بشر و انواع نيازهاي او پاسخ مي‌دهد و پس از بسته شدن پرونده نبوت و امامت در عصر غيبت امام معصوم( اين وظيفه عالمان مذاهب است که از آموزه‌هاي ديني اسلام با توجه به مقتضيات زمان، فروع دين و جزئيات آن را متناسب با عصري که در آن زندگي مي‌کنند، استخراج کرده و به شبهه‌هاي ديني هر زمان پاسخ داده و مشکلات و نيازهاي مردم را برآورده سازند. نگارنده همچنين در ادامه مي‌گويد: در اين زمينه نقش مجتهدان جامع‌الشرائط همان نقش پيامبر اسلام و ائمه معصومين است که با وجود آنان در هر دوراني پرونده شريعت پيوسته باز مي‌ماند و اسلام عزيز طبق مقتضيات زمان پيش مي‌رود. و هرگز دچار کود و سکون نمي‌گردد.