جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب " الحكومة الإسلامية" اثر امام خمینی می باشد این کتاب مجموعه سیزده جلسه درس امام خمینی در فاصله ۱۳ ذی‌القعده ۱۳۸۹ تا ۲ ذی‌الحجه ۱۳۸۹ق در ایام اقامت در نجف اشرف است این جلسات گاهی کامل و گاه به صورت یک یا چند درس تکثیر و منتشر شده است اما در پاییز ۱۳۴۹ش پس از ویرایش و تأیید امام در بیروت به چاپ رسید و پنهانی به ایران فرستاده شد . این کتاب قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و در سال ۱۳۵۶ در ایران با نام «نامه‌ای از امام موسوی کاشف الغطاء» به ضمیمه «جهاداکبر» تجدید چاپ شده است امام خمینی در ابتدای این کتاب ولایت فقیه را از موضوعاتی می‌داند که تصور آن موجب تصدیق خواهد بود از نظر او هرکس عقاید و احکام اسلامی را آشنایی مختصری داشته باشه چون به ولایت فقیه برسد و آن را تصور کند بی‌درنگ آن را تصدیق خواهد کرد. به عقیده وی اینکه اسلام بدون حکومت و ناقص معرفی شده است از برنامه‌های استعمارگران است. آیت الله خمینی ضروت تشکیل حکومت اسلامی را در امتداد ولایت پیامبر و امامان ترسیم می‌کند. آیت الله خمینی در این کتاب برای تشکیل حکومت اسلامی در دوره غیبت دلایلی را آورده است: لزوم مؤسسات اجرایی، سنت و رویه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) در تشکیل حکومت و تعیین حاکم برای پس از خود، ضرورت استمرار اجرای، رویه امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) در اداره حکومت و ... از جمله دلایل تشکیل حکومت اسلامی ذکر شده است.

اين‌ كتاب‌ مجموعه‌اي‌ از گفتارها و نوشتارهايي‌ از شهيد آيت‌ الله‌ دكتر بهشتي‌ است‌ پيرامون‌ موضوع‌ ولايت، مسئله‌ رهبري‌ و نهاد روحانيت. با توجه‌ به‌ اينكه‌ دكتر بهشتي‌ خود در سلك‌ روحانيت‌ بوده‌ و در مديريت‌ فعاليت‌هاي‌ اجتماعي‌ مشاركتي‌ فعال‌ داشته‌ و در شكل‌گيري‌ نهضت‌ انقلابي‌ مردم‌ ايران‌ و نهادهاي‌ بنيادين‌ نظام‌ جمهوري‌ اسلامي‌ نقشي‌ مؤ‌ثر ايفا نموده، ديدگاهها و نقطه‌ نظراتي‌ كه‌ طي‌ اين‌ گفتارها و نوشتارها مطرح‌ مي‌شود از دو جهت‌ داراي‌ اهميتي‌ بسيار است: نخست‌ اينكه‌ مصدر اين‌ مباحث‌ عالم‌ ديني‌ روشن‌ بين‌ زمان‌شناسي‌ است‌ كه‌ از واقعيتهاي‌ اجتماعي‌ تحليلي‌ عميق‌ و دركي‌ گسترده‌ دارد و بر اين‌ اساس‌ تلاش‌ مي‌كند تا پاسخ‌ پرسشهاي‌ مطرح‌ در اين‌ زمينه‌ها را با مراجعه‌ به‌ منابع‌ و ماخذ انديشه‌ اسلامي‌ استنباط‌ و استخراج‌ كند و ديگر اينكه‌ راه‌ را براي‌ شناخت‌ بهتر بخشي‌ از ابعاد انديشة‌ يكي‌ از رهبران‌ انقلاب‌ اسلامي‌ و بنيانگذاران‌ جمهوري‌ اسلامي‌ هموار مي‌سازد. نكتة‌ شايان‌ توجه‌ در مورد گفتارها و نوشتاري‌ كه‌ در اين‌ كتاب‌ آمده‌ اين‌ است‌ كه‌ بخشي‌ از آنها در فضاي‌ پيش‌ از انقلاب‌ اسلامي‌ و غالبا در جمع‌ افرادي‌ مطرح‌ شده‌ است‌ كه‌ داراي‌ دانش‌ ديني‌ مناسبي‌ بوده‌اند و به‌ نسبت‌ گفتارهايي‌ كه‌ در سالهاي‌ پس‌ از انقلاب‌ براي‌ عموم‌ مردم‌ ايراد شده‌ از بار نظري‌ بيشتري‌ برخوردار است. نوشتاري‌ كه‌ با عنوان‌ “روحانيت‌ در اسلام‌ و در ميان‌ مسلمين” در اين‌ مجموعه‌ آمده‌ نخستين‌ بار در سال‌1341 در مجموعه‌اي‌ با نام‌ بحثي‌ دربارة‌ مرجعيت‌ روحانيت‌ توسط‌ شركت‌ سهامي‌ انتشار منتشر شده‌ كه‌ در كنار مقالاتي‌ ديگر از مرحوم‌ آيت‌ الله‌ حاج‌ سيد ابوالفضل‌ موسوي‌ مجتهد زنجاني، مرحوم‌ آيت‌ الله‌ شهيد استاد مرتضي‌ مطهري، مرحوم‌ مهندس‌ مهدي‌ بازرگان، مرحوم‌ آيت‌ الله‌ سيد محمود طالقاني‌ و آيت‌ الله‌ سيد مرتضي‌ جزائري‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ است.

کتاب حاضر به مبحث نظریه ولایت فقیه پرداخته است و شامل چهار بخش اصلی است. ابتدا مفاهیمی چون سیاست، حکومت، حکومت اسلامی، نظام اسلامی، امامت و ولایت تعریف شده‌اند، سپس پنج پیش فرض جهت شروع بحث ولایت فقیه مطرح شده است. رابطه دین با سیاست، ضرورت حکومت از دیدگاه اسلام، منشاء مشروعیت حکومت اسلامی، جایگاه مردم در حکومت اسلامی، حکومت و ولایت معصومان (ع) از جمله این پیش فرض‌ها هستند. در ادامه پیشینۀ نظریه ولایت فقیه گفته شده و ادله اثبات ولایت فقیه مطرح شده است. شرایط ولی فقیه، چگونگی تعیین ولی فقیه، محدوده وظایف و اختیارات ولی فقیه و ساختار حکومت مبتنی بر ولایت فقیه از دیگر مباحث مطرح شده، در این کتاب هستند. سپس ولایت فقیه در نظام جمهوری اسلامی مورد بحث قرار گرفته و در نهایت نیز کارآمدی نظام سیاسی مبتنی بر ولایت فقیه واکاوی شده است.

کتاب «جستاری در مبانی نظری ولایت فقیه» تقریر درس خارج فقه آیت الله سید محمدمهدی میرباقری در سال های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ با موضوع «ولایت فقیه» است. این کتاب توسط حجت الاسلام یحیی عبداللهی تقریر گردیده است. کتاب جستاری در مبانی نظری ولایت فقیه توسط نشر تمدن نوین اسلامی در در قالب چهار فصل و در دو محور کلی منتشر شده است که عبارتند از 1. سیر اثبات مبانی «کلامی» و «جامعه شناختی» ولایت فقیه که سه فصل اول را در بر می گیرد. 2. نقد و بررسی نظریه «وکالت حکیم» بر این اساس پس از مقدمه ای درباره «ضرورت پرداختن به مبانی ولایت فقیه» عناوین چهار فصل این نوشتار عبارت اند از: فصل اول مبانی کلامی ولایت فقیه؛ فصل دوم مبانی جامعه شناختی و ساختار حکومت؛ فصل سوم کیفیت جریان دین در حکومت و جامعه؛ و فصل چهارم نقد و بررسی نظریه وکالت حکیم. در باب محتوای کتاب می توان اشاره کرد که سخن گفتن از نظریه ولایت فقیه و مبانی و ادلّه آن، این روزها دیگر تبدیل شده است به کلیشه ای که آن قدر پردازش و تکرار شده که با یک کلیک و جستجوی ساده، به یادداشت ها و مقالات و کتاب های متعدد و زیادی درباره آن می توان دسترسی پیدا کرد. به همین دلیل انتشار یک کتاب تازه درباره این موضوع چندان لازم و ضروری به نظر نمی رسد. اما اگر بر مجموع این یادداشت ها و کتاب ها مروری اجمالی داشته باشیم، یک خلأ مهم در غالب آنها یافت می شود: غالباً با رویکرد فقهی، کلامی و حداکثر از منظر فلسفه سیاست به تحلیل و اثبات این نظریه پرداخته اند و کمتر اثری را می توان یافت که به سراغ زیرین ترین لایه های معرفتی رفته و با تحلیل های فلسفی ، بنیان های این نظریه را کاوش کرده باشد. توضیح اینکه نظریه ولایت مطلقه فقیه، مثل هر نظریه دیگری که در ساحت علوم اجتماعی و سیاسی ارائه می شود، بر اصول و پایه هایی استوار است که بدون پذیرش آن ها، طرح چنین نظریه ای امکان پذیر نخواهد بود. اکثر قریب به اتفاق آثاری که تا امروز درباره ولایت فقیه منتشر شده است، آن بنیان ها را به عنوان اصل موضوعی و پیش فرض لحاظ کرده و تحلیلی از آن ها ارائه نمی دهد و مستقیم به سراغ مبانی کلامی و فقهی و یا حداکثر فلسفه سیاسی رفته است که بسیاری از اختلاف نظرها در این عرصه نیز به همین مسأله بازگشت می کنند. این در حالی است که اگر ما بتوانیم در مبنایی ترین لایه های فکری، توضیحی روشن و منطقی و معقول از بنیان های نظریه ولایت فقیه ارائه دهیم، آن گاه اثبات اصل این نظریه چندان مشکل نخواهد بود. آیت الله سید محمدمهدی میرباقری در کتاب «جستاری در مبانی نظری ولایت فقیه» تلاش کرده است تا فلسفی ترین مباحث ممکن درباره این موضوع را به تحلیل بنشیند و مبانیِ فلسفیِ این نظریه را توضیح داده و تبیین کند. نویسنده برای تحلیل فلسفی مبانی ولایت فقیه، در تحلیل این پرسش که «نظریه ولایت فقیه چگونه نظریه ای است؟» توضیح می دهد که نظریه ای است که ایده ای برای حضورِ «دین» در «جامعه و حکومت» ارائه می دهد. بنابراین ابتدا باید روشن شود که دین چیست؟ وقتی حقیقتِ دین را شناختیم آنگاه می توانیم بپرسیم که دامنه جریان دین در جامعه تا چه اندازه است و آیا می توان برای دین گستره ای درنظر گرفت که در همه ابعاد جامعه و حکومت فعّال باشد؟ فصل اول کتاب به پاسخ این دو پرسش پرداخته و مبانی دین شناختی را تشریح می کند. اما همانطور که گذشت، روی دیگرِ سکه نظریه ولایت فقیه، جامعه و حکومت است. بنابراین باید با تحلیل فلسفی روشن شود که حقیقتِ جامعه چیست و ارکان آن کدامند و برای تکامل چه سیری را طی می کند؟ اما پس از روشن شدن این ها، تا زمانی که چیستیِ حکومت هم تبیین نگردد، نمی توانیم درباره اینکه حاکم باید چه کسی باشد نظر بدهیم. آن گاه براساس فهمی که از چیستی حکومت پیدا می کنیم، باید روشن شود که آیا رسالت و وظیفه حکومت صرفاً تأمین نظم و امنیت و رفاه و... است یا اینکه با در همه عرصه ها سرپرستیِ جامعه را برعهده دارد؟ نویسنده در فصل دوم به پاسخ این سنخ پرسش ها پرداخته است. پس از این بنیان ها اکنون می توان به پاسخ روشن و دقیقی راجع به حاکمیتِ جامعه رسید، وارد فضایی فلسفه سیاست شده و نظریه ولایت فقیه را مطرح کرد. طرح این نظریه در این مرحله به معنای آنست که می خواهیم برای چگونگیِ فرایند جریانِ دین در جامعه، طرحی اساسی ارائه دهیم. بنابراین فصل سوم کتاب را می توان محصول دو فصل پیشین دانست که به طرح مبسوط این نظریه می پردازد. اما طرح این نظریه توسط نویسنده در این فصل با آنچه معمولاً در کتب مربوطه انجام می شود یک تفاوت مهم دارد و آن اینکه نویسنده سعی می کند ابعاد نظریه ولایت فقیه را ناظر بر کارکردهای اجتماعی و سیاسی ای که دارد، تحلیل کرده و توضیح دهد که این نظریه با چه مکانیزمی قرار است دین را در متن جامعه جاری و ساری گرداند؟ نویسنده در این فصل مبتنی بر اصول پیش گفته ادعا می کند که کامل ترین مدلِ تحلیلِ «پیدایش، تغییرات و تکاملِ» جامعه، «نظام ولایت اجتماعی» است که در قالب نظریه «ولایت مطلقه فقیه» تئوریزه شده است. همچنین مهم ترین شرایط حاکمی که قرار است در صدر این نظام، حکومت کند را تحت سه عنوان «تحمل ولایت، تمسک به فقاهت و تقیّد به عدالت» تشریح کرده و توضیح می دهد. این مباحث را از لحاظ طرح مبنایی ترین اصول که بر اساس مبانی هستی شناختی و معرفت شناختی ناب اسلامی، برگرفته از آیات و روایات و با کمک حکمت صدرائی است، می توان اثری بی نظیر دانست. اما سال ها قبل از این، نظریه ای تحت عنوان «نظریه وکالت حکیم» توسط مهدی حائری یزدی که از فیلسوفان معاصر اسلامی است مطرح شده است تا نظریه ولایت فقیه را به لحاظ مبانی فلسفی رد کند. لذا آخرین فصل کتاب به توضیح این نظریه و نقاط ضعف و مغالطات و اشتباهات بنیادینی که نظریه مزبور در ساحت معرفت شناختی و دین شناختی به آنها مبتلا است، اختصاص می یابد. این کتاب در واقع حاصل تقریرِ بخشی از درس خارج فقه آیت الله سید محمدمهدی میرباقری است که توسط یکی از شاگردان وی تدوین گردیده است. از آنجا که نویسنده هم از لحاظ مبانی فقهی و هم مبانی فلسفی و کلامی از تبحّر خاصی برخوردار است و از اساتید صاحب نظر حوزه علمیه قم می باشد، اهمیت کتاب را دوچندان می کند. اثری که باوجود ظاهر کم حجم و کوچکی که دارد، در عباراتی دقیق و متقن به بیان مباحث پرداخته است و از طرح مباحث تکراری و کلیشه ای خودداری می کند.

در این کتاب، دو نظریۀ عمده درباب ولایت فقیه، یعنی نظریۀ ولایت انتخابی فقیه و نظریۀ ولایت انتصابی فقیه تبیین می‌شود و در این راستا در پژوهشی پسینی تفاوت‌ها و اشتراکات آنها و نقش مردم در حکومت براساس این دو نظریه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

مروری بر احکام مربوط به خیارات و ولایت داشتن پدر و جد پدری در این زمینه مطابق با فتاوا و دیدگاه‌های فقهی آیة‌الله سید محمد رضا موسوی گلپایگانی است. نویسنده ضمن بیان مفهوم ولایت داشتن در حق خیار در انواع معاملات برای پدر و جد پدری از جانب فرد صغیر و غیر بالغ، به میزان اختیارات آنان در این زمینه اشاره کرده و ادله فقهی مربوط به آنها را بررسی نموده است. از این رو وی به برخی از روایات در این زمینه اشاره کرده و از لحاظ سند و دلالت میزان کاربرد این احادیث در موضوع مورد نظر را تبیین کرده است. وی موارد اثبات ولایت برای پدر و جد پدری و موارد عدم چنین ولایتی را بررسی نموده و آیات قرآنی و سایر روایات عام و قواعد فقهی در این زمینه را مورد شرح و بررسی قرار داده است.