جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پژوهش به جایگاه فلسفی عقل از نظر قرآن و سنت با توجه به اندیشه ها و آرای امام خمینی (ره) پرداخته شده است. پس از بررسی به صورت توصیفی تحلیلی از طریق مطالعه مبانی نظری، نتایج نشان می دهد که در ادیان الهی به ویژه دین مبین اسلام اهتمام ویژه ای درباره ی معقوله عقل شده است چرا که اسلام دینی است که، احکام آن مبنای عقلانی دارد. اسلام مانند ادیان دیگر، دین را فوق عقل قرار نمی دهد و نمی گوید:« دین فوق عقل است وعقل حق مداخله در مسائل دینی را ندارد». در اسلام بر تعقل و تفکر بسیار تأکید شده است، به طوری که تفکر از 70 هزار سال عبادت برتر دانسته شده است. تعداد زیادی از آیات قرآن در مورد عقل می باشند که حاکی از این موضوع است. به گونه ای که انسان را به تعقل دعوت می کند، و انسانی را که تفکر و تعقل نمی کند به چهار پایان (کر و لال) تشبیه کرده اند، هم چنین نتایج نشان می دهد که میوه و اثر اصلی عقل همان فضایل والای انسانی که اسلام به آنها امر کرده است، می باشد و عمل به این فضایل باعث رستگاری و سعادت انسان و دوری او از آتش جهنم می شوند و نهایتاً‌ این که تمام احادیث نعمت خرد را بالاترین ثروت می دانند. بر این اساس در جهان پر آشوب امروز که گرفتاری ها و مشکلات، روان انسان را مریض ساخته است و از معیارهای درست اخلاقی فاصله گرفته است. علت آن همین لغزش های عقلانی و عدم رشد صحیح عقل می باشد. البته هرگونه تفکر و تعقلی مورد تأیید دین نیست. دانستیم که در روایات و احادیث هم به عقل سفارش فراوانی شده است، به طوری که در احادیث از عقل تعبیر به پیامبر الهی شده است. امام خمینی (ره) نیز سفارش های فراوانی درباره ی تعقل و تفکر کرده است ازجمله دلایلی که امام خمینی(ره) برای اثبات حجیت عقل از نظر قرآن می آورند این است که قرآن برای احکام و دستورات شرعی فلسفه و حکمت ذکر می کند. ایشان استفاده تنها از عقل را کافی نمی دانند، بلکه وحی و رسالت انبیاء را مکمل آن می داند چرا که در برخی موارد عقل پاسخگو نیست و باید از وحی و تعلیمات انبیاء الهی بهره برد. همچنین در پژوهش حاضر سعی شده است به جنبه فلسفی عقل در قرآن و روایات با توجه به اندیشه های امام خمینی (ره) پرداخته شود.

قرآن کتاب هدایت است و برای عوام و خواص به‌طور یکسان نازل شده است؛ عموم از ظاهر قرآن بهره می‌برند و خواص علاوه بر ظاهر به باطن و لایه‌های درونی آن نیز نظر دارند. تأویل عرفانی نگاه به لایه-های باطنی قرآن است که توسط انبیاء و اولیاء و در درجه‌ی بعد عرفای مسلمان صورت می‌گیرد؛ کسانی می‌توانند نظاره به باطن قرآن داشته باشند که، اشراف کامل به قرآن و همچنین مبانی عرفانی داشته باشند. امام خمینی اندیشمند فززانه‌ای هستند که دارای شخصیت چند بعدی می‌باشند، برخی از ابعاد وجودی ایشان مورد توجه قرار گرفته و برخی همچنان مغفول و گمنام مانده است؛ گرایش عرفانی سبک قالب در تألیفات غیر فقهی امام خمینی است. در این تحقیق با توجه به دیدگاه عرفانی امام خمینی به جستجوی لایه‌های زیرین قرآن کریم پرداخته شده است. امام خمینی تفسیر را شرح مقاصد قرآن می‌دانند، مقصد قرآن انسان‌سازی است پس باید کتاب تفسیر هم، کتاب انسان‌سازی و جامعه‌سازی باشد. تأویل به معنی برداشت معانی باطنی از ظاهر آیات با توجه به مبانی و روش‌های خاص است که این مبانی و روش‌ها از دین اسلام و عقل سلیم گرفته شده است. تفاوت تأویل با تفسیر، اهمیت تأویل، تفسیر عرفانی، شرایط تفسیر و تأویل، مبانی تفسیر و تأویل، مصادیق تأویل از دیدگاه امام خمینی از جمله مباحثی است که در این تحقیق مورد بررسی واقع می‌شود.

انسان توانایی بسیاری در درک و فهم امور و شناخت پدیده های جهان دارد. عقل به عنوان منبعی مستقل در شناخت دین محسوب می شود و در کنار نقل، روشنگر مسیر انسان در راه رسیدن به تعالی و سعادت دنیوی و اخروی است. حضور پیامبران و نزول کتابهای آسمانی در هر عصری باعث شکوفا شدن عقول مردم شد ؛ چنانکه ظهور اسلام با دو چراغ علم و عدل باعث شد جاهلیت به عقلانیت تبدیل گردد. برقراری عدالت از منظر قرآن کریم یکی از اهداف اصلی دررسالت انبیا است. همچنین عدالت یکی از ارکان اصلی در تشکیل حکومت دینی محسوب می شود. این متن به بررسی نظرات امام خمینی (ره) و آیه اللّه جوادی آملی در این موضوع پرداخته است و با اشاره به شیوه حکومت پیامبر گرامی اسلام و امیر المؤمنین (علیه السّلام) درگسترش عقلانیت و برپایی عدالت، در نهایت به کمال این دو امر در زمان ظهور ولی عصر (عج اللّه) می پردازد. همچنین از دلایل عقلی و نقلی در قرآن و سنّت، استفاده نموده است. در نتیجه این مطلب را بیان می کند که گسترش عقلانیت نقش مؤثری در ایجاد حکومت دینی و به تبع آن اجرای عدالت در جامعه دارد. این پایان نامه به شیوه توصیفی _ تحلیلی به نگارش در آمده است و از منابع کتابخانه ای در جمع آوری مطالب آن استفاده شده است.

انسان در فطرت موجودی کمال گرا میباشد. وبرای اینکه پیامد های تحقیق واقعی باشد، بایستی رفتار وکردارش بر اساس تفکر وقانونی معین بأشد؛ در غیر أین صورت تفکر بدون برنامه وهدفدر فطرتتفکری واقعی ومنسجم با واقعیت نمی سازد، بنا براین نیازمند است که قوانین فطری برای عقل یافت تا انسان از آنها پیروی کند؛ تا بتواند مسیر تفکرش ودر نتیجه کردار ورفتارش را به سمت کمال پیش ببرد. أین تحقیق تلاشی است برای نشان دادن راه درست بر اساس توانایی که خداوند بزرگ مرتبه آن را در سرشت انسان قرار داد که همین توانایی باعث تفاوت انسان از سایر مخلوقات گردد؛ زیرا با أین توانایی انسان به سمت کمال وراه درست نه تنها در بعد فردی بلکه در بعد اجتماع نیز هدایت میشود؛ بدین وسیله میتواند برای اداره ی جامعه از نظم خاصی پیروی کند؛ وآن توانایی همان عقل است که اگر انسان از آن استفاده ی درست کند وبراساس آن عمل کند، در مسیر عنایت خداوند قرار گرفته واز کمال نظری به سمت کمال عملی حرکت خواهد کرد، اما اگر أین توانایی را نادیده بگیرد خود راگرفتار شقاوت هم در دنیا وهم در آخرت خواهد کرد. از جمله مطالبی که أین تحقیق به آن اشاره میکند، آن است که توانایی دیگری وجود دارد که اگر بوسیله عقل هدایت نشود، انسان رابه سمت زندگی دنیوی ومادی ولذت های زود گذر آن خواهد کشاند؛ امروزه هم بسیار دیده میشود که مردم به جوانب مادی، تکنولوجی ورفاه بسیار توجه میکنند بطوری که أین امر باعث شد جامعه درمسیر رشد وتکامل در تکنولوجی ورفاه قرار گیرد اما از طرفی دیگر از رشد وتکامل روحی وأخلاقی عقب بماند؛ بدین معنی که دزدی، فساد ورذیلت بیشتر جوامع را فراگیرد؛ در واقع هدف اصلی أین تحقیق آن است که هشداری صلح آمیز برای همه خیر خواهان جامعه ودین داده شود؛ وآن أین است که راه إصلاح انچنان دور وسخت نیست بلکه أین راه را خداوند تعالی در وجود همه ما قرار داده تا بوسیله آن بتوانیم در راه تکامل وسعادت ابدی قرار گیریم. در أین تحقیق نیز شواهدی نام خواهیم برد تا عملی شدن أین موضوع را ثابت کند؛ از جمله أین شواهد، أمام خمینی (ره)، آن رهبر بزرگوار که توانست با تکیه بر تعالیم دین اسلام، جمهوری إسلامی را بوجود آورد و دومین مثال، سید محمدباقر الصدر (ره) که سعی داشت راه أمام را در عراق کامل کند. آنچه در پایان می خواهم به آن برسم، أین است که تفکر فلسفی در راه آن بزرگواران ودر هر گامی إصلاح آمیز نقش اساسی را دارا میباشد.

گرچه تبیین منزلت انسان کامل در منظومه هستی و هندسه سلوکی و نقش و کارکردش در جامعه انسانی از حیث اجتماعی- سیاسی از اهمیت و ضرورت خاصی برخوردار است، آن‌گاه که با شعاع بینش و گرایش و کنش امام خمینی -رضوان الله تعالی علیه- پیوند می‌خورد از اهمیت و ضرورت بیشتری برخوردار خواهد شد؛ چه اینکه امام توانسته است در دو ساحت دانش و ارزش، توصیف و توصیه، سلوک و سیاست نقش انسان کامل را نشان داده، مدل ولایت انسان کامل را در مراتب مختلف و از جمله در مرتبه جانشین انسان کامل معصوم † عینیت بخشد و بین عرفان و مدیریت، عرفان و سیاست و اجتماع رابطه منطقی- مدیریتی برقرار سازد. در نوشتار حاضر هدف از طرح مسئله انسان کامل و کارکردهای معرفتی- معنویتی و اجتماعی- سیاسی آن نیز تشریح همین مقام و مقوله مهم است که پس از مقدمات بحث (تبیین مسئله تا پیشینه و جایگاه انسان کامل در عرفان اسلامی) به کارکردهای آن در دو ساحت یاد شده اشاراتی کرده‌ایم. در نوشتار حاضر روشن شد بدون انسان کامل نه معرفت به حقایق وجودی و نه معنویت در عالی‌ترین مراتب تکاملی حاصل‌شدنی نیست و انسان کامل برای تدبیر جامعه انسانی و احقاق حق و اقامه عدل غیر از شئون وجودی- معرفتی، دارای شئون اجتماعی و سیاسی نیز می‌باشد.

هدف پژوهش حاضر تبیین و شاخص­بندی موضوع ولایت فقیه با تأکید بر اندیشه سیاسی امام خمینی است. در این راستا و با روش توصیفی-تحلیلی ماهیت و ادلّه ولایت فقیه، وجوب تشکیل حکومت اسلامی بر فقها، فضایل و رذایل اخلاق سیاسی ولی فقیه، شرایط، وظایف و اختیارات ولی فقیه مورد بررسی قرار گرفت. براساس الگوی تقسیم سه بُعدی اسلام و چهارچوب اندیشه سیاسی امام خمینی، موضوع ولایت فقیه به سه قسم فلسفه سیاسی، اخلاق سیاسی و فقه سیاسی تقسیم شد. در مجموع، سی و سه شاخص در ابعاد مختلف موضوع ولایت فقیه استخراج گردید. نُه شاخص در بُعد فلسفه سیاسی، پانزده شاخص در بُعد اخلاق سیاسی و نُه شاخص در بُعد فقه سیاسی ولایت فقیه است. همچنین وجود رابطه منطقی میان سه قسم مذکور از دیگر یافته‌های پژوهش حاضر می‌باشد، یعنی نقص و کمال هر بُعد در ابعاد دیگر مؤثر است.

بر اساس بینش عرفانی انسان کامل آیینه تام و تمام خداوندی و مبین یک موجود کامل است که اراده شهود ذاتی، صفاتی و افعالی خداوند را جلوه گری می‌کند و در واقع تجلی اسما و صفات الهی است. از این روست که می‌توان از انسان کامل به تعبیری به خداگونگی تمثیلی نام برد به این معنا و مفهوم که اگرچه او خدا نیست و شانیت و فعلیت رب العالمین را ندارد، ولی به سبب استخلاف الهی و خلیفه وِیژه بودن خداوند در جهان هستی دارای ویژگی‌ها و برجستگی‌های نابی است که به حق می‌توان او را جانشین شایسته پروردگار عالم در جهان دید. این مقاله بر این فرض استوار است که از منظرحضرت امام خمینی(س) می‌توان یک خداگونگی تمثیلی برای انسان کامل در جهان استنباط و استخراج کرد که از مجرای آن انسان کامل می‌تواند در امور عالم دخل و تصرفی نماید. از این رو برای رسیدن به این موضوع در ابتدا لازم است که این مقوله به صورت اجمال از منظر عرفاو اندیشمندان عرفان اسلامی به بحث و بررسی گذارده شود و سپس به بیان و بررسی اندیشه امام خمینی (س) در این زمینه پرداخته شود.

چکیده: سرمایه اجتماعی از مهم‌ترین منابع قدرت در گروه‌های انسانی و جوامع بشری است. در این راستا، دانشگاه به‌عنوان یکی از بسترهای اصلی تشکیل گروه‌های اجتماعی و توسعه سرمایه اجتماعی می‌تواند مورد توجه باشد. دانشگاه‌ها به‌عنوان نهادهایی بنیادین عمل می‌کنند که می‌توانند مبنایی برای یادگیری چگونگی تولید سرمایه اجتماعی باشند. در همین راستا امام خمینی نیز نقش حوزه و دانشگاه را در تحولات و توسعه آن، بسیار مهم ارزیابی نموده است و ریشه صلاح و فساد جامعه را در آنجا می‌بیند. بر این اساس هدف این پژوهش، بررسی و شناسایی عوامل تأثیرگذار بر توسعة سرمایه اجتماعی در دانشگاه‌ها با تأکید بر دیدگاه امام خمینی و تدوین الگوی مناسب جهت توسعة آن است. این تحقیق دارای رویکردی کیفی است و جامعه آماری پژوهش شامل اساتید دانشگاه و خبرگان بوده که با استفاده از نمونه‌گیری هدفمند انتخاب‌شده و تا زمان حد اشباع (50 مصاحبه) مورد مصاحبه واقع‌شده‌اند. در این پژوهش خدا گرایی، اسلام محوری، خدمت برای خدا و اعتقاد به نظارت الهی، قانون‌گرایی، دین و ایدئولوژی ازجمله عواملی هستند که از زیرساخت‌ها و ملزومات توسعه سرمایه اجتماعی در دانشگاه هستند و در شرایط علی کدبندی محوری شده‌اند. درنهایت، نتایج حاصل از تجزیه‌وتحلیل داده‌ها نشان داد که مقوله‌های افزایش اعتماد، مشارکت، مسئولیت‌پذیری، انسجام اجتماعی، امنیت و حفظ ارزش‌های اسلامی از پیامدهای استخدام راهبردهای مناسب در ارزیابی و توسعه سرمایه اجتماعی در دانشگاه‌ها با تأکید بر دیدگاه امام خمینی بوده است.

چکیده: در جوامع دینی، تعامل با اسلوب قانون‌گذاری به‌صورت جزئی‌نگری و بررسی سطوح بیرونی است؛ از این‌رو نگاه معلول‌گرایانه مقدم بر تفکر علت‌مدارانه است. بر این اساس توجه تام و نگرش مقاصدی به پشتوانه‌های احکام شرعی، که در نحوة استنباط بسیار مؤثر هستند، در چگونگی عملیات فقهی مغفول می‌مانند. توجه به چنین بحثی از ضرورت‌های کنونی است؛ به‌ویژه در فعال‌سازی فقاهت شیعی در تعامل با بحران‌های عصری. درحقیقت توجه به مقاصد شریعت در اجتهاد سبب بالندگی و پویایی فقه و پاسخگویی مناسب به مسائل نوظهور می‌شود. در مقالة حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و گردآوری مطالب به شیوة کتابخانه‌ای، نقش مقاصد شریعت در پویایی فقه شیعه بیان شده است. با بررسی شیوة عملی فقها در استنباط احکام این نتیجه به ‌دست ‌آمد که بهترین شیوة اجتهاد، اجتهاد با استناد به نصوص و با نظارت مقاصد است؛ یعنی مقاصد شریعت به‌عنوان اصول و کلیات شریعت در تفسیر و تبیین نصوص شرعی نقش بسزایی دارند. امام خمینی نیز با نگرش به مقاصد شریعت در استنباط احکام و استفاده از این عنصر در تعیین محدوده و گسترة نصوص، تشخیص نصوص معتبر از غیرمعتبر، تعارض ادله، استنباط احکام مسائل مستحدثه و... را موجب پویایی فقه از نظر انطباق احکام با پیشرفت جوامع و پاسخگویی مناسب به مسائل نوظهور دانسته‌اند.

هدف: این تحقیق در پی پاسخ به این سؤال بود که مبانی و اصول اخلاقی توسعة سیاسی در اندیشة امام خمینی چیست و چه تأثیری بر توسعة سیاسی گذاشته است. مدعای مقاله این بود که مبانی و اصول اخلاقی در ساختار فکری حضرت امام، برخاسته از نظام اخلاقی اسلام بوده و از طریق تأثیرگذاری در گرایشهای انسان در توسعة سیاسی تأثیر می‌گذارد. روش: این نوشتار در صدد پاسخگویی بر مبانی اخلاقی توسعة سیاسی امام خمینی و تأثیر آن در زندگی سیاسی و جهت‌گیری‌ها و روابط بین انسانها برآمده است. برای رسیدن به این مهم، بعد از بررسی توصیفی و کتابخانه‌ای منابع مرتبط، این پرسش را به روش استنباطی پاسخ داده است. یافته‌ها و نتیجه‌گیری: سیاست در اندیشة سیاسی امام به معنی هدایت است و مفهوم سیاست و زیرمجموعة آن از جمله توسعة سیاسی، در پارادایم الهی و آخرت‌گرا قرار می‌گیرد. ایشان سیاست را به سه قسمت الهی، شیطانی و انسانی(متعارف) تقسیم و به ترتیب، سیاست الهی را صراط مستقیم، نوع شیطانی را باطل و نوع متعارف را محدود می‌دانند. در واقع؛ منظومة اندیشة سیاسی امام مبتنی بر اخلاق الهی با محوریت هدایت دین اسلام و تعالی انسان در تمامی ساحتهای وجودی، از جمله ساحت سیاست و توسعة سیاسی بیان می‌شود.