جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از این نوشته بررسی و مشخص کردن دیدگاه سنایی نسبت به پیامبراکرم (ص) و ائمه(ع) است. این نوشته در 5 فصل گردآوری شده است.قسمت –مقدمه- بیان شده است. در فصل دوم به زندگی نامه حکیم سنایی و اندیشه و آراء و عقاید ایشان و تأثیر گذاری شان در ادبیات فارسی و ادب عرفانی اشاره شده است.فصل سوم که قسمت اصلی تحقیق می باشد و کار اصلی تحقیق هم از این فصل شروعمی شود و موضوع آن هم راجع به پیامبر اکرم (ص) و بررسی سیمای ایشان در دیوان سنایی است.جهت بررسی بهتر در این زمینه با استفاده از برخی کتب تاریخی از جمله؛ فروغ ابدیت، تاریخ طبری و سیره ابن هشامابتدا به زندگی نامه مختصری از پیامبر (ص) اشاره شده و بعد ابیات موجود در دیوان حکیم سنایی به صورت موضوعی نقل شده اند و در خصوص برخی موارد به شرح و توضیحاتی پرداخته شده است که در این زمینهاز برخی کتاب های تاریخی و تفاسیر هم استفاده شده است. در فصل چهارم از این نوشته ،سیمای امام علی (ع) در دیوان سنایی مطرح گردیده است،و ابیاتی که در مورد آن حضرت،بیان گردیده مشخص شده اند. در فصل پنجم سیمای سایر ائمه (ع) مطرح شده و ابیاتی که در خصوص این بزرگواران آمده بررسی شده اند. و در نهایت در قسمت پایانی این نوشتهنتیجه گیری به صورتی مجمل و خلاصه آورده شده است.

امام حسین(علیه السلام) همچون سایر معصومان (علیهم السلام) زیارت های ماثور فراوانی دارد که در مجامع روایی نقل شده است. در میان این زیارت ها، زیارت عاشورا از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخوردار است و آثار و برکات فراوانی از سوی معصومان (علیهم السلام) برای آن ذکر شده است، از این رو مداومت بر این زیارت نورانی از دیر باز جزو سیره صالحان و محبان اهل بیت(علیهم السلام) بوده و اولیای الهی عنایت خاصی به این زیارت داشته اند. پس از گذشت قرن ها از صدور زیارت عاشورا و عمل مستمر شیعیان بدان، در زمان حاضر، شبهات و ابهاماتی از سوی برخی به انگیزه های مختلف در باب این زیارت نورانی مطرح شده است که پاسخ متقن و به موقع به آن ضرورت دارد. این پژوهش که در صدد پاسخگویی به شبهات محتوایی زیارت عاشورا با تکیه بر قرآن و سنت است، در سه بخش تنظیم شده است. در بخش اول پس از گزارشی تاریخی از زیارت عاشورا و نگاهی گذرا به جایگاه سندی آن، معیار شناسی ارزیابی متن حدیث بیان شده است. بخش دوم که با عنوان بررسی مضامین زیارت عاشورا در پرتو قرآن و روایات است، در فصل یک آن به بررسی محتوایی فرازهای زیارت عاشورا در پرتو قرآن و روایات پرداخته ایم و در فصل دو مبانی قرآنی و روایی زیارت عاشورا بیان شده است. البته در ضمن فصل های بخش دوم ثابت کرده ایم که فرازهای زیارت عاشورا از انسجامی محتوایی، ادبی و منطقی برخوردار است به گونه ای که مضامین آن دارای هماهنگی و هم پوشانی کاملی است. بخش سوم با عنوان بررسی و پاسخ به شبهات محتوایی زیارت عاشورا مشتمل بر دو فصل است که در فصل اول به شبهات مبنایی زیارت عاشورا و در فصل دوم به شبهات محتوایی غیر مبنایی زیارت عاشورا با تکیه بر قرآن و روایات پاسخ داده ایم.

پرسشگری و پاسخ‌دهی از منظر عقل و دین دارای اهمیت ویژه و انکارناپذیری است؛ آیات و احادیث همگی را به پرسشگری دعوت می کنند زیرا با پرسش، علم و ایمان رشد و رونق می یابد. دانشمندان اسلامی به نوبه خود در پاسخ‌دهی به سوالات و شبهات کوششهای فراوانی کرده و تألیفات گرانبهایی از خود به یادگار گذاشته‌اند؛ اما در غالب کتبی که در مورد پرسش و پاسخ نگاشته شده، به جمع‌آوری سوالات پرداخته شده و به موضوع روش پاسخ‌دهی کم‌تر اشاره شده است. در حالی که مسئله ای که از پرسش و پاسخ اهمیت بیش تری دارد «اهمیت روش‌شناسی پاسخ‌دهی» می‌باشد که به نظر نگارنده به آن توجه مناسبی نشده است. اگر به دنبال ارائه پاسخ صحیح، مناسب، قانع‌کننده و ... هستیم، باید روش پاسخ دهی، تکنیکها و اصول آن را بدانیم.

آرامش و امنيت، لازمة حيات انسان‌ها و مهم‌ترين شرط زندگي سالم است و در صورت فقدان آن، ديگر نعمت‌هاي مادّي و معنوي، در خطر خواهد بود و همچنين، ناامني و اضطراب از بزرگ‌ترين بلاهاي اجتماعي است كه گريبانگير بشر بوده است. تمدّن امروزي و زندگي فريبندة كنوني با پيشرفت‌هاي علمي و اجتماعي و صنعتي خود، چنان مظاهر حيات آدميان را دگرگون كرده كه جز مادّيات چيزي نمي‌شناسند معنويات رخت بربسته و تنها نامي از آنها باقي مانده است و عامل همة اين گرفتاري‌ها، توجّه نكردن به بُعد حقيقي و واقعي انسان و جدا شدن او از هدايت‌هاي ديني است. دين مبين اسلام، با طرح دستورات اخلاقي و احكام عملي خويش، حياتي امن و آرام در پيش روي بشر قرار داده است. جهت رفع نگراني‌هاي بشر و دستيابي به آرامش قلبي، تنها با داشتن يك نيروي نهاني و اعتقاد به يك مبدأ حقيقي، اين امر، امكان‌پذير خواهد بود و تنها با نيرو و قدرت الهي است كه مي‌توان بر مشكلات و نگراني‌ها فايق آمد و اين نيرو جز با خداپرستي و تربيت اخلاقي و تزكيه نفس و رعايت دستورات و تعليمات بزرگان و پيشوايان دين حاصل نخواهد شد كه ايمان و اعتقاد به مبدأ و معاد و باورهاي ديني ما نقش مهمي در رسيدن به اين هدف دارند.انسان در مكتب توحيد، با عبادت و بندگي خداوند و تمسك به قرآن و عترت و با عشق و اميد وصل زندگي را ادامه مي‌دهد و يأس و نااميدي در او راه ندارد همة امور را به خدا تفويض مي‌كند و با اتكال به او در كمال آرامش و سعادت و خوشبختي به‌سر مي‌برد.آري؛‌چنين انساني در پرتو ايمان و اتكال به خدا، تقوا و مداومت بر ذكر خدا و انجام فرايض و عبادات و در پرتو قرآن و بهره‌گيري از پيام آن هرگز به يأس و نگراني و اضطراب مبتلا نخواهد شد و روح و روانش، همواره سرشار از احساس امنيت و آرامش است و همچنين شرط گذر سلام از دوران ناخوشايند، سختي‌ها و مشكلات زندگي، برخورداري از مهارت و روش مقابله با آنهاست كه با شناخت واقعيت و معناي سختي‌ها و اثرات آن و شناخت واقعيت دين مي‌توان آنها را مهار كرد و آرامش و رضايت را به ارمغان آورد.

اهمیت مباحث انسان شناسی بر هیچ کس پوشیده نیست. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:«ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون؛ خلق نکردم جن و انس را مگر برای اینکه مرا عبادت کنند.» پس غایت خلقت انسان تقرب الی الله است و این امر میسر نمی‌شود، مگر اینکه عصاره هستی(انسان) خودش را به درستی بشناسد و جایگاه خود را در هستی بیابد؛ زیرا کسی که به خود جاهل باشد به غیر خود جاهل‌تر است. صدرالمتالهین با تأسیس اصالت وجود و حرکت جوهری در مباحث انسان شناسی تحولی شگرف به وجود آورد. در این نوشتار دیدگاه صدرا(ره) در مورد هویت انسان و عناصر سازنده آن مورد بررسی قرار گرفته است. از دیدگاه صدرا(ره) نفس، یک حقیقت تعلقی است و اضافه مقوم وجودی نفس است. این حقیقت تعلقی جوهر است که افعال خود را به واسط? قوایی که همه مجرد هستند انجام می‌دهد؛ این جوهر مجرد، جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء است؛ همچنین انسان مجموعه‌ای از نفس و بدن است که هر دو به یک وجود موجودند؛ و بدن، حکم ماده و نفس، حکم صورت را برای انسان دارد و چون قوام هر موجودی به صورت آن است؛ بنابراین هویت و حقیقت انسان همان فصل اخیر اوست. از دیدگاه صدرا(ره) نفس انسان دارای حد ثابتی نیست به همین دلیل انسان موجود پیچیده‌ای است که فلاسفه با تمام توان فکری از درک کامل او عاجز مانده‌اند.صدرا(ره) شناخت نفس را در پرتو کتاب و سنت جست و جو می‌کند و بدون بهره‌مند شدن از مشکات نبوت این شناخت را میسر نمی‌داند. از دیدگاه او، سه عنصر مهم در ساختن نفس دخیل‌اند؛ در این نوشتار پس از بیان اصول صدرا(ره) در علم النفس به معرفی این سه عنصر و نقش هر کدام در ساختن هویت انسانی پرداخته و نقش ایمان در تعیین این هویت مورد بررسی قرار گرفته است.

مسئله وحي از جمله مسائل مهم در حوزه علوم قرآني است. موضوعاتي چون نحوه ارتباط پيامبر با خداوند، چگونگي تفهيم مفاهيم وحي از سوي خداوند به پيامبرو نقش پيامبر در اين فرايند، از جمله موضوعات مطرح شده ذيل اين مسئله است. مبحث نقش پيامبر در وحي در سال‌هاي اخير و با ورود نظريه‌هاي دين پژوهان غربي بر سر زبان‌ها افتاد. اعتقاد عموم مسلمانان در اين زمينه به نقش قابلي و پذيرندگي پيامبر خلاصه مي شود؛ اما در اين زمينه نظريه‌هايي نيز وجود دارد كه با الهام از علوم جديد و يا نظريۀ تجربۀ ديني در غرب، پيامبر را فاعل و آفرينندۀ قرآن مي‌دانند. اين تحليل‌ها از وحي در بين روشنفكران مسلمان نيز طرفداراني پيدا كرده است که باعث رواج برخی شبهات و مستند کردن آنها به دیدگاه عرفا و فلاسفه اسلامی شده است. تبیین صحیح دیدگاه اندیشمندان مسلمان و نقد و بررسی شبهات در این زمینه لازم است. در اين پژوهش که در سه فصل به سامان رسيده است، پس از بيان کليات و مفهوم شناسي در فصل نخست، در فصل دوم به نقش قابلی پیامبر در وحی پرداخته و با استفاده از آیات و روایات به این نتيجه رسيديم که پیامبر به واسطه فضل الهی و وجود شاخصه‌هایی برتر، شایستۀ دریافت وحی الهی شد. آن حضرت در متن وحیانی قرآن هیچ دخل و تصرفی ننموده است. در ادامه این فصل دیدگاه عرفا و فلاسفه را با این نظر مطابقت داده‌ایم. در فصل سوم به نقش فاعلی پیامبر در وحی براساس برخی دیدگاه‌ها موجود در این زمینه پرداخته شده است. با بررسی این دیدگاه‌ها مشاهده می‌کنیم که ادعاهای مطرح شده با صریح آیات و روایات در تضاد است و همچنین برخی اصول عقلی در حوزۀ نبوت را زیر سؤال می‌برد.

تبیین جایگاه انسان در نظام خلقت به لحاظ نظری و عملی اهمیّت بسزایی دارد . با توجّه به جایگاه ویژه حکمت متعالیه در میان مکاتب مختلف فلسفی در جهان اسلام، در این پژوهش به بررسی این موضوع از دیدگاه حکیم ملاهادی سبزواری، علّامه طباطبایی و استاد سید جلال الدین آشتیانی به عنوان شارحان حکمت صدرا پرداخته می‌شود . از آنجا که انسان به واسطه داشتن دو بعد مادّی و غیر مادّی و دارا بودن مقام خلافت الهی و کرامت ذاتی از سایر موجودات متمایز است، تعیین جایگاه او در مراتب عالم منوط به شناخت ابعاد وجودی و استعدادهای بالقوّه و هدف از خلقت اوست . ارتباط اصل حرکت جوهری با «جسمانیّ? الحدوث و روحانیّ? البقاء» بودن نفس به عنوان نوآوری‌های حکمت صدرا در این پژوهش مورد توجّه واقع شده است .زیرا بر اساس اصل حرکت جوهری نفس انسان مراتب کمال را در سیر صعودی باید هماهنگ با مراتب در سیر نزولی طی کند . به علاوه نفس در اثر این حرکت از حالت جسمانیّت ابتدایی خود خارج شده و به تجرّد و بقاء روحانی می‌رسد، و این از مهمترین شاهکارهای حکمت متعالیه است . بر اساس دیدگاه این سه شارح حکمت صدرائی انسان به لحاظ ذات و به واسطه فطرت الهی می تواند به کمال برسد و در این راه حدّ یقف ندارد . همچنین در تأثیر علم و عمل و مراتب آن در ایجاد ملکات نفسانی و رسیدن به سعادت حقیقی نظرات دقیق و عملی مطرح نموده‌اند ..

ترجمه و نقد و بررسی مدخل «پلورالیزم دینی و قرآن»،از مداخل دایره المعارف قرآن لیدن،موضوع این پژوهش می باشد. نویسندگان مدخل مذکور،به بررسی دیدگاه قرآن در ارتباط با تکثرگرایی دینی پرداخته اند.هدف از اجرای این پایان نامه بررسی صحت و سقم مطالب مدخلو پاسخگویی به شبهاتمطرح شده با رعایت اصول علمی و انصاف است. کوشش شده است ضمن ارائه ترجمه ای سلیس و روان ،مطالب مدخل بر اساس ترتیب ارائه شده از سوی نویسندگان، نقد و بررسی شود.مولفان،در ابتدای کار به معناشناسی واژگان استعمال شده توسط قرآن کریم در حوزه دین پرداخته اند،اما در بررسی مفردات قرآنی ،آنچنان که باید عالمانه عامل نکرده اند . آنان در مرحله بعدی بهبررسی گروههای دینی موجود در محیط زندگی پیامبر همت گماشته اند،در این قسمتنیز رعایت بی طرفی نشده و جانبداری آنان از مسیحیان و یهودیان کاملا آشکار است.در مهمترین بخش این مدخل تکثرگرایی دینی از دیدگاه قرآن مورد بحث قرار گرفته است، در موضوع یاد شده گرچه نویسندگان تا حدودی توانسته اند دیدگاه قرآن را در یابند اما در اینجا نیز بحث مطرح شده دارای اشکالاتی است.مهم ترین اشکال،فقدان یک بحث منسجم نظری در مورد دیدگاه قرآن است،مولفان مدخل بیش از آنکه در صدد بیان دیدگاه قرآن در مورد موضوع مورد بحث باشند،بیشتر بهحوزه رفتار مسلمین پرداخته اند.علاوه بر این، پلورالیزم دینیِ مبتنی بر نسبیت اندیشی معیار و اصل مسلم قرار گرفته و تعالیم قرآن با آن مقایسه شده و از این منظر اشکالاتی چند- که به پاسخ آنها پرداخته ایم- متوجه قرآن شده است.

بسم الله الرحمن الرحیم از اسماء مرکبه و از اجزاء بنیادی قرآن است. تمام سور قرآن با آن شروع می‌شود و اگر در سوره-ای به دلیل موجهی آغازگر نیست، در سوره‌‌ی دیگر دو بار آمده است. مفهوم لا اله الّا الله پیام مشترک بین ادیان توحیدی الهی است و پیام منحصر به فرد و اختصاصی اسلام ، بسم الله الرحمن الرحیم است و با این پیام می‌خواهد به بشریت اعلام کند که اسلام دین رحمت و محبت است. شاهد بر این ادعا سوره‌ی توبه است که چون با اعلام جنگ و برائت آمده است ، آغازگرش بسم الله الرحمن الرحیم نیست. بسم الله الرحمن الرحیم فضائل و خواصی دارد که اگر انسان واقف به آن شود و ایمان بیاورد ، در هر نفسی خود را ملزم به این ذکر شریفه می‌کند ، در نتیجه از غافلین شمرده نخواهد شد.بسم الله دور کننده‌ی شیطان است و در تمام آنات زندگی و در هر حالی مثل خوردن و سخن گفتن و ...... ذکرش با خلوص قلب لازم است تا بتواند مؤثر در وجود بوده و شیاطین و اجنه را دور نماید، و الّا در تمام اعمال و گفتار مشارکت داشته و نتیجه‌ی مشارکتش بسی واضح است و نیازی به بیان ندارد.بسم الله الرحمن الرحیم جزء قرآن و جزء سوره‌ی حمد شمرده می‌شود و جزئیت آن در هر سوره مورد اختلاف است ، لذا در اغلب قرآن‌ها در شمارش آیاتمحاسبه نشده است.بسم الله الرحمن الرحیم دارای اسراری است که با تعداد حروف نوزده‌گانه‌ی آن مطابقت دارد.

در اندیشه کانت انسان همواره نقشی اساسی و محوری داشته است؛ در اهمیت این موضوع همین بس که وی در اواخر عمر خویش کتاب انسان‌شناسی از منظر پراگماتیک را به طور خاص به موضوع انسان اختصاص می‌دهد. آنچه انسان‌شناسی را از مباحث عقل نظری و عقل عملی صرف متمایز می‌کند ویژگی پراگماتیکی آن است. این ویژگی حاکی از این است که انسان‌ها صرفاً از ماهیت ثابتی برخوردار نیستند، و در نتیجه آنها را نمی‌توان بر اساس این ماهیت ثابت تعریف نمود؛ آنها با اعمال و رفتار خویش، به ویژه در ارتباط متقابل با دیگران و در سطح اجتماع، به هویت خود شکل می‌دهند. کانت انسان را در حیطه تجربه و مشاهده عینی مورد بررسی قرار می‌دهد و از تفکر نظری صرف درباره آن فاصله می‌گیرد. به زعم وی انسان تنها موجودی است که قابلیت رسیدن به فرهنگ و تمدن و اخلاق را دارد. این کتاب با پرداختن به زندگی عینی و واقعی انسان‌ها می‌تواند مبنای عمل همگان در زندگی باشد. کتاب انسان‌شناسی، که به معرفی منشأ همه‌ی علومی که به نوعی با اخلاق، توانایی معاشرت اجتماعی، شیوه تربیت و تصمیمات انسانی و هر آنچه عملی است مرتبطند می‌پردازد، از دو بخش تشکیل شده است. بخش نخست انسان‌شناسی تعلیمی و بخش دوم انسان‌شناسی توصیفی نام دارد. انسان‌شناسی تعلیمی به بررسی قوا و توانایی‌های نفس که بین همه مشترک است، می‌پردازد و انسان‌شناسی توصیفی ابتدا ویژگی‌های متفاوت افراد، جنسیت‌ها، اقوام و نژادها را بیان می‌کند سپس تعریفی از ویژگی‌های مشترک میان انواع انسانی ارائه می‌دهد. کانت در این دو بخش می‌کوشد تا نشان دهد کهانسان در عرصه عمل چگونه خویشتن را تحقق می‌بخشد.