جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از گشودن این پرونده ، ارائه ی افق های جدید در عرصه ی امامت پژوهی است که می تواند درک غربیان از جوهر فکری شیعه را بیان نموده و شیوه ی گفتمان علمی تشیع با ایشان را سامان بخشد.

کتاب «ویژگیهای فکری شیعه» ترجمه کتاب «عقائد الامامیة» نوشته محمدرضا مظفر، پژوهشی حدیثی اعتقادی در اثبات عقاید شیعه و فضایل اهل بیت كه عمدتاً با استناد به متون روایی اهل سنت انجام یافته است. ابتدا مقام اهل بیت و امامت، عصمت و مهدویت از دیدگاه فرقه‏ های اسلامی بررسی شده سپس برخی اتهامات اهل سنت به شیعه گزارش و نقد شده است. به دنبال این بحث نویسنده تلاش كرده با ارائه مستنداتی از كتب اهل سنت موضوعات فكری امامیه مانند شفاعت، توسل، متعه، زیارت قبور، جمع ‏بین دو نماز، تحریف‏ ناپذیری قرآن، علم امام، بداء، تقیه و رجعت را اثبات نماید در پایان تاریخ مختصری از شیعه و منابع و میراث فرهنگی آنها ذكر شده است.

نگارنده در این پایان نامه، در صدد ارائه چارچوبی از فعّالیت های دانشمندان و محدّثان شیعه در این دوره از تاریخ است و محورهای اصلی کار آنان را در عرصه حدیث و علوم حدیث، بیان می کند. وی می گوید از سرگذشت حدیث شیعه و تحوّلاتی که در مسیر خود از هنگام صدور تاکنون داشته است، به تاریخ حدیثْ تعبیر می شود، که به دو دوره متقدّمان و متأخّران، قابل تقسیم است. تاریخ حدیث در دوره متقدّمان - که از آغاز تا پایان قرن پنجم را دربر می گیرد - از سوی برخی محقّقان، مورد پژوهش قرار گرفته و کتاب هایی در این باره تألیف گردیده است؛ امّا بخش دوم تاریخ حدیث شیعه - که از قرن ششم تا عصر حاضر را شامل می شود - تاکنون مورد بررسی منسجمی قرار نگرفته است، و در نهایت، آثار و تألیفات حدیثی دانشمندان شیعه در کتب فهرست و تراجم، به طور پراکنده ثبت شده و درباره زندگی برخی از محدّثان نیز در کتاب های ترجمه، به اجمال و گاه به تفصیل، مطالبی بیان گردیده است. این پایان نامه در پنج فصل با یک مقدّمه مفصّل، گردآوری شده است مطالب موجود در مقدّمه عبارت اند از: پیشنه بحث، مراحل تحقیق، درآمدی بر تاریخ حدیث شیعه در دوره متأخّران، گذر از دوره متقدّمان به دوره متأخّران، نقش شیخ طوسی در حدیث و فقه، نقش محقّق حلّی و علّامه حلّی در فقه، دلایل رکود در عرصه حدیث، تجدید حیات اخباریان، زمینه های احیای اخباریگری، مراحل تکامل مکتب اخباریگری، اختلافات عمده اخباریان و اصولیان و سرانجامِ اخباریان. فصل اوّل، درباره تدوین جوامع حدیثی است. در این فصل به معرّفی بزرگانی چون مرحوم فیض کاشانی، شیخ حرّ عاملی، علّامه مجلسی، میرزای نوری، و تألیفات آنان از قبیل کتاب شریف الوافی، وسائل الشیعة، بحارالأنوار، مستدرک الوسائل، و تألیفات ارزشمند دیگری از قبیل جوامع الکلم، عوالم العلوم، الأوفی، الشفاء فی أخبار آل المصطفی و جامع المعارف و الأحکام پرداخته شده و ضمن توضیحات مفصّل در بیان شرح حال هر یک و معرّفی اساتید و مشایخ و شاگردان آنها، هدف از این تألیفات از زبان مؤلّفان این کتاب ها آمده است. فصل دوم، درباره تألیفات متنوّع در عرصه حدیث است. نگارنده، عمده تألیفات را در این زمینه تألیفات اربعین نویسی، مناقب نویسی، جمع و تدوین ادعیه و زیارات مأثور از قبیل إقبال الأعمال سیّد بن طاووس، جمع احادیث در اخلاق و آداب، گردآوری احادیث اعتقادی، گردآوری احادیث فقهی، توسعه و تکمیل تفاسیر نقلی مانند تفسیر الصافی مرحوم فیض کاشانی یا البرهان فی تفسیر القرآن بحرانی یا تفسیر نورالثقلین شیخ حویزی می داند و به معرّفی این آثار و بررسی آنها می پردازد. فصل سوم، درباره تحلیل و بررسی و شرح حدیث است. نگارنده، در این فصل به معرّفی و شرح کتب اربعه حدیثی شیعه پرداخته و شروحی از قبیل مرآةالعقول شرح الکافی، روضةالمتقین شرح کتاب من لا یحضره الفقیه، ملاذ الأخیار شرح تهذیب الأحکام و شروح کتاب الاستبصار را نام می برد و از سایر جوامع حدیثی نیز به کتاب تفصیل وسائل الشیعة و شروح و حواشی بر کتاب بحارالأنوار و شروح نهج البلاغة و صحیفه سجادیه و سایر کتب ادعیه و اذکار می پردازد. وی در فصل چهارم، از فعّالیت در راستای اصول حدیث و علم رجال بحث می کند؛ بحث هایی از قبیل درایةالحدیث، علم رجال حدیث، تعریف و تاریخچه پیدایش هر یک از این دو و نقش این دو در رابطه با حدیث، عناوین اصلی این فصل را تشکیل می دهند. همچنین به تناسب، تقسیم حدیث از دیدگاه متقدّمان و متأخّران و عوامل این تقسیم را یادآور شده و در پایان، کتاب های درایه ای و رجالی را معرّفی می کند. فصل پنجم، درباره موقعیت حدیث در دوران معاصر است. نگارنده، در این فصل، بیشتر به معرّفی تألیفاتی در زمینه پژوهش های حدیثی همّت گماشته و تدوین مجموعه های حدیثی را در عصر حاضر، از جمله فعّالیت های مثبت در این زمینه می داند. کتاب هایی را که در این فصل نام می برد، عبارت اند از: جامع أحادیث الشیعة، میزان الحکمة، الحیاة، آثارالصادقین، مسانید أئمةعلیهم السلام ، المعجم المفهرس ها، مستدرک ها و سرانجام، غریب الحدیث ها. در ادامه این فصل، نگاهی گذرا به تشکیل مؤسّسات تحقیقاتی در حوزه علوم حدیث دارد و تعدادی از این مراکز، شیوه کار و نوع محصولات هر یک، نام برده شده است. همچنین کتاب خانه های تخصّصی حدیث، زمینه ساز در تحقیقات و تألیفات حدیثی دانسته شده و به برخی از این کتاب خانه ها معرّفی شده است.

دایره‌المعارف اسلام یکی از مراجع معتبر جهانی برای شناخت علمی اسلام و معارف آن به شمار می آید. از آنجا که زبان نگارشی آن انگلیسی است نزد ملل مختلف شناخته شده و از اقبال فراوانی برخور دار است. بخش مهمی از این دایره المعارف به مدخل ها و مقالات تاریخی شیعه اختصاص یافته است. صرف نظر از محتوای این مقالات آنچه بر آشنایی با کیفیت و کمیت مدخل‌های شیعی این دایره‌المعارف می‌افزاید دانستن آمار دقیقی از مدخل‌ها و نویسندگان آن است. پایان‌نامه حاضر در صدد شناساندن مدخل‌های تاریخی_شیعی دایره‌المعارف اسلام و معرفی نویسندگان آن‌هاست و نیز قصددارد با رویکرد تحلیلی به این سوالات پاسخ دهد که کمیت و کیفیت مقالات تاریخی_شیعی دایره‌المعارف چگونه است؟ نویسندگان این مقالات چه کسانی هستند؟ تفکرات و اعتقادات مذهبی هر یک از این نویسندگان چیست؟ و نقش آماری یهودیان و مسیحیان در تدوین این مجموعه چقدر است؟با بررسی توصیفی و تحلیلی و آماری مدخل‌های تاریخی_شیعی به شیوه SPSS نتایجی بدین شرح حاصل شد: سهم اندک مولفان و محققان مسلمان و شیعه در تدوین مدخل‌های تاریخی شیعه، معنا دار بودن رفتار علمی نویسندگان مقالات در پردازش به مقالات شیعه با کاربست اختصار و گزیده گویی و انحصار گرایی، اهتمام فراوان گردآورندگان این مجموعه به انشعابات شیعی، عدم اهتمام گردآورندگان به تبیین و توصیف بعضی از چهره‌های شاخص تاریخی- شیعی، عدم تناسب حجم مدخل‌ها با عناوین آنها و بزرگ نمایی جریان غلّو در تشیع.

توجه به زندگی روزمره توده مردم و بررسی مولفه های اجتماعی از مباحث مهمی است که بررسی آنها به دلیل توجه بیش از حد به حکومت ها و فرمانروایان و جنگ و فتوحات آنان مورد غفلت واقع شده است.این موضوع به خصوص در مورد شیعیان صدق می‌کند که به دلیل محدودیت های گسترده ای چون تقیه بخش‌های مهمی از زندگی شان به صورت نامکشوف باقی مانده است.در قرن چهارم هجری دولت های شیعی بزرگی به نام های فاطمیون ،حمدانیان وآل بویهبه وجود آمدند که هر یک از آنها نقش مهمی را در گسترش تشیع و فرهنگ شیعی ایفا نمودند.آنان با ارزش قائل شدن برای علم و فرهنگ و مذهب شیعی و اعتباری که به علما و بزرگان در عرصه های مختلف می‌دادند توانستند خدمات ارزنده ای را در عرصه فرهنگ ،اجتماع ،دین و سیاست ارائه دهند و مراکز علمی و کتابخانه های بزرگی را تاسیس کرده و دانشمندان و نوابغ علمی را از سرزمین های مختلف جذب کنند که همه این ها نهایتا ترویج فرهنگ و تمدن اسلامی و به خصوص مذهب شیعی را در پی داشت.در این رساله سعی بر آنست که ضمن معرفی جایگاه شیعیان از نظر جغرافیایی و معرفی دول مهم امامیه در قرن 4 ،به بررسی مولفه های اجتماعیمهم و تاثیر گذار ی چون آداب و رسوم،مهاجرت،آموزش ،مذهب و آداب مذهبی و .... بر زندگی شیعیان و به طور خاص شیعیانی با مذهب اثنی عشریه پرداخته شده و به نقش هر یک در گسترش تشیع اشاره شود.

قرن هفتم هجری در شهر حلّه، نقطۀ عطف تاریخ تفكر شیعی است. شیعیان قبل از این دوره با پشت سر گذاشتن ركود علمی و خفقان سیاسی به مرحلّه‌ای رسیدند كه توانستند مؤلفه‌ها و عوامل بسترساز فرهنگ و تمدن را در این شهر ایجاد كنند و قرن هفتم هجری را عصر پویایی فرهنگ و تمدن شیعی قرار دهند.از این‌رو در این پژوهش برآنیم تا با روش تاریخی ـ توصیفی، به بیان مؤلفه‌ها و عناصر سازندۀ فرهنگ و تمدن در حلّه (قرن هتفم هجری) به عنوان سؤآل اصلی پژوهش بپردازیم. از آنجا كه قرن هفتم هجری، عصر پویایی فرهنگ و تمدن شیعی است،‌ در این میان، نقش اساسی مؤسس شیعی حلّه و امرای پس از او، و همچنین نقش علماء و دانشمندان شیعی و محوریت آنان، از مهمترین عوامل پویایی فرهنگ و تمدن در حلّه می‌باشند.لذا این امر مهم در ابتدا مرهون تلاش و كوشش مؤسس آن «سیف‌الدوله صدقة بن منصور» و دیگر امرای حلّه، جهت ایجاد شهری امن و آرام بدور از غوغای سیاسی زمان (درگیری‌های داخلی حكومت سلجوقیان) بود كه توانستند اقتصاد و تجارتی پررونق را برای مردمی متعصب نسبت به دین فراهم آورند. از همه مهمتر توجه به علم و عالم و دعوت و تشویق فقهاء و دانشمندان به مهاجرت و ایجاد محیطی مناسب و جایگاهی ویژه برای آنان گردیدند و در مرحلۀ بعد مرهون تلاش‌های بی‌دریغ فقهاء و دانشمندانی بود كه با قدم نهادن در عرصه علم و دانش از طرفی ركود علمی حاكم بر دانش را بویژه در زمینۀ فقه خاتمه بخشیدند و از سوی دیگر با موفقیت‌های بی‌نظیر خود در مباحثات و مناظرات علمی در زمینۀ كلام، موجبات گرایش سلاطین مغول را فراهم آورده و زمینه‌ساز گسترش مذهب تشیع گردیدند و با دوراندیشی بجا و مناسب آنان در دوران سخت حملات مغول، موجبات شكوفایی هر چه بیشتر شیعیان را در قرن هفتم هجری بوجود آوردند و شهر حلّه را بعنوان مركزی علمی ـ فرهنگی برای شیعیان جهان نمودند بطوریكه از سایر نقاط، طالبان علم و اندیشه به این شهر آمده و به تحصیل علم و دانش پرداختند.