جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حضرت ابراهیم (ع) و حضرت موسی (ع) همچون دیگر پیامبران بزرگ الهی، که از طرف خداوند سبحان مامور به تبلیغ توحید و دین الهی بودند، الگوهای مناسبی برای رسیدن به حقیقت توحید و بندگی خداوند متعال محسوب می شوند و ازهمین جهت در قرآن کریم معرفی شده و به زندگانی آنها پرداخته شده است. دراین رساله، زندگانی حضرت ابراهیم (ع) و حضرت موسی(ع) مورد توجه قرار گرفته و سعی شده تا با توجه به آیات قرآن کریم ، نحوه ی دعوت، ماهیت دعوت،عناصر دعوت و نتائج دعوت آنها به توحید و همچنین بازتاب اندیشه ی تابناک توحید در رفتار و منش و شخصیت آنها تحلیل گردد .وجود شباهت در موضوعات فوق و نیز بازشناسی شیوه ی دشمنان آنان یعنی نمرود و فرعون نیز در راستای این تحقیق ، کمکی بود تا شخصیت توحیدی این دو پیامبر عظیم الشان بهتر تبیین گردد.

یکی از مباحث مهمّی که ذهن انسان‌ها را از روزگار قدیم تا به حال به خود مشغول داشته، افعال خارق‌العاده‌ای است که فوق قدرت بشر می‌نماید، امّا توسّط عدّه‌ای خاص از افراد بشر رخ داده است. در قرآن مجید یکی از موضوعات مهم که به طور گسترده به آن پرداخته شده معجزات پیامبران و کرامات برگزیدگان حق است. اعمال خارق‌العاده، ذهن بیشتر متفکّران اسلامی را به خود مشغول داشته است که باعث گردیده پژوهش‌های فراوانی در این باره انجام دهند. از آن‌جا که بخش گسترده‌ای از ادبیّات فارسی را عرفان و تصوّف تشکیل داده است و موضوع ولایت و به تبع آن خوارق عادات یکی از موضوعات مهمّ عرفانی است؛ لذا این موضوع در ادبیّات ما، بازتاب وسیعی دارد. در این پایان‌نامه بر آنیم تا به تعریف و تبیین خوارق عادات بپردازیم و همچنین رابطه‌ی ولایت تکوینی و خوارق عادات را مورد بررسی قرار داده و به تحقیق و تفحّص دیدگاه مولانا در کتاب مثنوی در مورد خوارق عادات (معجزه- کرامت- استدراج) بپردازیم و نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه مولوی با علما و عرفای شیعی را در مورد خوارق عادات مورد بررسی قرار دهیم.

مسئله‌ی پرستش و عبودیت همیشه در میان انسان‌ها دارای اهمیت خاصی بوده است،با این که یگانه پرستی با فطرت سلیم انسانی سازگار است، اما با یک نگاه کلی به تاریخ بشریت می‌توان دید که انسان‌های زیادی در این مسیر فطری به بیراهه رفته و آنچه را شایسته‌ی پرستش نبوده، پرستیده‌اند یا این‌که برای خدای یکتا، شریک قرار داده‌اند. البته شرک‌ورزی به مشرکان اعتقادی اختصاص ندارد؛ چه بسیار موحدانی که شرک در رفتار آنان بروز می‌کند و اعمال مشرکانه انجام می‌دهند.از آن‌جایی که شرک‌ در تقابل با فطرت انسان قرار دارد، چنانچه در عقیده ریشه بدواند و یا در قصد و انگیزه نفوذ کند رفتارهای اخلاقی انسان را تحت تأثیر قرار داده و ارزش آن‌ها را زایل می‌سازد. همچنین اگر مظاهر شرک در رفتارهای اخلاقی انسان، نمود یافت، رفتارهای مخالف با فطرت و طینت پاک از او صادر خواهد شد. به عنوان نمونه، توجه افراطی انسان به امور مادی و دنیوی دل‌مشغولی و وابستگی به دنیا‌، غفلت از یاد خدا و توکل به او، تکبر، عجب، ناسپاسی و بسیاری دیگر از آسیب‌های اخلاقی، از جمله پیامدهای شرک‌ورزی به شمار می‌آید.همچنین انسانی که موحد نیست و یا معرفت کافی در این زمینه ندارد، به این دلیل که حدود الهی را رعایت نمی‌کند، به سرعت تابع هوای نفس خواهد شد؛ شیطان در او طمع کرده و بر او مسلط می‌شود و او را در نهایت به گمراهی و هلاکت خواهد انداخت.بنابراین اگر انسان بخواهد در مسیر درست و صراط مستقیم قدم بردارد و سعادت خویش را تضمین کند، محکم ساختن پایه‌ها‌ی اعتقادی‌اش و سپس تنظیم رفتارش بر اصل توحید، ضرورتی اجتناب ناپذیر خواهد بود.

حجّ، در دوران جاهلیّت، به شکل میراث تحریف شده ای از آیین حنیف حضرت ابراهیم(ع)، در بین اعراب جاهلی سابقه ی طولانی داشته و جدای از بعد عبادی آن، کارکردهایی در زمینه ی امنیت اجتماعی و رونق اقتصادی نیز برای قوم عرب در بر داشته است. از اینرو اعراب جاهلی، مراسم حج را در ماهها و روزهای معیّنی از سال با اعمال و مناسک خاصّی، بجامی آوردند. با درخشش خورشید اسلام از شهر مکه- خاستگاه حج ابراهیمی- ضمن امضای اصل این عمل عبادی، رفتارهای شرک آلود و جاهلانه ی مشرکان عرب در آیین حج، با نقد جدی و اصلاحات اساسی مواجه شد؛ به گونه ای که دگرگونی شگرفی در اهداف، کارکردها، اعمال و مناسک حج به وجود آمد. اسلام، کعبه و مسجد الحرام و دیگر اماکن حج را از لوث وجود بت ها پاک نموده و سنت های جاهلانه ای همچون تلبیه و قربانی در نزد بت ها، طواف به دور آنها و تبرک جستن از آنها را برانداخت. نیز طواف عریان پیرامون کعبه که در جاهلیت مرسوم بود، ممنوع شد و حفظ حرمت ماههای حرام، قداست و امنیت حرم، به خصوص مسجد الحرام و بیت اللّه - که در نزد مردم جاهلی نیز جایگاه والایی داشت - مورد تأکید دوچندان قرار گرفت. با تشریع حج تمتع، انجام اعمال عمره در ماههای حج - که در جاهلیت، بزرگترین گناهان شمرده می شد - جزء اعمال حج قلمداد شد. اسلام، پوشش احرام یکسان برای همه ی حاجیان از هر قوم و طبقه وضع کرد و با زدودن خرافات از مناسک حج و لغوآداب و رسوم قبیله ای و امتیازات موهومی که قریش و برخی دیگر قبایل ساکن در حرم برای خود می پنداشتند، حج را عامل وحدت و قدرت مسلمانان قرار داد. همچنین با رفع ممنوعیت کسب و کار در ایام حج، بازارهای مکه رونق چشمگیری پیدا نمود و اصلاح امور دین و معیشت مردم، به طور هم زمان در حج مورد توجّه قرار گرفت.

پژوهش حاضر به بررسی مقایسه‌ای امامت از دیدگاه سه گروه عمده شیعی یعنی زیدیه و اسماعیلیه و امامیه می‌پردازد. مسئله امامت یکی از مسائل اساسی و مورد قبول همه فرقه های شیعی است. اگرچه همه فرق تشیع در اصل مسئله امامت و جانشینی بعد از پیامبر(ص) با هم اتفاق نظر دارند و امام را جانشین برحق پیامبر می‌دانند، اما در فروعات آن دچار اختلاف شده‌اند. با آغاز سده دوم هجری گروهی از شیعیان که بعدها زیدیه نامیده شدند، خود را از بدنه عمومی شیعه جدا کردند. آنان همچون دیگر شیعیان امامت امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را به عنوان امام معصوم پذیرفتند، اما از آن پس امام را رهبری غیرمنصوص می‌دانستند که با وجود داشتن مجموعه‌ای از صلاحیت‌ها برعلیه حکومت‌های ظلم و جور قیام کرده باشد. گروهی دیگر به نام اسماعیلیه هستند، که به امامت اسماعیل، فرزند بزرگ امام صادق(ع) معتقد شدند و بر این بودند که اسماعیل نمرده و مرگ وی در زمان حیات پدرش را انکار کردند. اسماعیلیه وجود امام را در جامعه ضروری دانسته و صفاتی متعالی همچون علم و عصمت و ... را برای او لازم می‌دانستند. اینان ویژگی‌های خاصی برای امام قائل هستند که از جمله آنها قطب عالم بودن، واسطه‌ی فیض بودن، مفسر باطنی امور و ... است. گروه سوم امامیه یا همان شیعه اثنی‌عشری هستند که امامت و جانشینی بعد از پیامبر(ص) را امری الهی دانسته که امام اول آن بوسیله پیامبر بر مردم معرفی می‌گردد و بعد از او هر امامی امام بعد از خودش را به مردم معرفی می‌کند. اینان معتقدند ائمه دوازده‌گانه همگی معصوم هستند تا اینکه امر امامت به حضرت مهدی(ع) می‌رسد و او به خاطر شرایط زمانه از نظرها غایب است.

قرآن به عنوان یک مجموعه به هم پیوسته به دو بخش محکم و متشابه تقسیم می شود.محکمات آیات مادر مرجع و اساسی هستند و متشابهات نیازمند ارجاع بع محکمات.نظر استقلالی به متشابهات موجب انحراف و سردر گمی می شود. از طرفی از مهمترین منابع فهم قرآن روایات تفسیری ائمه بویژه امام صادق علیه السلام می باشد که باید در رفع شبهات و تصحیح بدفهمی هما مورد توجه قرار گیرد.در این پژوهشبرآنیم تا به روش شناسی روایات تفسیری امام صادق علیه السلام در حوزه یکی از مهمترین مباحث علوم قرآنی یعنی متشابهات بپردازیم تا به مبانی و قواعدی برای فهم درست آیات متشابه دست یابیم.

این پایان نامه، جست وجویی است در متون فقهی شیعه، برای دریافتن جایگاه سبب نزول در فرآیند استنباط فقهای امامیه؛ که با محور قرار دادن سه کتاب فقهیِ «الصلاۀ»، «الحج» و «الأطعمۀ و الأشربۀ»، این روند را ذیل آیات مربوط به این کتاب ها دنبال کرده و در پی استقرایی است که به واسطه ی آن، به چگونگی رویکرد فقیه امامیه به روایات سبب نزول رهنمون گردد. در مجموع این سه کتاب، بیست و چهار آیه مورد بررسی قرار گرفته و مطالب هر آیه، در سه بخشِ 1. اسباب نزول 2. برداشت های فقهی و 3. نتیجه؛ ارائه می شود. این پژوهش، به جز نتایج جزئی و فرعی ای که در بررسی هر آیه بر جای می گذارد، از نتایج کلی و اصلی نیز برخوردار است و در مجموع، نشانگر جایگاه شایسته ی سبب نزول نزد فقهای شیعه است؛ توجه آنان به این روایات، نشانگر اهمیتی است که به این روایات می دهند.

در فلسفه صدرالمتألّهین که برهان و عرفان در هم آمیخته و در رسیدن به حقیقت هماهنگ گشته اند، قرآن کریم از جایگاه برجسته ای برخوردار است. وی در آثار خویش، از جمله «الحکمه المتعالیه فی الأسفار الأربعه العقلیّه»، «أسرار الآیات و أنوار البیّنات»، «مفاتیح الغیب» و دیگر آثار، آیات قرآن را با اهداف و مقاصد گوناگونی به کار برده است. بی شک، در برداشت و فهم وی از آیات قرآن، اندیشه های عرفانی و فلسفی او نقش قابل توجّهی دارند؛ به گونه ای که گاه موجب شده اند که وی معنای دقیق تری را از قرآن برداشت کند و گاه او را از معنا و مقصود قرآن دور کرده اند.یکی از کتاب هایی که ملاّصدرا در آن، از آیات قرآنی استفاده نموده است، کتاب «الشّواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیّه» می باشد، که از آخرین آثار وی و مشتمل بر آخرین آراء اوست. وی در این کتاب، مانند بسیاری از دیگر آثارش، به دفعات به آیات قرآن استناد نموده است که با نگاهی گذرا در این کتاب، این امر به روشنی قابل مشاهده است.در پژوهش حاضر، کاربردهای آیات قرآن توسط صدرالمتألّهین در یکی از مشاهد پنجگان این کتاب، تحت عنوان مشهد سوّم، که به بحث پیرامون نفس می پردازد، مورد نقد و تحلیل قرار گرفته است. بدین منظور، کاربردهای آیات در این مبحث، در چهار قسم دسته بندی شد: آیاتی که وی به تفسیر و نیز تأویل آنها پرداخته است، آیاتی که در اثبات مطالب خود به آنها استدلال نموده است، آیاتی که در تأیید نظرات خود به آنها استشهاد کرده است، و آیاتی که صرفاً به طور ضمنی در طیّ مباحث خود به کار برده است. سه دست نخست، با تفسیر آنها در تفاسیر عمد قرآنی مقایسه گردیده است تا روشن شود که آیا به کارگیری این آیات در آن مواضع و استفاده از معنای مورد نظر ملاّصدرا، با تفسیر آنها در این تفاسیر همخوانی دارد یا نه تنها فرضیّه بحث این است که چنین همخوانی وجود دارد. در این پژوهش، برای نخستین بار است که کاربردهای صدرا از آیات قرآن، با تفاسیر قرآنی مقایسه گردیده است، چنین کاری تاکنون بی سابقه بوده است. نتیجه این مقایسه این است که در بسیاری از موارد، چنین همخوانی وجود ندارد و ملاصدرا در این آیات، برداشتی مغایر و متفاوت از دیگران ارائه داده است؛ در این موارد، آراء و پیش فرض های فلسفی او سبب شده اند که فهم او از این آیات با ظواهر آنها مغایر و ناسازگار باشد و به نظر می رسد که وی در این موارد مرتکب تفسیر به رأی شده است. همچنین در برخی از موارد، برداشت او از آیات تنها با تفسیر آنها در برخی از تفاسیر عمده، موافق و سازگار است. و سرانجام در برخی دیگر، نه تنها بین برداشت او از آیات و تفسیر آنها در هم تفاسیر عمده همخوانی وجود دارد، بلکه در این موارد، وی به کمک آراء و اندیشه های فلسفی خود، توانسته است برداشت واضح و دقیقتری را از این آیات ارائه دهد.

کتاب" مفاهیم قرآنیه" اثر دکتر محمد احمد خلف الله نویسنده‌ی برجسته‌یمصریمی‌باشد . وی در این کتاب به بررسی مفاهیم قرآنی و مشتقات آن با استناد از قران کریم پرداخته‌است و معانی مختلف مفاهیمی چون نبوت،شریعت،بیعت،امت،مشورت،ولایت،سیادت،مسئولیت،حق و باطل،و حلال و حرام و ... را در آیه‌های متعدد قرآن مورد بررسی قرار داده‌است . او ضمن تبیین قوانینی که واضع آن خداوند است، به تببین قوانینی پرداخته کهبه تفکر و عقل بشری سپرده شده است . قوانین و دستوراتی که چه بسا با پیشرفت تمدن و تفکر و فرهنگ آدمی و درزمان ها و مکان های مختلف قابل تغییر می باشد و فقط خاص مردم و زمانی که قرآن نازل شده نمی باشد.

آدمي فطرتاً علاقه‌مند به نيكي‌هاست،‌ اما در مقام عمل غالباً‌ موفق نمي‌شود كه در مسير فضايل اخلاقي گام بردارد. يافتن راهكاري براي حلّ اين مشكل،‌ قرن‌هاست كه ذهن بشر را به خود مشغول كرده است و عدّه‌اي علم و گروهي،‌ ايمان را كليد حلّ این مشكل دانسته‌اند. گفتني است كه فلاسفه و مربّيان يونان باستان، همچنين فلاسفۀ حقوق و انديشمندان دورة‌ رنسانس و پس از آن،‌ بر نقش علم و در مقابل،‌ پيامبران و اولياي الهي،‌ بر نقش ايمان در اين باره تأكيد ورزيده‌اند. از اين رو،‌ اين مسئله در حوزه‌هايي چون فلسفة‌ اخلاق، فلسفة حقوق،‌ فلسفة تعليم و تربيت و تفسير آيات و روايات شريفه،‌ قابل بحث و بررسي است. از ديدگاه قرآن کریم،‌ علم ابزاري لازم،‌ اما ناكافي براي گام برداشتن در مسير خودسازي به شمار مي‌رود،‌ زيرا كه از اين ديدگاه انسان موجودي دوكانوني است؛‌ كانون عقل و كانون دل؛‌ از اين رو، او زماني به انجام عملي اقدام خواهد نمود كه عقل و دلش براي انجام آن همسو شده باشند و در واقع به معلومات و معقولاتش، دل داده و ايمان آورده باشد. بايد گفت كه در اصل عمل اختياري بر سه پاية بينش،‌ گرايش و قدرتِ بر انجام كار، استوار است. در رسالة پيش رو كه پژوهشي توسعه‌اي است و در هر دو حيطة نظر و عمل وارد شده و به روشي توصيفي،‌ تبييني و تحليلي،‌ در صدد پاسخ گفتن به مسئلة مذكور برآمده،‌ ابتدا بر نقش اختیار در نوع اعمال انسان تأکید شده است و سپس، سهم بينش و گرايش در شكل‌گيري عمل اختياري‌ مورد بررسي قرار گرفته است. همچنين اميال و گرايش‌هاي انسان،‌ ريشه‌يابي شده و بر نقش ويژه و محوري آنها در اعمال اختياري انسان و همچنین تأثیر گرایش‌ها بر بینش‌ها تأكيد گرديده است. در انتها نيز راهكارهايي جهت تقويت ايمان،‌ ارائه گرديده است كه يكي از موارد نوآوري اين رساله به شمار مي‌رود. ارائة اين پژوهش،‌ در واقع دلايل ناكامي انسان‌ها در صعود به قلّه‌هاي انسانيت را پيش رو مي‌گذارد و راهكارهايي مؤثر براي موفقّيت در مسير خودسازي به دست مي‌دهد.