جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رفتار سیاسی نخبگان فرهنگی به لحاظ تأثیر و الگو سازی در جریان ها ی تاریخی حائز اهمیت فراوان است. با توجه به اینکه دوره اموی هم زمان با شکل گیری نحله ها و گروه های مختلف فرقه ای و سیاسی است، نخبگان فرهنگی با عملکرد خود به صورت مستقیم یا غیر مستقیم هدایت این گروه ها و در حقیقت جامعه را بر عهده داشتند. قابل ذکر است که نوع رفتار سیاسی نخبگان فرهنگی با حاکمیت سیاسی اموی با توجه به سه عامل علایق مذهبی، قومیت و منزلت اجتماعی سنجیده شده است و بر این اساس نخبگان فرهنگی در چهارسنخ موافق، مخالف، بی طرف و مذبذب دسته بندی شده اند.در پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی- اکتشافی و دسته بندی و طبقه بندی اطلاعات به قصد سنخ شناسی نخبگان فرهنگی اقدام شده است. بر این اساس با استفاده از منابع تاریخی ، ادبی ، انساب و طبقات به استخراج اطلاعات و در نهایت با چالش داده ها به مقایسهو بررسی کمّی داده های آماری پرداخته شده است.با توجه به نتایج بدست آمده از پژوهش ،ادبیات همگام با علوم رایج این دوره( علوم اسلامی )رشد کرده و شاعران بار اصلی ادبیات را به دوش می کشیدند، بیشتر شاعران این دوره از قوم عدنانی و از طبقه متوسط جامعه بودند، این در حالی است که حضور کم رنگ موالی در عرصه شعر و شاعری و خطابه قابل تأمل است .اما از سو ی دیگر موالی پا به پای اعراب عدنانی و قحطانی در علوم اسلامی ( فقه ،حدیث،قرآن و تفسیر ) فعالیت می کردند و گاه نیز در این علوم پیشرو بودند، به طوری که بیشترین آمار را در چهار سنخ رفتاری به خود اختصاص دادند.

دعا برخاسته از اندیشه، دغدغه و سبک ‌زندگی هر فرد است بررسی ادعیۀ حضرت فاطمه زهرا (س) تا حدودی اندیشه‌های وی را برای ما روشن می‌سازد. ادعیۀ گوناگونی از حضرت فاطمه زهرا (س) نقل گردیده که بخشی از آن‌ها در تعقیبات نماز وارد شده است. قدیمی‌ترین منبع این تعقیبات کتاب "فلاح‌السائل و نجاح‌المسائل" سیدبن‌طاووس (م664ق) و سپس"بحارالأنوار" علامه مجلسی (م 1037ق) می‌باشد که تعقیبات نماز ظهر، عصر، مغرب و عشاء حضرت فاطمه زهرا (س) را که از خود حضرت زهرا (س) صادر شده است، بیان کرده‌اند. در این پژوهش با استفاده از روش "تحلیل محتوای مضمونی" که یکی از روش‌های علمی و دقیق است و با آن می‌توان به یک الگوی جامع از درون‌مایۀ کلام معصوم رسید این تعقیبات به صورت کمّی و کیفی مورد بررسی قرار گرفته است. به‌طور کلی این ادعیه شامل چهار جهت‌گیری «خداشناسی»، «انسان‌شناسی»، «فرجام‌شناسی» و «واسطه‌شناسی» می‌شود که از این میان تمام مضامین دعا مورد تحلیل کمّی واقع شده است اما در تحلیل کیفی تنها به بررسی دو مقولۀ «خداشناسی» و «انسان‌شناسی» که پربسامدترین موضوعات هستند، پرداخته می‌شود. نتایج علمی و سنجش آماری مضامین اصلی این ادعیه حاکی از آن است که مقولۀ خداشناسی شامل صفات جلال و جمال خداوند است و مقولۀ انسان‌شناسی شامل موضوعات نیازهای ‌دنیا و توصیف فقر وجودی انسان می‌شود. قالب‌های بیانی تعقیبات نماز حضرت زهرا (س) عبارت است از: «تسبیح»، «تحمید»، «تکبیر»، «تهلیل»، «مناجات» و «دعا». ایشان در قالب‌های بیانی تسبیح، تحمید، تکبیر و تهلیل به توصیف صفات جلال و جمال خداوند پرداخته‌اند و در قالب‌ بیانی مناجات، به بیان صفات جلال و جمال خداوند و فقر و ضعف خود نسبت به خداوند می‌پردازد، در قالب بیانی دعا نیز نیازمندی‌های خود را که در هر یک از مراحل دنیا، هنگام وفات، عالم برزخ، عالم قیامت و عالم بقا دارند از خداوند مسئلت می‌نمایند. بیشترین توجه‌ حضرت فاطمه زهرا (س) در این ادعیه به نیازهای زندگی دنیایی است زیرا که دنیا را محل بهر‌ه‌گیری برای دیگر مراحل زندگی می‌داند. از دیگر نتایج این پژوهش کشف ساختار هندسی ادعیۀ حضرت فاطمه زهرا (س) است که در هر عصری و برای هر انسانی می‌تواند راهگشا باشد.