جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحوّلات علمی و عملی در حوزه سیاست، به تولید نظریه های سیاسی نوین انجامیده که از این میان، نظریه نظام (سیستم) سیاسی، در عصر اخیر، جایگاه ویژه ای به خود اختصاص داده است. متأسفانه با وجود کاربرد بسیار اصطلاح «نظام سیاسی اسلامی» هنوز درک علمی و روشمندی از آن وجود ندارد. با توجه به ویژگی های مثبت و منفی تئوری مذکور، این نوشتار در پاسخ به پرسش امکان سنجی استخراج یک نظریه نظام سیاسی، از اندیشه ها و آموزه های مکتب علوی، نشان داده است که اندیشه سیاسی امام علی علیه السّلام، به صورت قوی، توان تولید الگویی صحیح و کارآمد را برای نظام سیاسی دارد. بر این اساس اهداف، مرزبندی، دانش، قدرت، ساختار و پیشرفت سیاسی اجزای شش گانه ای بوده که در نظریه نظام سیاسی علوی، به شکلی منسجم و جامع، پاسخ گفته شده است. در نهایت، در ضمن یک جدول، نتیجه گرفته شده است که وجه تمایز نظام سیاسی علوی، از نظام های سیاسی مادی، ریشه داشتن در جهان بینی الهی اسلامی است؛ به گونه ای که ویژگی های فوق الذکر، ناشی از مبادی و در راستای اهداف جهان بینی اسلامی است.

امامت مهم ترین اصل بنیادی تفکر اسماعیلیه مانند دیگر فرق شیعه است. از آنجا که امام در تشیع تجلی اسما و صفات خداوند روی زمین و انسان کامل است و اسماعیلیه نیز با تکیه بر همین معنی حکومت شیعی برپا ساختند، همواره به احادیثی که به مضمون الوهیت امام اشاره دارد توجه ویژه نموده و آن ها را به عنوان دلیلی بر تایید امامان خویش و حکومت آنان مورد استشهاد قرار دادند. نزاریان ایران نیز بر همین اساس به خطبه البیان که به وضوح به بیان الوهیت امام در جایگاه انسان کامل می پردازد توجه نموده و ترجمه فارسی بخش هایی از آن را در هفت باب بابا سیدنا نقل کرده اند. در این مقاله پس از معرفی خطبه البیان نشان خواهیم داد که نزاریه ایران با تکیه بر آن سعی داشتند که مقام حسن صباح و جانشینانش را به مثابه مقام امام علی و اهل بیت ایشان قلمداد نمایند. همچنین با تکیه بر متن این اثر به بازنگری جایگاه امام به عنوان انسان کامل در سلسله مراتب دینی این فرقه و ضرورت تعلیم یافتن از او و تلقی حسن صباح از این مفهوم در برپایی دعوت جدید اسماعیلی نزاری در ایران خواهیم پرداخت.

موضوع این مقاله معرفی و بررسی نسخه خطی خاوران نامه می باشد. این کتاب یک نسخه مذهبی - حماسی در وصف فضایل و رشادت های امام علی (ع) در قالب بیان حوادث و وقایع زندگی ایشان است. این نسخه در شهر شیراز و تحت حمایت ترکمانان مصور گشته است. ترکمانان سلسله ای بودند که مقارن با تیموریان بر غرب و جنوب ایران فرمانروایی می کردند. یکی از ویژگی های محتوای نگارگری این مقطع زمانی، گرایش نگارگران به مصور کردن نسخ ادبی در کنار نسخ مذهبی است. در این دوره مذهب گاه بنا به سیاست پادشاهان و گاه از روی خلوص آن ها، همواره فرصت تجلی و شکوفایی یافته است. هدف از ارایه این مقاله علاوه بر معرفی خاوران نامه و همچنین شناسایی بستری که منجر به مصورسازی آن شده است، بررسی ویژگی های سبکی و محتوایی آن به طور دقیق است، زیرا این نسخه یکی از مطرح ترین نسخی است که تحت حمایت ترکمانان مصور گشته است. خاوران نامه از نظر محتوا هم نسخه ای ادبی و هم مذهبی به شمار می آید، از این رو ابتدا زمینه های فرهنگی، اجتماعی و هنری آن دوران بررسی و سپس کلیتی از وضعیت نگارگری و نسخ خطی دوره ترکمانان ارایه می شود و در نهایت با معرفی این نسخه، نمونه هایی در راستای توصیف نگارگری و مضامین آن معرفی خواهد شد.

ادبیات غنی در طول تاریخ، سرشاز از مضامین حماسی، اسطوره های دینی و آیینی بوده، بزرگ ترین و برجسته ترین این آثار، حماسه شاهنامه فردوسی است که در دوره های مختلف، دست مایه بسیاری از شاعران و ادیبان ایرانی قرار گرفت، تا با الهام از شیوه و سبک شاهنامه، منظومه هایی حماسی با مضامین ملی و مذهبی به ثبت برسانند. از جمله این منظومه ها، حماسه های دینی، مذهبی و شیعی است که با ورود آیین اسلام به ایران و علاقه بسیار مردم این سرزمین به پیامبر (ص) و ائمه (ع) و ارتباط معنوی آن ها با اهل بیت، رونق یافت و در دوره های مختلف، در به تصویر کشیدن شجاعت، دلاوری و مظلومیت اهل بیت (ع) مورد توجه شاعران قرار گرفت. نمونه های بسیاری با نام «حمله حیدری» در سده های هفدهم- نوزدهم/ یازدهم- سیزدهم سروده شده و مبنا و اساسی برای پرده خوانان و نقالان مجالس مذهبی بوده است. یکی از برجسته ترین نمونه ها «حمله حیدری» نوشته ملابمانعلی راجی کرمانی است، که در دوره قاجاریه سروده شده و متاثر از شاهنامه فردوسی طوسی است. داستان های این منظومه شامل سیره پیامبر (ص)، زندگی و رشادت های امیرالمومنین (ع) و واقع کربلا است.اهداف این مقاله شامل:1- شناسایی جایگاه و مرتبه امیر مومنان علی (ع) در منظومه حمله حیدری.2- شناخت شباهت ها و تفاوت های نگاره های نسخه های مصور حمله حیدری قاجاری از نظر شیوه و محتوا.برای رسیدن به اهداف فوق سوالاتی مطرح شده است،1- حماسه حمله حیدری دارای چه مضامین داستانی است؟2- حضرت علی (ع) چه مرتبه و جایگاهی در نسخه خطی حمله حیدری دارند؟

در تاریخ سرزمین ایران، حماسه پهلوانان و قهرمانان بسیار چه در اساطیر کهن و چه در وقایع تاریخی، نقش بسته است. حماسه ها که توصیفگر تاریخ، فرهنگ و آیین سرزمین ایران است خود سراسر صحنه ی دلاوریها، رزمها، شادی ها و غمهای مردانی است که هر کدام نمونه، نماد و سمبلی از ویژگیهای برتر هستند. در وجهی دیگر ایران در طول تاریخ 1400 ساله از صدر اسلام، محل و ماوایی برای دوستداران پیامبر (ص) و اهلبیت ایشان بوده است. این مهر و علاقه، مردم ایران را بر آن داشت تا در کنار قهرمانان اسطوره ای خود، برترین پهلوان نامدار عالم، یار و یاور پیامبر اکرم (ص)، حضرت علی مرتضی (ع)، و دلاور سپاه اسلام را هرگز فراموش نکنند. وجه مشترک قهرمانان کهن ایران و دلاوران مسلمان، پاک کردن این سرزمین از پلیدی، بدی و اهریمن است. این عناصر در اشعار ابنحسام خوسفی در مثنوی خاوران نامه به زیبایی قابل مشاهده است. این مثنوی و نسخه مصور آن که به لحاظ ادبی و هنری، مشهورترین مثنوی شیعی است و به زندگانی و دلاوری های حضرت علی (ع) می پردازد، متعلق به مکتب شیراز در دوران ترکمنان در سده پانزدهم/ نهم است. این نسخه دارای 155 قطعه نقاشی است که اینک 115 قطعه آن در کتابخانه کاخ گلستان نگهداری می شود. اهداف مقاله: 1- تطبیق و مقایسه تا نمادها و جلوه های حماسی، ملی و مذهبی موجود در نگاره های خاوران نامه با نمونه های مشابه در شاهنامه فردوسی 2- شناخت ویژگی های هم سان مضمونی در دو نسخه خاوران نامه و شاهنامه فردوسی14 نگاره از نسخه خطی خاوران نامه انتخاب شده اند. این مقاله به روش تاریخی، تحلیلی و توصیفی با استفاده از اطلاعات منابع کتابخانه ای گرد آوری شده است. سوالات موردنظر : 1- جلوه های حماسی، ملی و مذهبی نسخه خطی خاوران نامه کدام است؟2- وجوه اشتراکی عناصر حماسی، ملی و مذهبی این نسخه یا شاهنامه فردوسی چیست؟

ناصر خسرو قبادیانی ازجمله سخن سرایان خطه خراسان است که البته در شمار مدیحه گویان حرفه ای جایی ندارد، بلکه شعر و سخنش نشانه پای بندی و تعهد وی به ایدئولوژی و ایمان و ابزاری در مسیر تبلیغ و گسترش آن است. از این رو این مسلمان آگاه، به جای ذکر فضایل و عناوین دروغین برخی شاهان، ضمن اعلام تابعیت و پیروی از بزرگان دین مبین اسلام، جای جای دفتر و دیوانش را با ذکر مناقب و فضایل این خاندان مبارک مزین نموده است. رسول اکرم (ص) و خاندان گرامی اش از معدود کسانی هستند که ناصر خسرو با صفا و خلوص نیت آنها را ستایش کرده است. دین محمد (ص) و معصومیت و پاکی عترتش او را مجذوب و علاقه مند ساخته و این حکیم توانا را برآن داشته است تا صفات عالیه پیامبر و خاندانش را در شعر خویش متجلی سازد.این مقاله حاصل نگرشی در ابعاد و زوایای گوناگون این مساله است. شماره ذیل هر یک از شواهد شعری، مربوط به شماره صفحات بر اساس دیوان ناصر خسرو به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، انتشارات دانشگاه تهران است.

سبک شناسی، یکی از موضوعات ادبی است که در سده اخیر، توجه ویژه ای از طرف ادیبان و سخنوران به آن شده است. سبک ادبی، از اندیشه هر فرد سرچشمه می گیرد که بیان کننده نگرش و بینش آن فرد به واقعیت های پیرامونش است. نوع الفاظ و ترکیبات و جمله بندی و طرز تعبیر معانی، مهم ترین عوامل در چگونگی سبک ادبی است. در این میان، از جمله متونی که شایستگی و ارزش بررسی و تجزیه و تحلیل دارد، متون دینی و به طور خاص نهج البلاغه است، زیرا صاحب آن، امیر سخنوران و رهبر اهل بلاغت است. از میان خطبه ها و نامه ها، نامه پنجاه و سوم امیرالمومنین علی (ع) که خطاب به جناب مالک اشتر، در هنگام انتخابش به زمامداری مصر است، به دلیل جلوه های سیاسی، اخلاقی، عبادی، نظامی و اجتماعی از جایگاهی بس والا برخوردار است. هماهنگی موسیقی درونی نامه با موضوع آن و انتخاب اسلوب های نحوی و بلاغی متناسب با هدف مورد نظر و تناسب بسامدهای واژگانی و جملات امر و نهی با هدف نگارنده نامه، از ویژگی های بارز این فرمان حکومتی است. در این پژوهش، با بررسی سبک شناختی این نامه، از سه دیدگاه فکری، زبانی (آوایی، لغوی، نحوی) و ادبی، به بیان زیبایی ها و ارزشها و سبک این نامه می پردازیم.

واژه «صالح المومنین» در چهارمین آیه از سوره تحریم ﴿... فان الله هو مولاه و جبریل و صالح المومنین و الملائکه بعد ذلک ظهیر﴾ حاکی از منزلت و جایگاه ویژه ای است که خداوند آن را برای بهترین و شایسته ترین شخصیت بعد از پیامبر قرار داده است. روایات شیعی و نیز بسیاری از روایات عامه، مصداق این شخصیت را تنها، حضرت علی (ع) دانسته اند.البته برخی از مفسران عامه به بهانه قرائت یکسان این واژه در دو حالت مفرد و جمع به شکل «صالح المومنین» و «صالحوا المومنین» بر این اعتقادند که این واژه در اصل، جمع بوده و حرف «واو» پایانی آن در رسم المصحف، حذف گردیده است و به دنبال این دیدگاه، بسیاری از مفسران شیعه و همچنین مترجمان قرآن، این واژه را به شکل جمع تفسیر و ترجمه کرده اند.این مقاله به اثبات این نکته پرداخته که ترکیب اضافی واژه «صالح المومنین» در این آیه قطعا مفرد و تنها دارای یک مصداق متعین است.

مشاهده متن توجه به حواس انسان، به عنوان نقطه آغاز تفکر او، نقش مهمی در تعلیم و تربیت دارد، زیرا پایه تعلیم و تربیت بر شناخت است و شناخت را نمی توان منفک از حواس دانست. در این میان، دریافت های بصری به علت تفوق بر حواس دیگر در ارتقای کمی و کیفی یادگیری فرد موثر است. به دلیل آنکه حواس پرورش یافته انسان را در شکوفایی تفکر و توسعه شناخت از جهان توانمند می سازند و شناخت عمیق تر و اصیل تری را برای او مهیا می کنند، پی گیری این موضوع در متون اصیل اسلامی می تواند افق های تازه ای را پیش روی محققان تعلیم و تربیت قرار دهد. در این راستا، بیانات امیرالمومنین علی علیه السلام به عنوان منبع اصیل اسلامی بسیار راهگشاست. بررسی مساله مذکور، ما را به ده منظر دلالت می دهد که می توانند به عنوان مدل های تقویت مشاهده در تعلیم و تربیت ارائه شوند. مدل های یاد شده در دو دسته کلی مشاهده در آیات طبیعی و مشاهده در روابط انسانی تبیین شده اند. علاوه بر آن، آثار و نتایج تربیتی ویژه ای که بر هر دسته مترتب می باشند نیز مورد اشاره قرار گرفته اند.