جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم در همه تاریخ، دارای شخیصتی ممتاز، یگانه و منحصر به فرد است ، چرا که با فرود از سرچشمه فیض و علم مطلق الهی و با اقامه برهان مبنی بر انتساب بی‌واسطه خود به خداوند، همه انسانها و به پذیرش این حقیقت فرا می‌خواند. ضرورت دفاع اعتقادی از اعجاز این کتاب و لزوم تبیین دلایل این مدعا به منظور گسترش دعوت اسلامی، سبب شده است که اندیشمندان و قرآن‌پژوهان جهان اسلام، به این موضوع، اهتمام و عنایت تام مبذول دارند. شگفت آن که (اعجاز قرآن)، این حقیقت مسلم و مورد پذیرش میلیاردها مسلمان در طول تاریخ در مقابل تعلیل و تبیین علمی، معرکه‌ای از آرا در میان قرآن‌پژوهان برانگیخته و طیفی بسیار گسترده از انواع نظریات را به وجود آورده است . ریشه‌یابی این اختلاف و بررسی راه و روشهای دست‌یابی به وجوه مورد توفق میان آرا گوناگون حایز اهمیتی بسزا است . نگاهی به سیر تاریخی اندیشه اعجاز نشان می‌دهد که موجبات بروز پراکندگی یاد شده در آرا قرآن‌پژوهان را می‌توان به سه گروه "عوامل انسانی و شخصی"، "عوامل علمی و اجتماعی" و سرانجام "عوامل قرآنی" تجزیه کرد، از نگاهی دیگر نیز، می‌توان منشا پراکندگی فوق را نقصان علم و استعدادهای بشری و تحیر او در مواجهه با تجلی یک پدیده ماورایی دانست . تعابیر و تعاریف مختلف و گزینش معیارهای گوناگون در تبیین و گروه‌بندی وجوه اعجاز از مهمترین عوامل این مغایرت‌هاست . بدین ترتیب ، در صورت برگرفتن عناوین جامعتر و محوری از میان وجوه و اصطلاحات شناخته شده در تبیین اعجاز قرآن، همراهی صاحب‌نظران امکان‌پذیر می‌شود و تفرق ظاهری نظریات ، محو یا کمرنگ می‌گردد. بدیهی است هر یک از وجوه عدم یاد شده در اعجاز، در عین حال که نسبت به کلیه آیات قرآن فراگیر است می‌تواند فروع و وجوه وابسته‌ای نیز داشته باشند که همانند درخشش ستارگان، به تناوب و تناسب موضوع، در جای جای قرآن جلوه‌گر و پرتوافکن شوند. بررسی اجمالی وجوهی نظیر "اعجاز بیانی"، "حکمت و معارف الهی"، "اخبار از مغیبات " و "پیراستگی از ناهمسانی و خطا"، شاهد صدق این نظر و کوششی است امیدبخش برای دستیابی به اشتراک یا تقریب آرا در یافتن وجوه فراگیر اعجاز قرآن.

یکی از جهاتمتعدد قرآن که مورد توجه علماء و دانشمندان علوم قرآنی قرار گرفته جهاتاعجاز این کتابآسمانی استکه کتابهای زیادی در این زمینه نوشته شده ولی متاسفانه یکی از مهمترین جهاتاعجاز قرآن یعنی اعجاز تشریعی آن مورد بی‌مهری قرار گرفته و در بسیاری از کتبعامه ذکری از آن به میان نیامده استو آنها که توجه داشته‌اند فقط در چند سطر اشاره کرده و رد شده‌اند ولی اخیرا کتابهایی که به این جهتنیز اهمیتداده‌اند، نوشته شده استاز جمله البیان آیت‌الله خوئی و التمهید آیت‌الله معرفتو الموجزفی علوم القرآن دکتر داود عطار و التبیان دکتر صابونی و ... به عربی و درسهایی از علوم قرآن دکتر حبیب‌الله طاهری به فارسی.این نوشتار که هدفاول راجع به اعجاز و مباحثمربوطه و فصل دوم راجع به قرآن و جهاتاعجاز آن بحثمی‌نماید و در فصل سوم اعجاز تشریعی قرآن مورد بحثو بررسی قرار گرفته است .

قرآن کریم، در مواضع متعدد، بیانگر معجزات و خوارقی است که معمولاً برای امت هایپیشین و گاه برای امّت تازه تأسیس اسلام رخ داده اند. در دو سده اخیر،برخی مفسرانتحت تأثیر پیشرفت علوم تجربی و غلبه یافتن گفتمان آن در محیط های علمی، از پذیرش ظواهر این سنخ آیات عدول کرده و به تاویل مادی آنها روی آورده اند. تفسیر المنار به قلم "محمد رشیدرضا" – که بخشی از آن نیز حاصل تقریر درس "محمد عبده" است- از جملهتفاسیری است که رویکرد تأویلی را در باب آیات بیانگر معجزات و خوارق، دنبال می کند. رشیدرضا و عبده اگر چه منکر مطلق معجزات نیستند، اما پذیرش همه آنها -به همان شکل ظاهری و فرامادی- را نیز دشوار تلقّی می کنند. خاستگاه رویکرد ایشان آن است که علم تجربی را تبیین گر طبیعت بر وفق قوانینی معین می دانند و معجزات وخوارق را تخطی از آن قوانین محسوب می کنند . بدینسان گستردگی این سنخ تخطّی ها، می تواند سازگاری علم ودین را به چالش کشاند. در این راستا، صاحب المنار در تفسیر مضامینی چون قرار گرفتن کوه در بالای سر بنی اسرائیل، ، نزول " من" و" سلوی "از آسمان، زنده شدن عزیر پس از مرگی صد ساله ، زنده شدن پرندگان ذبح شده به دست ابراهیم و... از ظواهر این خوارق روی برتافته است. در مقابل رویکرد صاحب المنار،طباطبایی صاحب المیزان، پایبند به ظواهر معجزات و خوارق بوده و همواره در مقام پاسخگویی به شبهات تأویل کنندگان خوارق می باشد.

پژوهش انجام شده به بررسی سحر و جادو تحت عناوینی می پردازد که به بیان آنها به صورت خلاصه اشاره می کنیم بحث مقوله ی سحر به لحاظ لغوی اصطلاحی همچنین واقعیت داشتن آن را آوردیم و نیز برای درک بهتر این مسئله لازم به نظر می آمد که معجزه و تفاوت آن با سحر مورد توجه قرار گیرد علاوه بر این نگاهی گذرا به سحر و جادو در عصر حاضر داشتهبیان حرمت سحر از منظر قرآن و روایات و در نتیجه به اثبات رسیدن عدم مشروعیت آن تحت تاثیر سحر و جادو بر افراد چگونگی مقابله و به طور کلی راه بطلان آن و همچنین در این تاثیر چشم زخم و راه پیشگیری از آن که بحثی مبتلابه برای افراد می باشد آمده است در تحقیق مورد نظر لاینفع بودن سحر بعنوان علمی که انسان را به کمال عالی نمی رساند یعنی علمی غیر مفید می باشد و نیز از مهمترین فصلی که توجه ویژه به آن شده تبیین مسئله حفظ الهی ایمان توکل که امنیت و اطمینان و آرامش را در برابر موارد مطرح شده به ارمغان می آورد اشاره کرده ایم جالب اینکه دیدگاه مخالفین که معجزات را سحر می دانند آن هم به جهت عنادی که با حقیقت دارند در این تحقیق لازم به نظر می رسید.

طبرسی در تفسیر مجمع‌البیان لعلوم القرآن علاوه بر تفسیر آیات به تبیین مباحث علوم قرآنی نیز اهتمام داشته است . در این رساله نگارنده به طرح و تدوین چهار مبحث مهم علوم قرآنی از دیدگاه وی پرداخته است که این مباحث عبارتند از: -1 نسخ در قرآن، که ابتدا مفهوم نسخ از دیدگاه لغت پژوهان و مفسران و آراء آنها در امکان نسخ، قبول یا رد گونه‌های آن و حکمت نسخ بیان شده، آنگاه به شرایط نسخ از دیدگاه طبرسی اشاره شد که وی با توجه به این شرایط شش مورد نسخ را پذیرفته و در هفده مورد نظر دیگر مفسران را مبنی بر نسخ آیه رد می‌کند. -2 محکم و متشابه: در این فصل اقوال مفسران در معنای محکم و متشابه، حکمت متشابهات و آگاهی راسخان در علم به تاویل متشابهات بیان شده و در ادامه اقسام متشابهات و تاویل آنها از دیدگاه طبرسی ذکر گردیده و به حروف مقطعه قرآن به جهت تناسب با بحث اشاره شده است . -3 اعجاز قرآن: که به بیان زمینه نزول قرآن، تناسب معجزه با عصر نزول آن، معنای اعجاز در لغت و قرآن و فرق آن با سحر از دیدگاه طبرسی پرداخته شده، آنگاه سیری تحدی و حکمت آن و وجوه اعجاز قرآن از دیدگاه مفسران به تفصیل ذکر گردیده است . -4 تحریف‌ناپذیری قرآن: در این فصل پس از اشاره به معنای لغوی و اصطلاحی تحریف و اقسام آن، به تاریخچه اتهام تحریف به تشیع ریشه‌ها و عوامل آن پرداخته شده و استدلالات طبرسی بر تحریف‌ناپذیری قرآن ذکر شده است .

درطول تاریخ، بشرهمواره با اعمال خارق العاده ای که توسط برخی انسانهای برگزیده(پیامبران) صورت گرفته،روبه رو شده است.این اعمال، پیوسته اعجاب وتحسین بشر را برانگیخته وموجب تقویت ایمان یا بی ایمانی اونسبت به کسی و یا موضوع و مطلبی شده است.پیامبران الهی از این اعمال خارق العاده به عنوان« معجزه» یادکرده اند وآنها راشاهد صدق ادعای نبوّت خویش می شمرده اند.اما از این اعمال خارق العاده درقرآن با لفظ «معجزه» یادنشده، بلکه عنوان«آیه»،«آیات»یا«بینات» بکاررفته است

دو مورد از معجزات نقل شده از پیامبر?،شق القمر و ردالشمس است؛که در این تحقیق به بررسی آن پرداخته شده است.آشنایی با معجزات غیر زبانی پیامبر? از مطالبی است که هر چند در طول تاریخ مورد مباحثه واقع شده،لکن دانشمندان اسلامی در این زمینه به دیدگاه واحدی دست نیافتنه اند و تحقیق در این زمینه موجب می شود تا:اولاً:با بررسی تاریخی و تفسیری دو حادثه فوق،در واقع به حقیقت این دو مهم و نتایج آن دست یابیم.ثانیاً:شق القمر به عنوان یکی از معجزات پیامبر? شناخته شده و به آیه اول سوره قمر و مجموعه ای از روایات فریقین استناد داده شده است.لذا این حادثه علاوه بر امکان عقلی در واقع نیز به وقوع پیوسته است.ثالثاً:در این پژوهش ابتدا روایت ردالشمس از جهت محتوایی و سندی در کتب اصلی فریقین و سپس با توجه به دستاوردهای علمی بشر، این روایت مورد بررسی قرار گرفته است.لذا پژوهش پیش رو به روش کتابخانه ای و با بررسی و تحلیل مستندات قرآنی و روایی دو حادثه به سامان رسیده و نتیجه آن اثبات شق القمر به عنوان معجزه در زمان پیامبر?و عدم اثبات ردالشمس به عنوان معجزه برای پیامبر? یا فضیلتی برای امیرالمومنین? نیز می باشد.

یکی از راههای شناختپیامبران که عده ای آن را تنها راه شناخت پیامبر می دانند معجزه است که به وسیله پیامبران انجام می گیرد. معجزه در اصطلاح کار شگفت و امرخارق العاده ای است که پیامبران الهی به رغم قوانین عادی و جاری طبیعت، به منظور اثبات ادعای رسالت خدایی خویش انجام می دهند؛ اموری که آدمیان عادی از انجام مانند آن ناتوان و درمانده اند. معجزات پیامبران رابر حسب جهات مختلفی مانند حسی و عقلی بودن، زمان، مکان، منشاء صدور و غایت به اقسام مختلفی تقسیم کرده اند.در این رساله برآنیم تا نخست تعریفی دقیق از معجزه با تکیه بر منابع قدیم و جدید ارایه و اقسام آن را به تفصیل شرح دهیم. در ادامه با معرفی زندگی و معجزات پیامبران اولوالعزم، چگونگی بازتاب معجزات آنان را در شعرفارسی در فصل های بعد پی بگیریم. پهنه وسیع ادب فارسی و زیادی دفاتر شعری به ما اجازه نمی دهد تا تمامی دیوانهای شعری را در این رابطه بررسی کنیم، بنا به صلاح دید استاد محترم راهنما از میان آثار شعری ده شاعر برجسته در این حوزه آثار زیر را مبنای تحقیق و پژوهش حاضر قرار دادیم. این آثار عبارتند از: دیوان و حدیقه الحقیقه سنایی، دیوان جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی، دیوان خاقانی شروانی، مخزن الاسرار نظامی گنجوی، دیوان کمال الدین اصفهانی، منطق الطیر عطار، کلیات سعدی، مثنوی معنوی مولوی، دیوان اوحدی مراغه ای و دیوان حافظ. نتیجه این تحقیق حاکی از این است که معجزاتی همچون کشتی نوح، عصای موسی، شفابخشی عیسی، گلستان شدن آتش بر حضرت ابراهیم ومعجزه جاوید حضرت محمد(ص)یعنی قرآن بازتاب وسیعی در قیاس با سایر معجزات پیامبران دارد. باید اضافه کرد که معجزات پیامبران در شعر شاعران به طور یکسان منعکس نشده، بلکه در شعر شاعرانی مثل سنایی، خاقانی و مولوی بیشتر و در شعر شاعرانی مثل جمال الدین، کمال الدین و اوحدی در مقایسه با آنها کمتر بازتاب داشته است. نحوه انعکاس تصاویر معجزات نیز در شعر هر یک از شاعران به گونه ای متفاوت است . شاعران گاه به دلیل روی آوردن به مسایل تعلیمی ، گاه به سبب ساختن تصاویر بدیع اغراقی وزمانی به علت رنگ و جلای مذهبی دادن به شعر و رسوخ آن در دل، از معجزات زیاد استفاده کرده اند.

داستان به معنی « روایت یا شرح و گزارش حوادث » یا گزارش دلبخواه از حوادث و شخصیت های واقعی یا غیر واقعی را می توان اولین فعالیت ادبی بشر به شمار آورد . در فرهنگ ایرانی و حوزه زبان فارسی ، داستان پردازی و داستان گویی اهمیت ویژه ای داشته است ، و در بسیاری از داستان های ایرانی بر اهمیت و خاصیت داستان گویی و داستان سرایی تأکید شده است . این در مورد آثار دینی هم صدق می کند که بخش های داستانی آن ها بیشتر جلب توجه می کند و قصه های پیامبران بیشتر از سخنان آنان مقبولیت و جذابیت دارد . سنایی در دیوان خود ابیاتی راجع به هر پیامبر نوشته است که بیشتر این ابیات مربوط به معجزات آن هاست ، در این پایان نامه سعی شده ابیات مربوط به هر پیامبر را از هم جدا کرده ابتدا در مورد نام و زندگی هر کدام توضیح مختصری داده شود . سپس به ذکر و شرح ابیاتی که در آن معجزه ای از ایشان صورت گـرفته پرداخته شده که این بخش در فصل چهارم پایان نامه آمده است . فصل اول آن شامل فهرست مطالب ، فصل دوم توضیحاتی در مورد داستان سرایی و چگونگی شروع داستان پیامبران و در فصل سوم زندگی نامه شاعر آمده است . امید است که مطالب گردآوری شده مورد توجه و استفاده خوانندگان و دانشجویان قرار گیرد .

یکی از مباحث مهمّی که ذهن انسان‌ها را از روزگار قدیم تا به حال به خود مشغول داشته، افعال خارق‌العاده‌ای است که فوق قدرت بشر می‌نماید، امّا توسّط عدّه‌ای خاص از افراد بشر رخ داده است. در قرآن مجید یکی از موضوعات مهم که به طور گسترده به آن پرداخته شده معجزات پیامبران و کرامات برگزیدگان حق است. اعمال خارق‌العاده، ذهن بیشتر متفکّران اسلامی را به خود مشغول داشته است که باعث گردیده پژوهش‌های فراوانی در این باره انجام دهند. از آن‌جا که بخش گسترده‌ای از ادبیّات فارسی را عرفان و تصوّف تشکیل داده است و موضوع ولایت و به تبع آن خوارق عادات یکی از موضوعات مهمّ عرفانی است؛ لذا این موضوع در ادبیّات ما، بازتاب وسیعی دارد. در این پایان‌نامه بر آنیم تا به تعریف و تبیین خوارق عادات بپردازیم و همچنین رابطه‌ی ولایت تکوینی و خوارق عادات را مورد بررسی قرار داده و به تحقیق و تفحّص دیدگاه مولانا در کتاب مثنوی در مورد خوارق عادات (معجزه- کرامت- استدراج) بپردازیم و نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه مولوی با علما و عرفای شیعی را در مورد خوارق عادات مورد بررسی قرار دهیم.