جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خداوند (عز و جل) هر موجودی را که آفرید اسباب هدایتش را نیز فراهم کرد و انسان به عنوان اشرف این مخلوقات از این قاعده مستثنی نیست و این هدایت توسط پیامبران وانبیاء مرسل انجام پذیرفته است . خداونددر قرآن کریم؛این معجزه جاوید راه هدایت و سعادت بشر را بر خاتم پیامبران حضرت محمد(ص) فرو فرستاد و ادامه این راه پس از انقطاع وحی توسط امامان معصوم(ع) صورت پذیرفت . با وجود پیشرفتهای مادی چشمگیر ؛ تدبر و عمل به قرآن کریم تنها راه نیل به این هدایت و از ضروری ترین نیازهای بشری است . یکی از مواردی که جایگاه و اثرات دنیوی و اخرویش آنقدر عظیم است که هم صراحتاَ و هم تفاسیرحدود سی و چهار آیه در قرآن کریم در مورد آن بیان شده ؛ تهجد است . که به توفیق الهی در این پایان نامه سعی شده حتی الامکان آنچه که در قرآن و سیره پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) و نیز احادیثی که در این مورد بوده و نیز اهتمام بزرگان دین واثرات دنیوی واخروی و مطالب مرتبط با این موضوع جمع آوری گردد. در این راستا تفاسیر بسیاری اعم از شیعه و سنی و سیره و کتب مرتبط با آن مورد بررسی قرار گرفته تا بدور از هر گونه شائبه و سلیقه مذهبی خاص بوده و در پایان مختصری از احکام تهجد بر اساس سیره و احادیث بیان شده تا انشاء الله راه گشای مشتاقان قرار گیرد

رويكرداستاد جعفري به قلمرو دين رويكردي حداكثري است.ايشان به دلايل زير معتقداند دين و فقه اسلام مي تواند به تمامي نيازهاي مادي و معنوي بشر پاسخ مناسب بدهد:1-حيات معقول؛اين نوع حيات بعنوان حيات حقيقي واصيل انسانطبق تعريف (تلاشي آگاهانه به رهبري شخصيت انساني در مسير قرار گرفتن در جاذبه كمال مطلق)بر اعتقاد به كمال مطلق يعني خداوند منطبق است.واين يعني بدون حضور دين وپيروي از دستورات الهي در تمام امور زندگي حيات واقعي وحقيقي انسان محققنمي شود.در غير اين صورت انسان در حيات طبيعي كه بين او و حيوان مشترك است دست و پا مي زند.2-كمال فقه وبالتبع آن كمال دين؛دين كامل است.لازمه كمال دين اين است كه به همه نيازهاي مادي و معنوي انسان در جريان ارتباطات چهارگانه ودر دو حوزه«چنان كه هست »و«چنان كه بايد » پاسخ دهد.بنابراين دين حداكثري است. استاد جوادي آملي هم در بحث قلمرو دين وكاركرد آن معتقد به ديدگاه حداكثري مي باشند.دلايل ايشان براي اختيار اين رويكرد عبارتنداز:1-آياتي از قبيل آيه201 سوره بقره«ربنا آتنا في الدنيا حسنه و في لاخره الحسنه»وروايات گوناگوني ثابت مي كنند دين با وجودنظارتش بر آخرت وجنبه ابديت انسان به ابعاد گوناگون زندگي او در دنيا نيز نظر دارد.به عبارت ديگر دين اسلام به دليل تاييدات درون ديني وادعاي خود دين كامل است و ميان كمال دين وپاسخگو بودن به تمامي نيازهاي بشري ملازمه است .بنابراين دين حداكثري است.2-عقلانسان چون محدود و خطا پذير است نمي تواند تمام نيازهاي مادي و معنوي و تمام نواقص فردي و جمعي خويش را بر طرف كند.لذا خداوند طبق حكمت خود بايد براي تمامي ابعاد زندگي بشر از طريق ارسال رسل برنامه بفرستد.واين يعني دين بايدكامل باشد وتمام جنبه هاي زندگي انسان را درچهارچوب ارتباطش با خويشتن ،با خدا، با جهان هستي و با همنوعان در بر گيرد.

مقاله‌ ذیل‌ کارکرد ادیان‌ و پیامبران‌ آسمانی‌ در دو حوزة‌ انسان‌ و جامعه‌ را تحلیل‌ و تبیین‌ می‌کند. در بخش‌ اول‌ روشن‌ خواهد شد که‌ بیش‌تر انسان‌ها دارای‌ معرفت‌ و شناخت‌ درست‌ از مبدأ، انسان، جهان‌ و آخرت‌ نیستند و این‌ دین‌ و پیامبران‌ بودند که‌ معرفت‌ کامل‌ و صادق‌ را در اختیار انسان‌ قرار داداند و به‌ پاک‌سازی‌ عقاید خرافی‌ انسان‌ پرداختند. در عرصة‌ اخلاق، دین‌ با سه‌ راهکار (عقلانیت‌ بخشی، شناسایی‌ بعض‌ اصول‌ اخلاقی‌ و حمایت‌ از اصول‌ اخلاقی‌ و ضمانت‌ اجرایی‌ آن) به‌ مدد اخلاق‌ آمد. کارکرد دیگر در حوزه‌ فردی، معنا و نشاط‌ بخش‌ به‌ زندگی‌ ماد‌ی‌ انسان‌ است. بخش‌ دوم‌ مقاله‌ به‌ تبیین‌ کارکرد گوهر دین‌ و رفتار پیامبران‌ در عرصة‌ اجتماع‌ می‌پردازد. وحدت‌بخشی‌ و رفع‌ انواع‌ اختلافات‌ مردم، مبارزه‌ با حاکمان‌ جور و آزادی‌ مردم‌ از یوغ‌ استمعار، برقراری‌ عدالت‌ و وضع‌ قوانین‌ مناسب‌ آن، از کارکردهای‌ مهم‌ دین‌ در جامعه‌ است، نقش‌ دین‌ و پیامبران‌ در علم‌ و دانش‌ و تمدن‌ بشری‌ حُسن‌ ختام‌ مقاله‌ است.

چکیده روش کارکردی از روش‌هایی است که دین‌پژوهان مختلف از آن استفاده می‌کنند. مسئله این نوشتار، فهم‌پذیر کردن تفاوت روش کارکردی عالمان دین و جامعه‌شناسان است؛ زیرا هر دو گروه از این روش استفاده کرده‌اند؛ اما نتیجة آن کاملاً متفاوت، بلکه در مقابل همدیگر قرار دارد. نتیجة روش کارکردی جامعه‌شناسان، سکولار شدن دین از طریق بی‌کارکرد شدن دین و یا عصری شدن آن است؛ اما نتیجة منطق کارکردی عالمان، ثبات و بقای دین است. آنچه سبب این اختلاف شده، تلقی محدود کارکردگرایان از مفهوم کارکرد است؛ آنها کارکردهای دین را از منظر خود آن تفسیر و به کارکردهای خاص دنیوی و سیال، محدود کرده‌اند. در نتیجه، به دلیل تأمین شدن این کارکردها از راه دیگر، مدعی شده‌اند دیگر به دین نیازی نیست. در مقابل، در نگاه عالمان دین، قلمرو کارکرد بسیار گسترده است؛ خاستگاه این تفسیر تا حدی در خود آموزه‌های دین است. اساساً از نظر عالمان دین، کارکرد اصلی دین، تأمین نیازهایی است که انسان قدرت تأمین آنها را از راه دیگر ندارد. کارکردهای سیال و بدیل‌پذیر مورد نظر جامعه‌شناسان، مقصود بالعرض دین است، نه مقصود اصلی آن. در نتیجه، دین از جهت کارکردی همواره حضور خواهد داشت.

فرآیند «جهانی شدن» هم عامل و هم نتیجه مجموعه‌ای از تحولات بنیادین، متنوع و پهن‌دامنه‌ای است که در عالم انسانی به‌وقوع پیوسته یا در حال وقوع است. بالطبع این مرحله از بودن به‌تناسب مختصات خویش، الزامات، ضرورت‌ها و انتظاراتی را به‌میان کشیده است. دستیابی به یک نظام اخلاقی پایه و جهان‌شمول و مجموعه‌ای از فضائل و کمال مطلوب‌های عام، فراسوی همه نظام‌های اخلاقی متکثر موجود به‌تبع تکثر فرهنگ‌ها، نیاز مبرم و مسجلی است که به‌دلیل نقش کانونی آن، خلأ وجودی آن بیش از سایر ضرورت‌ها احساس می‌شود. این نوشتار درصدد است تا از چیستی، چرایی، منشأ، کارکرد و موانع تحقق اخلاق جهانی و نیز اقدامات به‌عمل‌آمده در جهت نیل به این مهم به اجمال سخن به‌میان آورد.

قاعده لطف یکی از مسائل مهم در کلام اسلامی به شمار می رود که متکلمان در طول تاریخ به بررسی آن پرداخته اند. گروهی از متکلمان از جمله اشاعره به مخالفت با این قاعده پرداخته اند و لطف را بر خداوند متعال واجب ندانسته اند. اما متکلمان امامیه و اغلب معتزله این قاعده را پذیرفته اند. این پایان‌نامه به بررسی تطبیقی دیدگاه‌های برخی از متکلمین متقدم و متاخر امامیه درباره‌ی قاعده‌ی لطف می‌پردازد. از متکلمین متقدم آراءِ سید مرتضی، شیخ طوسی و علامه حلی و از متکلمین متاخر آراءِ فاضل مقداد، فیاض لاهیجی و ملا مهدی نراقی مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش بر اساس چهار محور انجام شده است: (1) تعریف لطف، (2) بیان دلایلِ قاعده‌ی لطف،(3) بیان شرایط و احکام آن و (4) بیانِ کارکردهای قاعده لطف. همه‌ی متکلمین مورد بحث کمابیش لطف را چنین تعریف‌کرده‌اند: هر فعلی ازجانب خداوند متعال که انسان را به طاعت نزدیک و از معصیت دور می نماید. اغلب متکلمین مورد بحث استدلاهای عقلی بر وجوب لطف اقامه کرده‌اند و برخی هم استدلال نقلی آورده‌اند. متقن‌ترین و معروف‌ترین دلیل عقلی بر وجوب لطف، اینست که حکمت الهی اقتضای وجوب لطف را می کند، چون خداوند متعال برای تکالیفی که بر عهده مکلفان گذاشته است، باید راه انجام طاعت را هموار نماید، و در غیر این صورت، نزد عقلا امری قبیح به شمار می آید و انجام امر قبیح بر خداوند متعال محال است.

بحث از رابطه فلسفه و دین در طول تاریخ فکر و اندیشه همواره از چالش برانگیزترین مباحث بوده است. اینکه با نزول وحی به پیامبران در ادوار مختلف تاریخی، تکیه و اعتماد انسان به علوم عقلی که سرآمد آن فلسفه است چگونه باشد، آیا بر اعتبارش خط بطلان کشد یا آن را برای فهم عمیق دین و ایجاد سازگاری بین مولفه‌های دینی به امداد بطلبد، صف‌بندی‌های گوناگونی را در عالم اندیشه پدید آورده است. در جامعه ما نیز چند صباحی است موجی از سوی گروهی برخاسته است که دعوت به کنار نهادن علوم عقلی و فلسفه و تلاش برای رسیدن به فهمی ناب از معارف دینی می‌کند و رویای خلوص در سر می‌پروراند. تاثیر دیدگاه‌‌های این گروه در مسیر مخالفت با فلسفه اسلامی تا آنجاست که گاه امر را بر فرهیختگان نیز مشتبه می‌سازد. لذا بر دلسوزان است تا با روشنگری و عطف توجه به مباحث این حوزه، راه را بر سطحی‌اندیشان ببندند و از اشاعه اندیشه‌ای که می‌خواهد جلوی فهم عمیق معارف دینی را سد کند، جلوگیری نمایند. هدف رساله حاضر نیز آن است تا در حد بضاعت ناچیز خود نحوه مواجهه دین مبین اسلام را با علوم عقلی و از جمله فلسفه بررسی کند که البته در این مسیر ناگزیر جهت ارائه مطالب در یک چارچوب علمی مقبول، سایر دیدگاه‌ها را نیز مورد بررسی قرار داده است و سرانجام نگارنده به این نتیجه رسیده است دین اسلام نه تنها مشکلی با تعقل و خردورزی حتی در قالب نظام‌مند آن به صورت یک رشته علمی به نام فلسفه ندارد، بلکه قاطبه مسلمانان را با شدتی هرچه تمامتر به فهم عمیق و دقیق باورهای دینی تشویق و تحریض می‌کند. فلاسفه شیعه با پی‌جویی این تاکیدات موکد است که موفق شده‌اند مکاتب فلسفی رفیعی را بنا کنند. ایشان در تلاش برای تفقه در اصول اعتقادات خویش از فلسفه و علوم عقلی نهایت بهره را برده‌اند و در این میان نه تنها سر از الحاد و کفر درنیاورده‌اند بلکه توانسته‌اند تحلیلی سازگار و نظام‌مند از مسائل مطروحه در دین ارائه دهند.

قرآن کلامی ثقیل و پرمغز است، ولی به دلیل هماهنگی با فطرت انسان ها، فهمیدن وبهره مندی از آن برای همگان قابل فهم است. مراد از زبان قرآن و مردمی بودن آن،سخن گفتن با فرهنگ مشترک مردم است.انسان ها اگرچه در لغت و ادبیات از یکدیگر بیگانه اندولی درفرهنگ انسانی که همان فطرت پایدار است، مشترک هستند.قرآن نیز با همین فرهنگ باانسان ها سخن می گویدو در بیان معارف خود شیوه های خاصی دارد.این کتاب الهی در رسیدن به اهداف خود روش های خاصی را برگزیده که یکی از آن روش ها بیان قصص است . قرآن کریم داستان پیامبران و تاریخ امت های گذشته را نقل می کند، اما نه چون تاریخ نویسان و قصه پردازان، بلکه قسمت هایی از تاریخ آن بزرگان و امت های آنان را که با هدف هدایت گری خود هماهنگ است، بیان فرموده است. قصه نویسان در نوشتن یا نقل قصه های خود وارد جزئیات قضایا می شوند و مخاطب خود را سرگرم می کنند، ولی قرآن کریم چنین روشی ندارد . از طرفی چون قرآن کریم کتابی تربیتی و سازنده در تمام زمان ها و مکان هاست، بسیاری از مطالب یا فرازهایی از داستان های آن تکرار شده است تا شنونده و متعلم مطالب جدیدی بیاموزند . این تکرار از آن روست که قرآن کتاب نور و هدایت است، لذا در مقام هدایت لازم است مطلب واحد در هر مناسبت با زبانی خاص ادا شود تا ویژگی پند و موعظه و سازندگی را داشته باشد، برخلاف کتب علمی که هر مطلب تنها در یک جا بیان می شود و تکرار آن سودمند نیست ؛تکرار،در قرآن ارشاد و هدایت ضروری است این تکرار علاوه بر مساله هدایت، نکته جدید و مفهوم تازه ای را به مخاطبان می آموزد.یکی از مهم ترین ابزار تعلیم و تربیت که اثر قاطع و تعیین کننده ای در ساختن شخصیت فرد و جامعه دارد، ارائه نمونه ها و الگوهای گویا از ارزش ها و ضد ارزش هاست؛که قرآن کریم در مقام تعلیم و تربیت با طرح قصه های گوناگون تاریخی و استفاده منطقی از تاریخ، آن را در خدمت اهداف خود قرار می دهد و شنونده یا خواننده را در حالتی که گویا در فضای داستان نفس می کشد و با شخصیت های آنان زندگی می کند، قرار می دهد. بدین گونه الگوهایی که قرآن کریم در قصه های خود مطرح می کند،نمونه هایی عینی و لمس شده از خوبان و بدان خواهند بود که در پرورش افراد بسیار مؤثر وکارسازهستند و این شیوه و روشی است که قرآن در امر تعلیم و تربیت دارد و این ماهستیم که باید تمام شیوه های انسان ساز قرآن را برای خود و فرزندانمان به کار برده تا به رشد و تعالی برسیم .

یافتن وجوه مشترک میان آثار مکتوب اقوام هم ریشه، امری بدیهی است. در زمینه پیشگویی نیز شباهت ها و تفاوت هایی میان اعتقادات و باورهای مردم کشورهای مختلف وجود دارد و همچنین از مشترکات حماسه های بزرگ جهان، می توان به پیشگویی یا پیش دانی اشاره کرد؛ این امر در شاهنامه، و ایلیاد و ادیسه نیز به کرات دیده می شود. هدف از این پژوهش که با روش تحقیق نظری، مطالعه و تحلیل تطبیقی صورت گرفته است، نیم نگاهی است از دریچه ادبیات تطبیقی به مقوله کارکرد پیشگویی در سه اثر حماسی شاهنامه، ایلیاد و ادیسه. نتایج بررسی این امر، خویشاوندی و تجربه های مشترک اقوام هم خانواده هند و اروپایی، و باورهای آنان را که در حماسه های آنها تجلی یافته است، نشان می دهد. و همچنین، نتیجه می گیریم که هر چه انسان انجام می دهد، نتیجه تدبیر و عملکرد خود او است.

این مقاله تلاشی است برای احراز ناکارآمدی نظریة کارکردگرایی به مثابه یکی از نظریات رایج در جامعه شناسی. راز ناکارآمدی نظریة کارکردگرایی به ریشه های فرهنگی آن بر میگردد. کارکردگرایی محصول علم مدرن بوده و متناسب با فرهنگ سودمندگرایی طبقة بورژوا در آمریکا شکل گرفته و در ابتدا تأمین کننده منافع آن طبقه بوده است. این رویکرد نظری دارای پیش فرض های هستیشناسی، معرفت شناسی، انسان شناسی و روش شناسی مختص به خود است. به دلیل تغایر این پیش فرض ها با فرهنگ جامعه اسلامی، کارکردگرایی معهود نمیتواند مسایل این سنخ جوامع را به خوبی تبیین نماید، مگر اینکه بنیان های فرهنگی آن جوامع را با خود همسو نماید و آن را بومی سازد.