جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف ما در این پایان‌نامه مقایسه مفهوم اراده از نظر دکارت و اسپینوزا می‌باشد. در این پایان‌نامه سعی خواهیم کرد ابتدا با تحلیل آراء دکارت و اسپینوزا در باب اراده، جایگاه آن را از نظر این دو فیلسوف نشان دهیم و سپس می‌کوشیم تا شباهت‌ها و تفاوت‌های موجود در دیدگاه‌های این دو فیلسوف را درباره پرسش «اراده چیست» روشن نماییم. از نظر دکارت ما دو نوع اندیشه داریم: فاهمه و اراده. قلمرو فاهمه محدود به اشیاست اما اراده به حدی محدود نمی‌شود. هنجارهای الهی و وقوع خطا و اشتباه نیز ناشی از اراده من خواهد بود. در دکارت اراده حتی بر عقل برتری دارد. اما مفهوم اراده که در نزد دکارت اختصاص به خدا و بشر دارد در اسپینوزا گسترش یافته و به اشیا نیز اطلاق می‌گردد. برای اسپینوزا تنها یک جوهر وجود دارد. وی دو صفت فکر و امتداد را به آن نسبت می‌دهد. خدا هر چیزی و همه چیزهاست و نامتناهی است و نمی‌توان همه آنها را شناخت. خدا را تنها از طریق دو صفت اندیشه و بّعد می‌توان شناخت. تمام اجسام، موجودات، افکار، احساسات همه صفات و تجلیات خداست. در این پژوهش سعی بر آن است که با مقایسه دو فیلسوف عقل‌گرا ـ رنه دکارت و باروخ اسپینوزا ـ به درکی از معنای اراده و جایگاه آن در اندیشه این دو فیلسوف نائل شویم و در خلال این مقایسه به بررسی تفاوت‌ها و تشابهات اندیشه‌های آن‌ها خواهیم پرداخت.

یکی از مسائلی که در کلام و فلسفه مطرح است فاعلیت خداست. مساله رساله حاضر بررسی واسطه یا واسطه های میان ذات و فعل خدا در آیات و احادیث است که با تعبیر مراحل فعل الهی مطرح می شود. آیات و روایات درباره مراحل فعل الهی سه دسته اند.در دسته اول، مشیت یا اراده وگاهی قضاء واسطه فعل و ذات است که به معنای ایجاد و احداث و ابداع میباشد در این دسته اراده و مشیت به جای هم به کار می رود. دسته دوم فعل الهی را دارای هفت مرحله میداند. مشیت اولین مرحله و به معنای خواستن یعنی تعین اجمالی نظام عالم در علم فعلی و یا کتابت در لوح به طور اجمال و انشاء علمی شیء است. دومین مرحله، اراده و به معنای اتمام مشیت است. آنچه مشیت و اراده شده از نظر ویژگی ها و میزان عمر و بقا اندازه گیری میشود که به آن قدر میگویند و حکم به انجام آن را قضاء نامیده اند. رخصت دادن، امر کردن و علم داشتن و رضایت داشتن نسبت به محقق شدن شیء را إذن مینامند و ثبت این شیء با تمام ویژگی های آن و انجام شدن آن را در الواح آسمانی کتاب میگویند و در نهایت آخرین مرحله أجل است که زمان مرگ یا میزان زمان عمر شیء را دقیق مشخص میکند. در تمامی این مراحل احتمال بداء و تغییر تا قبل از تحقق خارجی شیء وجود دارد. این مراحل را علم فعلی خداوند نیز میگویند واین غیر از علم ذاتی ازلی است که تغییر ناپذیر است. دسته سوم فقط از چهار مرحله اول یا به علاوه إمضاء یاد می کند لذا سه مرحله اخیر در چهار مرحله قبل قابل ادغام است و به جهت تاکید در احادیث دیگر به صورت جدا ذکر شده اند. مشیت و اراده و قدر و قضاء در واقع مراحل اذن خدا برای تحقق یک شئ هستند و در لوحی کتابت می شوندو اجل ها نیز بخشی از تقدیرات هستند. امضاء نیز همان تاکید بر قضاء و حتمی شدن قضاست و مرحله مستقلی به نظر نمی رسد. بر این اساس هرگاه خداوند چیزی را ایجاد می کند، ابتدا به فعل توجه می کند و آن را ‌و مشیت می کند و پس از آن مشیت مورد تاکید قرار می گیرد و سپس ویژگی های شئ مشخص می شود و در نهایت، حکم به اجرای فعل طبق تقدیرات می شود.‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

مشیت واراده الهی از آموزه های علم قرآن وحدیث است، در توضیح فعل الهی در قرآن وروایات گاه تنها اراده یا مشیت ذکر شده است وگاه اراده ومشیت با هم ودر کنار قضا وقدر وگاه غیر از قضا وقدر اموری چون اذن وکتاب واجل نیز ذکر شده است. متکلمان فاعلیت خداوند را فاعلیت بالاراده وبر خلاف فیلسوفان اراده را به عنوان صفت فعلی غیر از علم در نظر می گیرند، اما در تحلیل مشیت واراده در کتابهای کلامی کمتر تحلیل دیده می شود. ودر این راستا یکی از متکلمان معاصر یعنی میرزا مهدی اصفهانی در آثار خود سعی کرده است مشیت واراده را تحلیل کرده وبر اساس آن به تحلیل فعل الهی بپردازد. در این رساله می خواهیم مشیت واراده را در قرآن وحدیث تحلیل کرده وبر اساس آن ماهیت فعل الهی را توضیح دهیم، ودر این راستا از تحلیل های میرزا مهدی اصفهانی نیز بهره خواهیم گرفت، البته ممکن است برخی دیدگاه های ایشان مورد نقد وبررسی قرار گرفته وپذیرفته نشود. میرزا مهدی اصفهانی در موضوع مشیت واراده الهی مساله «رأی الهی» را مطرح میکند وآن را اولین مرحله از مراحل فعل الهی می داند، وچنین تبیین میکند که علم الهی فقط کاشف می باشد واین کشف در بردارنده کیان ونقیضش میباشد واولین مرتبه برای تحقّق فعل الهی لزوم وجود عاملی تعیین کننده ومخصص می باشد که یکی از دو طرف «کیان» یا «لا کیان» را برگزیند، واین امر همان «رأی» می باشدکه تجلّی آن طبق مراحل متعدّد تحقق فعل الهی در مشیت وارادت وقدر وقضا الهی نمود می کند، ودر همه این مراحل حتی بداء تأثیر گذار می باشد. وفرضیه های این تحقیق این است که در احادیث آمده است «مشیت» ابتدای فعل می باشد، وعبارت است از اهتمام به انجام یک فعل، و«اراده» عبارتست از ثبوت مشیت وعزیمت بر آنچه مشیت شده است وقصد ومیل قاطع جهت انجام فعل. وبا استقرای مشیت واراده الهی در قرآن واحادیث میتوان به معنای دقیق این دو صفت الهی دست یافت. وهمانگونه که میرزا مهدی اصفهانی تحلیل کرده است «علم الهی» شانیت کاشفیت دارد، واین کشف از هیچ محدودیتی برخوردار نیست، وبه صورت همزمان در بردارنده کشف نقیضین می باشد، وهم کاشف «کیان» وهم نقیضش «لا کیان» می باشد، البته اجتماع این نقیضین در مرحله علم ودر رتبه واحد مستلزم تناقض نمیباشد، چون تناقض در مرحله «تحقق» و«واقعیت» صورت میگیرد نه در مرحله «کشف» که مرحله «علم بلا معلوم» می باشد، ومرحله کاشف اشیایی است که اصلا «تحقّق» و«واقعیت» ندارد. وبرای صدور «فعل الهی» بعد از مرحله علم به نقیضین وجود یک عامل برای «تعیین» و«تخصیص» یکی از دو نقیض لازم میباشد، تا علّت صدور فعل باشد. واین علّت نمیتواند خود «علم» باشد؛ چون علم فقط شانیت «کشف» را دارد وقابلیت تاثیر ذاتی ومستقیم ندارد، وکاشفیت علم در یک مرتبه شامل شیء ونقیضش میباشد، پس علم نمیتواند علت باشد وگرنه مستلزم «اجتماع نقیضین» می گردد. همچنین این علت نمیتواند خود «ذات الهی» بعنوان «فاعل موجب» باشد؛ چون این امر مستلزم قول به قدم عالم میگردد. ودر این راستا علتی که برای این امر مطرح می شود «رأی الهی» می باشد، و«رأی» از صفات فعل الهی میباشد، وصفت کمال است، واز ذات الهی جدایی ناپذیر است، واصل وجودش برای ذات الهی واجب است، اما عملکردش در تعیین یکی از دو طرف کیان ونقیضش در دایره اختیار الهی قرار دارد. رأی الهی نیز در این میان نیاز به «مرجح» ندارد؛ چرا که نیاز به مرجح در امور «واقعی» می باشد، اما عملکرد رأی در حیطه علم الهی است که «واقعی» نیست وفقط «کشف بلامکشوف» است، وقبل از واقع شدن وقبل از شیئت وقبل از کینونیت می باشد، واین رأی هست که با تاثیرش موجب «شیئیت» اشیاء میگردد وبه کاین «کینونیت» می بخشد وآنها را به امور «واقعی» تبدیل میکند. «رأی» در واقع در رتبه فعل الهی قرار دارد، وبعد از «علم الهی» می باشد که در رتبه ذات الهی قرار دارد، ورابطه آن با خدا رابطه «مالکیت» می باشد، وخداوند «مالک رأی» می باشد، ومالکیت الهی رأی صفت ذات وعین ذات الهی میباشد، واین «رأی» به کمک «علم الهی» عمل میکند وموجب «کینونیت» کاینات و«شییت» اشیاء میگردد. واهمیت موضوع مشیت واراده الهی در این است که حلقه ی وصلی میان ذات الهی وفعل الهی میباشد، واین موضوع از اهمیت شایانی جهت شناخت أفعال خداوند برخوردار است، ودر شناخت تمام صفات افعالی خداوند تاثیر بسزایی دارد. از سوی دیگر میرزا مهدی اصفهانی با تمرکز بر آیات واحادیث سعی کرده است تحلیل جدیدی از مشیت واراده الهی بیان کند که ضرورت دارد مورد بررسی قرار گیرد.

فعل خداوند متعال از مرحله صدور تا مرحله تحقق دارای مراتبی طولی است، که این مراتب عبارت‌اند از: «مرتبه مشیت»، «مرتبه اراده»، «مرتبه قدر»، «مرتبه قضا» و «مرتبه خلق». در نسبت این مراتب پنج‌گانه با فعل بندگان نظریات مختلف و گاه متناقضی ارائه شده است، برخی بر این باورند که هیچ یک از این مراتب شامل فعل بندگان نمی شود، اینان می‌گویند: آنچه از بنده صادر می‌شود فعل خود او بوده نه فعل خداوند، پس منشأ آن نیز اختیار خود اوست نه مراتب فعل الهی. گروهی دیگر بر این عقیده‌اند که برخی از این مراتب شامل فعل بندگان شده و برخی دیگر شامل فعل بندگان نمی‌شود، مثلاً می‌گویند: مرتبه مشیت شامل فعل بنده می‌گردد، اما مرتبه خلقت شامل فعل او نمی‌گردد، برخی دیگر تمام مراتب فعل الهی را شامل فعل بندگان دانسته و می‌گویند: هر آنچه از بنده صادر می‌شود باید از مجرای تمامی این مراتب گذر کرده باشد و تا مشیت و اراده و قدر و قضا و خلق الهی نباشد فعلی از بنده صادر نمی‌گردد، از آن جهت که فهم حقیقت ارتباطی که میان مراتب فعل الهی و فعل بندگان وجود دارد متضمن معرفت‌های گسترده‌ای از جمله معرفت به حقیقت نظریه «امر بین الامرین» است. در این پایان‌نامه نظرات دو تن از بزرگ ترین شخصیت‌های امامیه یعنی «شیخ صدوق» و «شیخ مفید» در ارتباط با این موضوع مطرح شده و بیان شده است که شیخ مفید قائل به عدم شمول تمامی مراتب فعل الهی نسبت به افعال عباد و شیخ صدوق قائل به عدم شمول برخی از مراتب فعل الهی نسبت به افعال عباد است. سپس نظریات این دو متکلم سترگ بر اساس منابع دین ارزیابی گردیده است و بیان شده است که فعل الهی به تمام مراتبش شامل افعال عباد می‌گردد

«علة خلق الکافر» رساله‌ای کوتاه و پر محتواست که هر چند بهانه اصلی آن پاسخ به حکمت خلق کافر است، اما به تناسب به مهم ترین مباحث عدل الهی می پردازد و دیدگاه خویش را در این موضوعات با تکیه بر کتاب و سنت عرضه می دارد. شیخ حر به تفصیل و با ۱۲ دلیل، ادله جبرگرایان را ابطال و به اثبات قدرت و اختیار بندگان پرداخته است. همچنین با طرح روایات طینت، مشیت و اراده و قضا و قدر شبهه تعارض این روایات با اختیار را پاسخ داده و در خاتمه نیز به اهمیت موضوع بداء و نقش آن در حل مشکل جبر و اختیار پرداخته است. این رساله از آن رو اهمیت دارد که شیخ حر در سایر آثارش بدین روشنی مواضع خود را در باب محورهای افعال الهی و عدل بازگو نکرده است. این کتاب که از آثار ارزشمند شیخ حر عاملی است تا کنون تنها یک بار به شکل نامطلوب و همراه با اغلاط متعدد منتشر شده بود و اکنون بر پایه چندین نسخه و از جمله نسخه ای به خط مولف تحقیق و مقابله شده است. همچنین احادیث کتاب با متن مصادر آن مقابله و علاوه بر ذکر آدرس روایات در منابع، اختلافات موجود در پاورقی ذکر شده است. برخی از روایات که توسط مولف تقطیع شده به شکل کامل در پاورقی آمده است. آیات قرآن نیز تخریج شده است. همچنین توضیحات و شروحی که در ذیل روایات منقول در کتاب در آثار شیخ صدوق، سید مرتضی، علامه مجلسی و دیگر بزرگان امامیه وجود دارد و برای فهم بهتر روایت یا حل تعارضات به خواننده کمک می کند به صورت تعلیقه ای در پیوست کتاب آمده است. این اثر که توسط پژوهشگر ارجمند جناب آقای عبدالهادی سجاد المحمودی تحقیق و تصحیح شده، با نظارت گروه فقه العقاید پژوهشکده معارف اهل بیت علیهم السلام در ۲۱۵ صفحه به چاپ رسید و روانه بازار نشر شد.

ترجمه ماشینی: سؤال این پایان نامه این است که آیا و چگونه مشیت الهی می تواند در چارچوب الهیات ضعیف خدا عمل کند؟ در حالی که نظریات مشیت الهی به طور سنتی به خدای قدرتمندی بستگی دارد که قادر است همه چیز را به پایان برساند، من استدلال می‌کنم که مشیت برای امید و مشارکت مسیحی ضروری است، حتی اگر خدا دوباره ضعیف تصور شود. این پایان نامه مفهوم مشیت را در الهیات ضعیف خداوند از طریق درک روح القدس توسعه می دهد که غیرکلی و وابسته به پاسخ خلقت است. بنابراین، مشیت به جای اینکه علیرغم اعمال ما پیروزی را تضمین کند، به عمل انسان قدرت می بخشد. پایان نامه با بررسی سه رویکرد معرف به آموزه مشیت الهی در مسیحیت آغاز می شود: الگوی مشیت کالوینیستی پل هلم، مدل مشیت تومیستی مایکل دادز، و مدل فرآیند مشیت جوزف براکن. این سه رویکرد به منظور کشف مجموعه‌ای از معیارها برای بازشناسی آموزه مشیت مسیحی در چارچوب الهیات ضعیف خدا تحلیل می‌شوند. سپس، الهیات ضعیف خدا و نقدهای آن از هستی‌شناسی از طریق کار جان کاپوتو معرفی می‌شود. در حالی که معیارهای مشیت در سیستم کاپوتو کاملاً متفاوت است، مشیت همچنان به عنوان دعوت یا اصرار خداوند عمل می کند. کار مایکل ولکر شباهت‌هایی را بین دعوت و روح‌القدس آشکار می‌کند و امکان بازاندیشی کامل‌تر از مشیت را فراهم می‌کند. برخی از پیامدهای این مشیت تخیلی مجدد در نتیجه با استفاده از طوفان کاترینا به عنوان مطالعه موردی برای مشیت و الهیات ضعیف خدا بررسی شده است.

نظام ارزش ها، راهنما و تعیین کننده گرایش های اجتماعی، ایدئولوژی ها، رفتار و کنش اجتماعی است که در آداب و رسوم، قوانین، اعتقادات و شیوه های زندگی روزمره تجلی می یابند. از سوی دیگر ارزش های دینی یکی از عوامل مهمی است که بخشی از ارزش های اجتماعی را ایجاد می نماید و نظام ارزشی ایجاد شده توسط دین، رفتارهای فردی را جهت و هدایت می کند و حتی علت رفتار و طرز فکر افراد را برای ما روشن می کند. مقاله حاضر با روش اسنادی و رویکرد جامعه شناختی در صدد تبیین نظام ارزشی دین اسلام با تعامل بین ارزش های دینی و ارزش های اجتماعی و عوامل کسب نظام ارزش ها و در نهایت سازوکارهای نظام ارزشی اسلام پرداخته شد.

جبر و اختیار از مناقشه آمیزترین مسایلی است که همواره مورد بحث و جدال فرقه های کلامی بوده و متفکران را به تفکر و اندیشه پیرامون مسایل هستی و زندگی و دین وا داشته است؛ از جمله این متفکران، شاعر و فیلسوف مشهور سده چهارم و پنجم هجری ابو العلاء معری است که افکار و اندیشه های خود را پیرامون مسایل هستی، قضا، قدر و سرنوشت آدمی در دیوان لزومیات که حاصل نزدیک به نیم قرن عزلت شاعر است گرد آورد؛ از آن جا که ویژگی غالب دیوان لزومیات پراکنده گویی و ارائه آراء و نظریات متناقض نما است، گروهی از پژوهشگران او را جبرگرای مطلق معرفی کرده و گروهی او را متحیر و سرگردان دانسته اند. جستار حاضر به بررسی و نقد این داوری ها می پردازد و ابتدا به اختصار مواضع فرق کلامی را با استناد به قدیمی ترین آراء پیشروان آنها بیان کرده، و پس از ارائه آراء پژوهشگران پیرامون جبر و اختیار معری، دیدگاه او را با بررسی لزومیات، مشهورترین اثر منظوم شاعر مورد بررسی و واکاوی قرار می دهد.

هدف اصلی نوشتار حاضر این است که دریابیم: دیدگاه امام خمینی (ره) درباره نحوه کثرت یافتن جهان چیست؟ پاسخی که امام خمینی به این سوال می دهد این است که: ذات اقدس الهی در مقام احدیت، ذاتی است غیر قابل شناخت، چرا که در آن جایگاه، خداوند متعال نه اسمی دارد و نه رسمی. آن چه موجب شد که این وحدت صرف، قدم به عرصه کثرت بگذارد، تجلی ذات بر ذات و در مرحله بعدی، تجلی ذات بر اسماء و صفات بود. با این تجلی ها است که مفاهیمی چون: اسم اعظم، حقیقت محمدیه (ص)، تعین، مشیت، قول تکوینی و دیگر مفاهیم عرفانی در تصویر کثرت مندی جهان شکل می گیرند؛ و امام در آثار عرفانی خود به ویژه مصباح الهدایه، دیدگاه خود را در نحوه تکثر جهان توضیح می دهد.