جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «مسیرة الزمان حتی صاحب الزمان علیه السلام» نوشته بلال نعیم می باشد. اثری که دکتر بلال نعیم آن را به غایت روان و منظم و شیوا نوشته است و عموم مباحث مانند سلسله‌ای به هم مرتبطند و با سرفصل‌های فراوان، بدون این که باعث ملال خاطر خواننده شود، او را به سر منزل مقصود می‌رساند. در این کتاب نویسنده تلاش کرده تا از نقطه عطف مهم جدایی دو برادر؛ یعنی هابیل و قابیل سخن خود را آغاز کند و با بررسی سیر زمان کندوکاو در سنّت‌ها، ضمن بر شمردن سایر نقاط عطف‌ها به ضرورت جریان مقدس ظهور و قیام حضرت الزمان علیه السلام می‌رسد. از همان ابتدای ورود حضرت آدم علیه السلام و حوا بر زمین، درگیری و اختلاف بین ایشان و ابلیس آغاز شد و این اختلاف بین فرزندان آدم و ابلیس تا روز معلوم ادامه دارد، همان روزی که ابلیس به دست حضرت مهدی علیه السلام از بین برود. در این کتاب علاوه بر بررسی این موضوع به موضوعاتی چون: فلسفه غیبت امام مهدی علیه‌السلام، نقش زمینه‌سازان برای ظهور، فلسفه نشانه‌های ظهور و تقسیم آنها و حوادث زمان ظهور و رویدادهای پس از آن می‌پردازد.

كتاب روایات الیمانی از نجم الدین طبسی، 24 روايت كه درباره «يماني» وارد شده مورد بحث و بررسي قرار گرفته است. شالوده اصلی مباحث مطرح شده در این کتاب بررسی صحت و سقم روایات مربوط به یمانی می باشد. بر پایه یافته های این تحقیق، غایت روایاتی که در این زمینه در دست بوده که تعداد آن ها به 24 عدد یعنی به حد استفاضه می رسد، این است که قیام یمانی امری مسلّم و حرکتی شایسته و در جهت یاری رسانی به امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف است؛ ولی سایر ویژگی ها و مسایلی که برای او گفته شده از جمله نام های مختلف، اهل یمن بودن، از بنی هاشم بودن، محل قیام، زمان قیام، چگونگی شهادت و لزوم تبعیت دیگران از او، اموری قطعی نیستند.

در اين نوشتار، كتاب دفاعٌ عنِ الكافى، تأليف ثامر هاشم حبيب العميدى، از انتشارات مركز الغدير للدراسات الإسلامية قم (۱۴۱۵ ق) به صورت اجمالى معرفى گرديده است. نگارنده كتاب سعى كرده است تا تهاجم هاى گسترده به كتاب شريف الكافى در طول تاريخ را پاسخ گويد و شبهات و اشكالات وارده بر آن را نيز مطرح و رد نمايد. العميدى، ضمن بيان جايگاه ويژه كتاب الكافى به برجستگى هاى مهم اين كتاب و نگارنده آن يعنى شيخى كلينى رحمه الله پرداخته و به بررسى اصطلاحات و مفاهيم عقلى مهم اين كتاب، در باب امامت و خلافت مى پردازد. وى همچنين ادّعاهاى علماى اهل سنّت در مورد تناقض و ضعف سند روايات مربوط به مهدويت در كتاب الكافى را مطرح و پاسخ مى گويد. در فرازهايى ديگر از كتاب، العميدى، به مباحث مربوط به بداء، تقيه، قضا و قدر، تحريف قرآن و تهمت هاى وارده از اهل سنّت را در اين زمينه ها مطرح مى كند و دلايل جاهلانه آنان را پاسخ مى گويد. وى براى پاسخ به اين ادّعاها از منابع مهم شيعى و اهل سنّت، بهره گرفته است. كتاب ارزشمند الكافى، تأليف أبو جعفر محمّد بن يعقوب بن اسحاق الكلينى الرازى (م ۳۲۰ق )از مهم ترين منابع شيعه و متقن ترين آنها بعد از قرآن، از وجهه و اعتبار خاصى در ميان علما و دانشمندان و همچنين عامه شيعيان، برخوردار است. اين اعتبار و ارزش، مديون دقّت و تتبّع شيخ كلينى، در ميان منابع دست اوّل شيعه و گزينش آنها به بهترين شيوه، و گردآورى و تنظيم و سازماندهى آنها در اين مجموعه گران قدر است. از آن جا كه هر آنچه پر اهميت باشد و از محوريت بيشترى برخوردار باشد، بالطبع، از طعن و هجمه بيشترى نيز بهره مند خواهد شد و اين هجمه ها، آن گاه فزونى خواهند يافت كه كتاب، محور و معرّف مذهب و عقايد مذهبى فرقه اى دينى باشد، لذا از هر وسيله اى، در آسيب زدن و بى اهميت ساختن آن، كوتاهى نخواهد شد. كتاب ارزشمند الكافى نيز از اين گروه از كتب است. اين كتاب، بسيار مورد تهاجم و حمله قرارگرفته است و نويسنده دانشور و گران قدرى چون ثامر هاشم حبيب العميدى، در دفاع از الكافى و پاسخگويى به شبهات و اشكالات وارد بر آن، دست به قلم برده و قسمتى از عمر خود را صرف تحقيق و تفحص در اين زمينه كرده است. ايشان قبل از دفاع عن الكافى، با بررسى در الكافى، كتاب الشيخ الكلينى البغدادى و كتابه الكافى ـ الفروع را تأليف كرده اند كه البته اين تأليف، محصول پايان نامه ايشان در دوره كارشناسى ارشد بوده است. ۱ ايشان با برخوردارى از اين پشتوانه علمى و پژوهشى در الكافى، دست به نگارش كتاب دفاع عن الكافى زده است. ما نيز در اين نوشتار، بر آنيم تا معناى توصيفى اى از اين كتاب، ارائه دهيم. كتاب دفاع عن الكافى در دو جلد نگارش يافته است كه جلد اوّل آن، ۷۶۸ صفحه و جلد دوم آن، ۷۸۹ صفحه است. جلد اوّل، شامل آشنايى مختصرى با الكافى و نويسنده اش و بحثى مقدماتى درباره امامت و خلافت است كه اين مبحث، حدود يكصدوهفتاد صفحه از كتاب را به خود اختصاص داده است. پس از آن، باب هاى كتاب شروع مى شود كه شامل دو باب است: باب اوّل آن، در چهار فصل و باب دوم، در سه فصل ـ كه شرح و توضيح فصول و ابواب، در ادامه خواهد آمد ـ. در ابتداى كتاب، العميدى، به بيان جايگاه كتاب الكافى در ميان شيعيان دوازده امامى مى پردازد و امتيازات ويژه الكافى را بر مى شمرد كه از آن جمله اند: برجستگى و شاخص بودن مؤلّف آن كه ضمن اين ويژگى، دوران غيبت صغرا و نوّاب اربعه را درك كرده است و اين، خود بيانگر فاصله زمانى كم با مصادر اوّليه روايات است. ويژگى ديگر، آن كه كتاب الكافى، اوّلين كتابى است كه در آن، روايات به اين گستردگى در كنار هم گرد آمده اند. اهتمام مؤلّف، به ذكر اسناد احاديث، از ديگر عوامل اهميت و اعتبار اين كتاب است. نويسنده، ويژگى بارز ديگر را استفاده فراوان از شواهد قرآنى، خصوصا در بخش اصول آن مى داند. در اين فصل، ستايش هاى بزرگان از الكافى و مؤلّف آن نيز ذكر شده است. نويسنده در ادامه مى گويد: بيان اين ويژگى ها نه به معناى صحّت همه احاديث در الكافى است و البته از انصاف هم به دور است كه به خاطر برخى از احاديث ضعيف در الكافى، آن را وسيله اى براى هجمه و طعن در كل كتاب، در دست گرفت. در ادامه، شرح حال مختصرى از زندگى ثقة الاسلام كلينى و اساتيد او ارائه مى دهد و سپس وارد مباحث مقدماتى، درباره امامت و خلافت مى شود. ابتدا به بررسى اصطلاحات امام، خلافت و خليفه مى پردازد و وجوب تعيين امام را مى آورد. در ادامه، ادلّه تعيين امام و صفات امام و وجوب شرط عصمت و تعريف عصمت را مطرح مى كند. در اين قسمت، دلايل عقلى بر عصمت امام را موضوع قرار مى دهد و سه «دليل عقلى» براى عصمت امام و چند آيه نيز به عنوان «دليل نقلى» ذكر مى كند كه از آن جمله است: آيه ۲۴ سوره يوسف، آيه ۱۲۴ سوره بقره، و آيه تطهير كه درباره اين آيه، اندكى بحث و بررسى كرده اند و ادّعايى كه شأن نزول آيه مذكور را در حقّ زنان پيامبر مى داند، پاسخ مى دهد. پس از آن، ادلّه نص و تعيين را شرح مى دهد كه ادلّه نقلى آن را به دو قسمت قرآن و سنّت تقسيم مى كند و براى هر كدام، شواهدى را ذكر مى كند. در ادامه، احاديث شريف «ثقلين»، «منزلت» و «دار» را به همراه دلالت هاى آنها بيان مى كند. بعد از آن، باب اوّل و فصل اوّل كتاب، با تحليلى بر انديشه مهدويت آغاز مى شود و اوّلين موضوع پس از تحليل مقدماتى، مستشرقان و مهدويت است. نويسنده در اين بخش، نظريات مستشرقانى چون: گلدزيهر و فلوتن را مطرح مى كند كه معتقد بوده اند پيدايش انديشه مهدويت، نتيجه ظلم عباسيان بر شيعيان است. در ادامه، نظر آن دسته از اهل سنّت را كه مهدويت را افسانه مى پندارند و مى گويند: «اسباب و پيدايش اين انديشه در سه گزينه زير خلاصه مى شود: يك. جهل و عقب ماندگى شديد مسلمانان؛ دو. تقليد كردن از يهود و نصارى؛ سه. فشارهاى سياسى و فقدان عدالت اجتماعى»، مطرح مى كند و به همه اين شبهه ها و ايرادات، پاسخ مى دهد. در فصل دوم، احتجاجات اهل سنّت در ردّ احاديث مهدويت را مطرح مى كند. آن احتجاجات، از اين قبيل است: ۱. تضعيف احاديث مهدويت توسط ابن خلدون؛ ۲. ناقد احاديث مهدويت بودن صحيحين؛ ۳. اختلاف و تعارض احاديث مهدويت. نويسنده به همه اين احتجاجات، پاسخ هايى بر اساس كتب روايى شيعه و اهل سنّت، عرضه مى دارد. دليل و خرده ديگر مستشرقان و اهل سنّت درباره مهدويت، عدم معقوليت احاديث مهدى عليه السلام است كه ثامر هاشم، اين شبهه را با طرح مسائلى چون تفاوت بين محال عقلى و محال عادى و ارائه نمونه هاى تاريخى دال بر امكان اين حقيقت، پاسخ مى دهد. در فصل سوم، مؤلّف، نام تعدادى از علما و دانشمندان اهل سنّت را كه قائل به تواتر احاديث مهدويت هستند، با ذكر منبع، آورده است. تا اين جاى كتاب، به كلّيت و اصل مهدويت وخدشه و ردّ آن از سوى عامه و مستشرقان پرداخته بود؛ ولى در آخرين فصل از اين باب، موضع گيرى هايى كه با محوريت مهدويت در الكافى است، مطرح مى شود و در صدد پاسخگويى و رفع ابهام بر مى آيد. از جمله ادعاهايى كه بر كتاب الكافى شده است آن كه: ضعف احاديث مهدويت، به كتاب هاى جَفر و الكافى مرتبط است. نويسنده با سيزده پاسخ قاطع، اين ادّعا را از بنيان رد مى كند و بطلان آنها را به خوبى اثبات مى كند. در ادامه، ادعاهايى چون: «تناقض در احاديث مهدويت در الكافى»، و بى اعتبار خواندن احاديثى چون «أنّ الأرض لا تخلو من حجّة» و«من مات ولم يعرف إمام زمانه...» و «حكم المهدى كحكم داوود» را ذكر مى كند و با استفاده از منابع شيعه و اهل سنّت و گزارش هاى تاريخى، به همه اين ادّعاها پاسخ هايى محكم مى دهد. نويسنده، با استفاده از چند روايت در برابر بهتانى كه به روايات مهدويت وارد مى كنند و مى گويند: «احاديثى كه در شأن امام مهدى عليه السلام در الكافى آمده، دين رسول خدا را از بين برده است و به دين يهود باز مى گردد». اين گونه پاسخ مى دهد: قائلان به اين عقيده، جاهل هستند؛ چرا كه نسخ، حكمى است كه بعد از منسوخ مى آيد، نه همراه آن واگر دو دليل با هم باشند، نسخى صورت نگرفته است. اسلام، چون بعد از يهود آمده است، پس اسلام، ناسخ آن است، نه يهوديت ناسخ اسلام آن. نويسنده، پاسخ منكران ولادت امام عليه السلام را با تقسيم بندى دلايل، به ادلّه قبل از ولادت امام و ادلّه بعد از ولادت امام و نقل هاى تاريخى اى كه شواهد خوبى براى ولادت امام هستند، با بحثى تقريبا جامع و مفصّل ادامه مى دهد وحتى از اعترافات اهل سنّت نيز يارى مى جويد. مبحث سرداب و انكار طول عمر امام مهدى (عج) و تمسخر كردن علامات ظهور و تفسير آيه ۳۳ سوره رعد، بخش پايانى باب اوّل در جلد اول كتاب دفاع عن الكافى است. باب دوم كتاب، اصل «تقيّه» است؛ اصلى كه شيعه را از نابودى و اضمحلال، نجات داده و به خاطر اهمّيت و اعتبار آن در حفظ و بقاى شيعه، در دوران هاى سخت و فشار و خفقان هاى شديد، مورد تهاجم قرار گرفته است، تا آن جا كه حتّى آن را مساوى «نفاق» مى دانند. به همين دليل، نويسنده كتاب، در ابتداى فصل اوّل در باب دوم، بحثى مفصّل درباره ارتباط تقيّه و نفاق دارند و تفاوت مهم نفاق و تقيّه را بدين صورت، مطرح مى كند: «نفاق، حالتى است با رضايت و اظهار ايمان در زبان و پنهان داشتن كفر و نفاق، كه اين حالت، بسيار نفرت انگيز است؛ ولى تقيّه، پايدارى بر حق و ايمان است، در حالى كه خلاف آن اظهار مى شود و اين اظهار، به خاطر پاسدارى از دين و جان و آبرو و مال است». موضوع فصل دوم، ائمّه و تقيّه است كه در آن، شبهات اين مسئله را يك به يك، با پاسخ هاى مستدل و منطقى، رد مى كند، مانند اين شبهه كه: «با توجّه به اين كه مذهب شيعه و ائمّه، تقيّه را جايز و بلكه واجب مى دانسته اند، پس حقيقت احكام و فتواى آنها دقيق و مشخص نيست؛ چرا كه ممكن است يك فتوا از سر تقيّه، صادر شده باشد و حقيقت آن فتوا، آن گونه كه گفته نباشد». شبهه ديگر آن كه: «شيعه و ائمّه آنها، تقيّه را مطرح كرده اند كه با آن، اختلافات و تناقضات ميان احاديث خود را توجيه كنند». در جواب اين اتّهام، ضمن دادن پاسخ هاى قرآنى و عقلى، به تحليل اختلافات در اقوال اهل بيت عليهم السلام پرداخته، اقسام اختلاف در كلام را ـ كه اختلاف تنوّعى و تضادى است ـ ذيل همين موضوع مطرح مى كند و اين اختلاف ها را در احاديث الكافى، به طور كامل نفى مى كند. در فصل سوم و آخرين فصل از آخرين باب جلد اوّل، به شرح و توضيح تعدادى از احاديث تقيّه مى پردازد كه از لابه لاى آنها حقّانيت و استوارى احاديث تقيّه، به اثبات مى رسد. در قسمت پايانى اين فصل، به بررسى احاديث «كتمان» مى پردازد كه اين فصل نيز به نوبه خود، از اهمّيت علمى بالايى برخوردار است.

«من هو المهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف»، اثر آیت‌الله ابوطالب تجلیل تبریزی، نوشته‌ای است در اثبات تولد، حیات و ظهور حضرت مهدی علیه‌السّلام در آخرالزمان که با هدف رد ادعای کسانی که قایلند هنوز امام مهدی علیه‌السّلام متولد نشده، بلکه در زمان ظهور متولد می‌شود، به زبان عربی و در سال ۱۳۹۸ ق نوشته شده است. انگیزه مؤلف این بوده که از نصوص و احادیث روایت شده، به مقداری که به حد تواتر برسد، بر تعیین شخص، پدر و مادر و هریک از اجداد حضرت مهدی علیه‌السّلام تا پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم با نام آنان گردآوری شود تا هم ایشان و هم اجداد گرامی اشان شناخته شود؛ لذا از میان نصوص فراوانی که در باره آن حضرت آورده شده، تنها احادیثی که مشتمل بر این منظور است، ذکر شده است. کتاب با مقدمه مؤلف در بیان اشکالات چاپ‌های قبلی و ذکر ساختار کلی کتاب آغاز شده است. مطالب در سه بخش، در چهل فصل، بدین ترتیب ارائه شده که ابتدا برای احادیث وارده از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و هریک از ائمه صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم، فصول جداگانه‌ای تعیین شده و احادیثی که در این خصوص از هر کدام از آنان آمده، در فصل مستقلی آورده شده است، سپس فصول دیگری به نام هریک از اجداد طاهرین حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف فراهم شده و در هرکدام از آن‌ها، احادیثی را که دلالت می‌کند که چند پشت بین او و مهدی علیه‌السّلام وجود دارد، آورده شده است. مؤلف با بهره گیری از منابع روایی و تاریخی دست اول شیعه و عامه، روایات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در باره معرفت امام زمان را از منابع اهل سنت نقل می‌کند. احادیث وارد شده از امامان شیعه علیه‌السّلام ، همراه با ذکر ماخذ، نقل شده و در ادامه، از عناوینی چون تاریخ ولادت امام مهدی علیه‌السّلام از نظر اهل سنت، کسانی که موفق به دیدار آن حضرت شدند و وکیلان آن حضرت بحث شده است. مؤلف، احادیث مروی از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را تنها از عامه و احادیث ائمه علیه‌السّلام را از کتب اصیل و ماخذ اصلی که نزدیک به عصر آن بزرگواران تالیف شده، ذکر کرده است؛ مانند کتاب کافی، اکمال الدین، کفایة الاثر، غیبت شیخ طوسی، دلائل الامامة و... و از مؤلفان متاخر از زمان آنان، جز به ندرت، نقل نشده است. نویسنده در بخش اول، به بررسی روایات مربوط به حضرت مهدی علیه‌السّلام در کتب اهل سنت پرداخته است. فصل اول و دوم، این سخن پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در مورد لزوم شناخت امام زمان علیه‌السّلام که «هرکه امام زمان خود را نشناسد و بمیرد، به مرگ جاهلیت مرده است»، از کتب اهل سنت نقل شده و پس از ذکر حدیث ثقلین و اشاره به اینکه این روایت در میان هر دو فرقه متواتر بوده و در مواضع گوناگونی از جمله: روز عرفه، در مسجد خیف، در حجة الوداع و در خطبه‌ای که روز وفات بر منبر ایراد شد، از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم صادر گردیده، به مدارک آن از کتب اهل سنت اشاره شده است. فصل سوم تا پنجم، بر اساس منابع اهل سنت، سخنان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مبنی بر اینکه امامان، دوازده تن هستند و نام یکایک آنان به تصریح پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از کتب اهل سنت نقل شده و این مطلب که گروهی از بزرگان اهل سنت به تواتر احادیث مربوط به حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف تصریح کرده‌اند، مستندا بیان شده است. نویسنده معتقد است کثرت احادیثی که در باره حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف وارد شده، به حدی است که در اسلام، کمتر موضوعی یافت می‌شود که بدین اندازه، در باره آن حدیث وارده شده باشد. از جمله علمای اهل سنتی که احادیث حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در آثار آن‌ها ثبت شده و نویسنده از آن‌ها نام برده است، عبارتند از: بخاری در الصحیح، مسلم بن حجاج در الصحیح، بخاری در تاریخ کبیر، ابو داود در السنن، حاکم در المستدرک، احمد بن حنبل در المسند، ترمذی، ابن کثیر در البدایة و النهایة، حسن الزمان در الفقه الاکبر، خطیب در مشکاة المصابیح، ذهبی در میزان الاعتدال و... در فصل ششم و هفتم، در باره ویژگی‌های حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف و اینکه ایشان کسی است که زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد، پس از آنکه از ستم و ظلم به تنگ آمده باشد و بخش دیگری از احادیثی که در کتب اهل سنت در باره مهدی علیه‌السّلام از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم آمده، اشاره شده و در فصل هشتم، به ۶۰ حدیث با این مضمون که «زمین هیچ گاه از حجت خالی نیست» آمده است. در بخش دوم، احادیثی که پیرامون حضرت مهدی علیه‌السّلام از معصومین علیه‌السّلام وارد گردیده، نقل شده است. فصل نهم تا بیست و سوم، مربوط به نقل احادیثی است که از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و ائمه علیه‌السّلام در مورد حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف بیان شده و ایشان را به نام خود و پدران گرامی اش معرفی کرده‌اند. از جمله احادیث نقل شده در این بخش، روایتی است که دلیل غیبت آن بزرگوار را آزمودن بندگان دانسته تا خداوند ببیند چه کسی از او فرمانبرداری کرده و به غیبت ایمان می‌آورد و در حدیثی، علت تاخیر در قیام را بیرون آمدن مؤمنانی که در صلب کافران به ودیعت نهاده شده‌اند، بیان شده است. در روایتی به نقل از اثبات الهداة، از امام صادق علیه‌السّلام چنین روایت شده است که پیامبر علیه‌السّلام فرمودند: «حضرت قائم از فرزندان من خواهد بود، نامش از نام من و کنیه اش از کنیه من است و هر که غیبت این امام را انکار کند، مرا انکار کرده است». در روایت دیگری از همین کتاب، به نقل از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم آمده است که فرمودند: «علی بن ابی طالب، وصی من و پس از من، پیشوای این امت و جانشین من بر مردم است. امام قائم و منتظر از فرزندان او خواهد بود و کسی است که زمین را پر از عدل و داد می‌کند، پس از آنکه از ظلم و ستم پر شود. کسانی که در عقیده به غیبت آن حضرت ثابت قدم باشند، از کبریت احمر گرامی ترند». در روایتی از امام هفتم علیه‌السّلام به نقل از کتاب «کفایة الاثر» که در فصل نوزدهم آمده است، نقل شده که یونس بن عبد الرحمن، از آن حضرت در مورد «قائم به حق» سؤال کردد و آن حضرت در پاسخ فرمود: «من قائم به حق هستم، ولی قائمی که جهان را بعد از اینکه از ظلم و ستم پر شده، از عدل و داد پر کند و روی زمین را از دشمنان خدا پاک گرداند، پنجمین فرزند من است. او را غیبتی خواهد بود که مدت آن طولانی باشد. در آن مدت، عده‌ای از او برگردند و عده‌ای بر او ثابت بمانند. خوشا به حال آن شیعیان که در زمان غیبت قائم، به ریسمان ما درآویزند و بر دوستی ما و دشمنی دشمنان، ثابت بمانند...» در بخش سوم، بیش از صد روایت در باره غیبت امام زمان، معرفی آن حضرت به نام و نام پدران گرامی اش از سوی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و حضرت علی علیه‌السّلام، معرفی آن حضرت به عنوان نهمین فرزند امام حسین علیه‌السّلام ، معرفی آن حضرت از طرف امام حسین علیه‌السّلام با نام ایشان و نام پدران بزرگوارشان و همین طور معرفی آن حضرت از طرف همه امامان علیه‌السّلام ذکر شده است. تاریخ ولادت حضرت مهدی علیه‌السّلام در کتب اهل سنت، برخی از کسانی که دست خط امام در غیبت صغری به نام ایشان صادر شده است، برخی از کسانی که آن حضرت را در زمان حیات امام حسن عسکری علیه‌السّلام و یا در زمان غیبت دیده‌اند و وکیلان آن حضرت در زمان غیبت صغری، مطالب فصول پایانی را تشکیل می‌دهد. این کتاب بیش از آنکه رنگ تاریخی داشته باشد، صبغه حدیثی دارد.

وظیفة الانام فی زمن غیبة الامام علیه‌السّلام به زبان عربی اثر میرزا محمدتقی موسوی اصفهانی (۱۲۶۲- ۱۳۰۸ ق) می‌باشد.اثر به بیان پنجاه و چهار وظیفه برای شیعیان و محبین امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف در دوران غیبت که باید بر آن‌ها مواظبت و عمل نمایند، پرداخته است.می‌توان گفت اثر، دستور العمل شیعیان در دوران غیبت می‌باشد. اثر در مرکز بررسی‌های تخصصی امام مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف نجف اشرف چاپ و منتشر شده است و هدف آن‌ها از این گونه اقدامات تعلیم فرهنگ مهدویت و قوت و شوکت مکتب تشیع و حفظ و حراست پیروان آن ذکر شده است. مولف اتمام نگارش خود را در پایان اثر،ربیع الثانی ۱۳۳۲ ق تبت نموده است. شناخت و معرفت امام عصر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، بنا بر دلائل عقلیه و نقلیه ضروری و واجب است و بدون آن هیچ عبادت و اطاعتی پذیرفته نیست و همچنین بر هر فرد با ایمان واجب است، وظایفی که ائمه هدی علیه‌السّلام خصوصا امام زمان علیه‌السّلام مقرر و تبیین نموده‌اند، انجام دهند و یکی از آن وظایف، سعی و کوشش در خدمت به آن بزرگواران، اطاعت و حمایت از امام عصر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف به هر عنوان و با استفاده از هر وسیله مشروع می‌باشد. مولف در دو جزء با بهره گیری از منابع روایی و ادعیه به گوشه‌ای از وظایف مومنین در دوران غیبت که باید به آن اهتمام ورزند، سعی نموده تا به قسمتی از خدمت به آن حضرت اقدام و دست زده باشد. مولف علاوه بر ذکر این وظایف، در لابه لای این مباحث به نقل بعضی از زیارات و ادعیه، صفات، خصوصیات و نشانه‌های زمان ظهور آن حضرت و همچنین به ذکر بعضی از فوائد در خصوص دعا نمودن به آن حضرت، طی فصولی اشاره می‌کند. مولف در ابتدای جزء اول به بازشماری وظایف بیست و پنج گانه مومنین می‌پردازد. برخی از وظایف مهم این جزء عبارتند از: انتظار فرج ، تسلیم امر خدا بودن و ترک تعجیل در ظهور ایشان، انجام مستحبات به نیت امام علیه‌السّلام ،شناخت صفات امام عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف و اراده بر یاری ایشان در هر حال، ناله و گریه نمودن بر فراق ایشان، اظهار و شوق به دیدن روی نورانی آن حضرت، قربانی دادن به نیت سلامتی آن حضرت، ذکر فضایل امام علیه‌السّلام و دعا برای تعجیل در ظهور و درخواست پیروزی و یاری رساندن به ایشان. دعاهای نقل شده، از ائمه علیه‌السّلام در خصوص آن حضرت بسیار است و مولف در فصل دوم، پنج دعا و در ادامه، زیارت آل یاسین را که در کتاب احتجاج مروی است که حضرت صاحب الزمان در توقیع شریف به سوی محمد بن عبدالله جعفر حمیری امر فرموده بود که هر گاه بخواهند مرا زیارت کنند و به سوی من توجه نمایند، پس اینچنین زیارت کنید و سپس دعای صغیر و نماز صاحب الامر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف را می‌آورد. فصل بعدی در بیان بعضی از خواص و فوائد دعا نمودن به آن حضرت و طلب حضورش را از خداوند نمودن، می‌باشد که مولف چهارده فایده با استفاده از آیات و اخبار برای آن ذکر می‌کند؛ از جمله باعث طولانی شدن عمر، نوعی ادای حق آن حضرت، باعث دفع بلاها از شخص دعا کننده، دعا به آن حضرت اظهار محبت و دوستی به ایشان است و این اظهار محبت به ذریه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ادای مزد رسالت می‌باشد و باعث رسیدن شفاعت حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم می‌شود، در ادامه این فصل، مولف با نقل چهارده حدیث از معصومین علیه‌السّلام در رابطه با غیبت آن حضرت می‌پردازد. فصل سوم، مولف با ذکر اخباری به این نکته متذکر می‌شوند که هر فرد باید بداند از برای ظهور حضرت صاحب الامر وقت معینی در اخبار بیان نشده است و در کمال الدین از حضرت امام صادق علیه‌السّلام روایت شده که فرمودند: کسانی که وقت برای ظهور آن حضرت معین می‌کند، دروغ می‌گویند. و در ادامه، عریضه‌ای که برای امام عصر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ارسال شده و در کتاب بحارالانوار آمده، از سوی مولف در اثر گنجانده شده است. جزء دوم با ذکر وظایف منتظران (۲۹ مورد دیگر) شروع می‌شود. برخی از وظایف مهم شمرده شده، در این جزء عبارتند از: علماء باید علم خود را ظاهر و به کسانی که جاهل یا نادان هستند، طریق جواب مخالفین را بیاموزند تا گمراه نشوند و اگر دچار حیرت و سرگردانی شده‌اند از آن نجات یابند، اظهار محبتی و دوستی به آن حضرت و دعا به یاران ایشان، نفرین بر دشمنان آن حضرت، درود و صلوات فرستادن بر انصار و یاران ایشان، به نیابت از آن حضرت حج به جا آوردن و طواف نمودن، تجدید بیعت و عهد نمودن با آن حضرت در هر وقت ممکن، و اگر شخصی وقت معینی برای ظهور آن حضرت ذکر نمود او را تکذیب و دروغ گو پندارند. از جمله مطالب مهم و لازم در دوران غیبت کبری بنا بر ادله عقلی و نقلی، دانستن صفات و خصوصیات، علائم و نشانه‌های وقت ظهور می‌باشد و مولف در فصل چهارم به ذکر بیست مورد از این موارد می‌پردازند. و در فصل پایانی اثر، مولف به نقل دعای عهد از کتاب زاد المعاد پرداخته است.