جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چهارده سده کوشش برای فهم متن قرآنی، میراث سترگ و گونه‏گونِ تفسیر را پدید آورده است و چند دهه کوشش‏‏های اخیر برای شناخت و تبیینِ این میراثِ گونه‏گون و متکثر، پیداییِ متون تفسیرپژوهانه‏ را رقم زده است. کوشش مسلمانان در این حوزه مسبوق به پژوهش‏های غربیان است. اما قرآن‏پژوهان مسلمان در پیِ ارائه روایتی بومی از آن برآمده و بر پایه سنت قرآن‏پژوهی اسلامی، گونه‏های مختلفی از تفسیرپژوهی را پدید آورده‏اند. در این میان، «تفسیرپژوهی‏های جامع»، پای? گونه‏های تفسیرپژوهی قلمداد می‏شود و تحلیل و نقد آنها تا حدود زیادی می‏تواند، تصویری از جریان تفسیرپژوهی مسلمانان را آشکار می‏کند. از این رو، این پرسش که «کوشش‏های تفسیرپژوهانه مسلمانان، بر چه پایه از بضاعتِ روش‏شناختی و معرفت‏شناختی ایستاده است؟ و چه میزان در تبیین واقعیتِ متکثر تفاسیر قرآن کامیاب و کارآمد بوده است؟»، شایسته هر گونه تأملی است. تحلیل و نقد شش الگوی تفسیرپژوهیِ جامع تفسیرپژوهان مسلمانان (زرقانی، ذهبی، طباطبایی، معرفت، فهد رومی و بابایی)، نشان می‏دهد که در بحث از چیستیِ تفسیر، به جای تبیین پدیده تفسیر، به تحلیل واژگانی «تفسیر» روی آورده‏اند و کوشش آنها در تمایزبخشی میان «تفسیر» و «غیرتفسیر» پاسخگوی پرسش‏ها و نیازهای امروزنیست. این الگوها بر هیچ تبیینی از «ژانر تفسیر» و مولفه‏های آن استوار نیستند و از حیث ترمینولوژی و مفهوم‏پردازی آشفته، مضطرب و ناکارآمدند و در به‏دست دادن مولفه‌های یک اثر تفسیری ناکامند. در این الگوها نه گونه‌شناسی کارآمدی از روش‌های تفسیری صورت پذیرفته است و نه دسته‌بندیِ قابل دفاعی از روش‌ها و گونه‌های تفسیری عرضه شده است و نه تعریف و مرزبندی روشن و شفاف از آنها به دست داده شده است و نه ملاک و سنجه عینی و فیصله‏بخشی در مقام تعیین مصادیق تفاسیر از حیث روش‌های تفسیری عرضه شده است. این الگوها رویکردی انحصارگرا به مقوله تفسیر دارند و پدیده تکثر و تنوع تفاسیر را عارضه‏ نامطلوب و فرزند نامیمونِ کاستی‏ها و کژی‏هایِ جریان‏های تفسیری می‏دانند. این آثار، صورتِ بسط‏یافته و مستقلِ مقدمه‏‏نویسیِ تفاسیر و ادامه آن سنت با همان خصلت‏ها و کارکردها هستند و ماهیت مفسرانه و درجه اول دارند. تفسیرپژوهی‏ها در کنار رویه و کارکرد «معرفتی»، کارکردهای «غیرمعرفتی» مهمی دارند. بُن‏مایه آنها اعتباربخشی به یک جریان تفسیری، و اعتبارزدایی از سایر جریان‏هاست. آن‏ها با رویکرد تجویزی و ارزش‏داوران? خود، نوعی نابرابری میان تفاسیر و روش‏های تفسیری می‏افکنند و در جریان تفسیر اثر می‏گذارند. فرایند تفسیرپژوهی از نقطه‏های آغازین آن تا به امروز (از ذهبی تا بابایی) تفاوت معناداری را از حیث روش‏شناختی نشان نمی‌دهد و در این باره نمی‏توان از تکامل و پیشرفت سخن گفت. الگوهای مورد بررسی به لوازم و مقتضیات بین‏رشته‏ای بودن تفسیرپژوهی ملتزم نبوده‏اند. ناکارآمدیِ طبقه‌بندی‌های جامع که تاکنون به دست داده شده است، پرسش از امکان چنین کاری را موجّه می‌سازد.

چکیده ندارد.

هدف از پژوهش حاضر بررسی وتبیین تأثیر مبانی عصر روشنگری بر شکل گیری جریان نقد کتاب مقدس است.عصری که به واسطه قرار گرفتن پس از دوران رنسانس و انقلاب علمی دارای ویژگی هایی شد که فلسفه حاکم بر آن،در قالب عقل گرایی،تجربه گرایی،انسان گرایی و رهایی از حاکمیت نهادهای مذهبی ارائه شد.ارکانی که سر انجام پایه های اصلی جریان نقد کتاب مقدس را تشکیل دادند.در حقیقت جریان منجر به روشنگری قرن هفده و هجده،از انگلیس سر بر آورد و در فرانسه مسیر خود را پیدا کرد،که همانا مقابله با مرجع دینی حاکم یعنی کلیسا بود که در آن زمان به نهادی سلطه گر تبدیل شده بود و می کوشید از طریق تفاسیری که از کتاب مقدس ارائه می داد نفوذ خود را در میان مردم حفظ کند.موضوعی که به شدت از جانب متفکران فرانسه مورد مخالفت قرار گرفت.در حقیقت عقل گرایی مورد نظر پیروان دکارت و تجربه گرایی مورد نظر لاک و طرفدارانش،فلاسفه فرانسه را نسبت به مقابله با وقایع غیر عقلانیکتاب مقدس که از طریق مقامات کلیسایی ترویج می شد،تجهیز کرد.از سوی دیگر فرانسه از آن جهت که مداخله های کلیسا را بیش از مناطق دیگر متحمل شده بود با تضعیف کلیسا،پیشگام جریانی شد که بعدها در آلمان و از طریق فلاسفه و متألهان آن به شکلی منظم و روشمند به جریان نقد کتاب مقدس منتهی شد.فرایندی که با پرداختن به موضوعاتی چون وجود عیسای تاریخی و بررسی معجزات،بنیان های اعتقادی مسیحیت را هدف قرار داد و اگرچه در ابتدا و به واسطه نظریات افرادی نظیر رایماروس و لسینگ به منزله تهدیدی برای مسیحیت قلمداد شد اما در نهایت و با رویکرد اشخاصی چون بولتمان و شلایر ماخر دین را به پدیده ای مثبت،آرامش بخش و قابل کاربرد در زندگی تبدیل کرد.

در این گفتگو، آرکون، عقل گرایی را به سه دوره تقسیم می کند. 1.عقل گرایی ارسطویی که بر پایه اصل منطقی "اجتماع نقیضین محال است" استوار است. 2.عقل گرایی دکارتی یا کلاسیک که آزاد شده از سیطرۀ جزمیت مسیحی است و در عین حال معتقد به یک سری اصول مسلم و تردیدناپذیر و استقلال ذاتی جوهری برای عقل بشری است. 3.عقل گرایی فرامدرن که شعار پایان عصر اصول مسلم و تردید ناپذیر را سر داده است در همین راستا آرکون معتقد است که ما نیز باید همین راه را برویم و در نهایت میراث خود را به بوتۀ نقد بگذاریم، نه اینکه آن را نفی کنیم. او در نقد عقل گرایی غربی می گوید آنها نیز در پیمودن مسیر خود، مرتکب خطاهای بزرگی شده اند که باید با بازنگری مجدد به اصلاح آن خطاها بپردازند.

در دهه های پايانی قرن بيستم، تحولات فرهنگی، تحولاتی را در ديـنداری رقـم زده اسـت كـه مهـمتـرين آنهـا عبارتنـد از: حاكميـت فرهنـگ خودشـيفتگی بـا اصـرار فردگرايانه بر خود-تحقق بخشی، چرخش سوبژكتيو، احساس گرايی و اصالت يافـت عواطــف، همــراه بــا ســطحی بــودن و بــی مايــه شــدن احــساسات كــه از جملــه در مصرف گرايی، رفاه طلبی، مسرت جويی و بدن گرايی شـاهد آن هـستیم. ديـنداری و معنويـت گرايـی هـا نيـز بـه تبـع ايـن تحـولات فرهنگـی، بـه سـمت پاپكورنيزاسـيون، كالايی شدن و درمان گرانه شدن پيش رفته اند. عـلاوه بـر انتقادهـايی كـه بـه تحـولات فرهنگـی مـورد اشـاره، وارد اسـت ـ ماننـد تفريطی بودن احساسگرايی در برابر افـراط عقلانيـت ابـزاری، سـاختار خود متنـاقض عاطفه گرايی، اليناسيون، خودپرستی مندرج در خودشيفتگی، عدم انطبـاق شـعارهای اومانيـستی فرهنـگ خودشـيفتگی بـا واقعيـات اجتمـاعی، ابهـام غايـت شــناختی در خودشيفتگی، آثار ويرانگر خودشيفتگی و فردگرايی و كوته فكرشدن انـسانهـا ـ بـر هريك از تحولات فوق الذكردر دينداری و معنويت ورزی نيز انتقاداتی عميق وارد است ـ مانند ابتنا برمبانی فلسفی كانت و فلـسفه فايـده بـاوری كـه اشـكالات فلـسفی دارند، نگرش فروكاهـشی بـه انـسان، كـاهش اثربخـشی ديـن و معنويـت، تبـديل بـه فعاليت اوقات فراغت، ناتوانی در اطمينان بخشی نسبت به حقانيت خود و... .

در دوره روشن نگری كه به تعبيری، ثمره تجدد متقدم است، نگاه تازه ای به انسان، عالم و حقيقت پيدا می شود كه گرچه با روحيات و وجنات حاكم بر اين دوره از تاريخ غرب موافق نباشند، بسياری از مؤلفه های تعليمی آن از مقومات فرهنگ و شئونِ زيست انسان مدرن در عصر حاضر است. انبوهی از اصطلاحات و مضامين فلسفی كه در آثار نويسندگان و محققان فلسفه دين و تاريخ و هنر و اخلاق به كار می رود، ريشه در همين نگاه تازه دارد. در اين مختصر، به پاره ای از بارزه های عام اين دوره اشاره كرده، از نگاه روشن انديشان به عقل و دين سخن گفته است و در ادامه به بررسی نقدهای هگل و هامان از دو جنبه كاملاً متفاوت- يكی، متكی بر عقل و ديگری، ضد عقل- روی كرده ايم. هدفی كه در اينجا دنبال می شود، ترسيمِ ابتنای سكولاريسم بر راسيوناليسم و در نهايت، نيهيليسم است. از نظر نگارنده، اين همه، مبتنی بر انديشه ايماننت غربی است كه در قالبِ متافيزيك، ظهور يافته است.

«اومانيسم» يكی از جنبش های فرهنگی ـ انسـانی و حاصـل دوران رنسـانس و روشـنگری غـرب است كه در معنای اعم، خود آزادی و حيثيت انسانی را هدف قرار داد؛ لكن بعدها و به عبـارت ديگر در معنای اخص خود، به نوعی افراط در انسانگرایی انجاميد. مقاله حاضـر، سـير تـاريخی اومانيسم را درغرب ترسيم كرده، در پی اين رهاورد است كه آيا بايد اين انسانگرايی غربی را همانگونه كه هست، وارد جهان اسلام كرد يا اينكه می توان نوع واقعگرايانه تـری از اومانيسـم و انسانگرايی را در پيشينه تفكر جهان اسلام مشاهده كرد؟ افزون بر اين، چه نقاط تشابه و تفـارقی ميان انسانگرايی اسلامی و نوع راديكال آن در غرب وجود دارد؟ مقاله حاضر با پاسـخ بـه ايـن پرسشها در نهايت انسانگرايی واقعگرايانه ای را در آثـار فلاسـفه، متكلمـان و عرفـای مسـلمان به تصوير می كشد كه در عين داشتن برخی صور خـاص خـود، جهـات مشـابه و مفـارقی نيـز بـا اساس و محور انسانگرايی غرب دارد.

مسئله حقیقت هم در قلمرو عقل نظری و هم در حوزه عقل عملی قابل طرح است. و تلاش‌هایی که برای نادیده گرفتن آن شده نه قانع کننده بوده است و نه مفید. دستیابی انسان به شناخت حقیقت فرایند پیچیده‌ای دارد ـ که همان طور که کانت تصریح کرده است ـ در آن علاوه بر داده‌های حسی، به مفاهیم ـ مثل علیت ـ هم نیاز است. و مفاهیم برآمده از کوشش فردی انسان‌ها نیست بلکه دستاوردی فرهنگی و حاصل کار جمعی انسان‌هاست. پس تلاش‌های ما برای رسیدن به معرفت به دیگر انسان‌ها و به تعبیر دیگر به یک نوع ذهنیت مشترک و بینابینی وابسته است. این یعنی نقش مهم «گفتار» در کسب معرفت ما از جهان؛ به تعبیر دیگر معرفت از طربق یک فرایند گفت‌وگویی به دست می‌آید. طبعا این فرایند شرایط و استلزامات و قوانینی دارد که در منطق گفت و گو مطرح می‌شود. مجموعه این قوانین شکل دهنده یک اخلاق معرفتی است که یک نظام صوری مرجع برای حل تعارض‌ها و نزاع‌هاست. این نظام نه تنها در حوزه کسب معرفت قابل اعمال است بلکه می‌توان آن را به حوزه عمل فردی و جمعی انسانی تعمیم داد و برای حل معضلات بشری از آن استفاده کرد. این گونه است که بشر برای پرهیز از خشونت و جنگ به گفت‌وگو به عنوان فرایندی امیدبخش برای حل و فصل معضلات بشری رهنمون می‌شود.

در سده‌ی هجدهم و با ظهورِ جنبشِ روشنگری، الاهیاتِ مسیحی دچارِ تحوّلی اساسی شد. بعدتر شلایرماخر این تحوّل را به اوج رساند و الاهیاتِ مدرن را پایه‌گذاری کرد. الاهیاتِ مدرنِ مسیحی از بدوِ ظهور، خود را در جهانِ پیچیده‌ای یافت که در آن تمامِ حوزه‌های فکری با یکدیگر داد- و- ستد داشتند. امروزه نیز با پیشرفت و پیچیدگی روزافزون علوم، تعامل حوزه-های فکری به عنوان امری ضروری قلمداد می‌شود که در ماندگاری و تأثیرگذاری هر یک از آن‌ها سهم مهمی دارد. حال پرسیدنی است که آیا الاهیات مدرن مسیحی می‌تواند با سایرِ حوزه‌های فکری و علومِ مدرن ارتباط برقرار کند؟ و اگر می‌تواند این ارتباط چگونه است؟ نویسندگان مقالات حاضر، که ترجمه‌ی آن‌ها فراروی خوانندگان است، می‌کوشند به این سوالات پاسخ دهند. ترجمه و تحقیق حاضر با هدفِ معرفی مقدماتی رابطه‌ی الاهیات مدرن مسیحی با سایر علوم و حوزه‌های فکری انجام شده است. بیشترین تأکید مقالات، بر آن است که با بررسی چیستی و چگونگی رابطه‌ی مذکور، علاقه‌مندان به الاهیات مدرن مسیحی را با مباحث مقدماتی این حوزه آشنا کند. آنچه در بخش تحقیق مورد بررسی قرار گرفته، معرفی رویکردهای انتقادی به مطالعه‌ی کتاب مقدس و دیگری، نحوه‌ی نگرش ادیان یهودیت و مسیحیت به تاریخ است.

در این پایان نامه ، سعی بر پاسخ به یک چرا و یک چه بوده : چرا روشنگری به وجود آمد؟ نظر کانت در روشنگری چیست ؟ که پاسخ به این دو سوال ، پاسخ به یک سوال مقدماتی را نیز هر چند به اختصار می طلبد و آن اینکه : روشنگری چیست ؟