جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بيان السعادة في مقامات العبادة، تفسير عرفانى و شيعى قرآن به عربى، تأليف حاج ملا سلطان محمد گنابادى (1251 - 1327)، ملقب به سلطان‌على‌شاه و مشهور به سلطان‌على گنابادى، از اقطاب متأخر سلسله نعمت‌اللهى است. مؤلف، آن را به نام مرشد خود، حاج محمد كاظم اصفهانى ملقب به سعادت‌على‌شاه نوشته است. سبب نگارش اين تفسير، چنان‌كه در مقدمۀ آن آمده، جمع‌آورى لطايف و نكات نغزى بوده كه در اشارات قرآن و تلويحات اخبار يافته و پيش از آن، نه در كتابى ديده و نه از كسى شنيده بوده است. عده‌اى از علما، از جمله آقا محسن مجتهد عراقى و آخوند ملا محمد كاشانى، در مورد اين تفسير چنين فرموده‌اند: «تفسير السلطان، سلطان التفاسير». هم‌چنين اديب نيشابورى، شاگردان خود را به مطالعه آن تشويق مى‌كرد. كتاب، با مقدمه‌اى در حقيقت علم و علائم آن و جهل مركب و ملازمت علم و عمل آغاز گرديده، سپس مؤلف، مطالب جامعى را درباره قرآن و فضيلت آن، تفسير، تنزيل و تأويل قرآن و ديگر مقدمات لازم براى تفسير قرآن بيان كرده و آن‌گاه به ترتيب آيات، به تفسير تمام آنها همت نهاده است، البته گاه نيز، در ضمن تفسير، به تناسب موضوع، مقالات مستقلى (غالبا عرفانى) تحت عنوان «تحقيق» نوشته است. مدار اين تفسير، بر حول مفهوم ولايت به معناى عرفانى و شئون و جوانب مختلف آن است؛ چنان‌كه در آن، آيات راجع به كفر و ايمان، به كفر و ايمان نسبت به مقام ولايت تفسير شده است. هم‌چنين، مؤلف براى كلمه «رب» دو تعبير به دست مى‌دهد: يكى، «رب مطلق» كه مقام الوهيت است؛ ديگرى، «رب مضاف» كه منظور از آن، مقام ولايت است كه ظهور رب مطلق مى‌باشد. از آنجا كه مفسر، اساس مذهب شيعه را پيروى از همين اصل مى‌داند و به اتحاد ذاتى تصوف حقيقى و تشيع به معناى وَلَوى آن قائل است، كسانى را كه از بُعد عرفانى تشيع غافلند، درباره گرايش اين تفسير، دچار ترديد مى‌كند؛ چنان‌كه صاحب «التفسير و المفسرون» در اينكه «بيان السعادة» را در شمار تفاسير صوفيه ذكر كند يا تفاسير شيعه، مردد است. «بيان السعادة»، علاوه بر جنبه‌هاى عرفانى، جنبه‌هاى روايى، فقهى، فلسفى، كلامى و ادبى نيز دارد. از جنبه نقلى و روايى و بحث درباره شأن نزول آيات، مباحث مستوفايى دارد و عمده اقوال و مطالب منقول در آن، مستند به احاديث و اخبار مروى از پيامبر اكرم(ص) و ائمه اطهار(ع) است. در نقل احاديث، از تفسير صافى فيض كاشانى و تفسير برهان سيد هاشم بحرانى، استفاده كرده است. سلطان‌على‌شاه، در خصوص اخبار مختلفى كه در تفسير آيات نقل كرده، مانند اخبار وارده درباره شجره منهيه در قصه آدم، به جمع و تطبيق ميان آنها مبادرت نموده است؛ به‌گونه‌اى كه همه اقوال در مقام و مرتبه خود با يك‌ديگر سازگارند، مگر در موارد نادرى كه صحت اخبار، مخدوش باشد. با اينكه اساس اين تفسير، اخبار ائمه اطهار(ع) و عرفان مبتنى بر آن است، مشتمل بر اصطلاحات و مباحث فلسفى و حكمى نيز هست، مانند تحقيق در مراتب وجود و تشكيك در حقيقت آن كه غالبا به روش استاد خود، حاج ملا هادى سبزوارى و بر اساس آرا و اقوال ملا صدرا است و از اين حيث، به تفاسير ملا صدرا بر قرآن شباهت دارد. وى آراى فلسفى را با لطايف عرفانى و عقايد كلامى در هم آميخته و در مسائلى از قبيل معراج، جبر و اختيار و بداء كه فلاسفه و متكلمان در آنها اختلاف نظر دارند، به جمع و تطبيق آرا پرداخته است. «بيان السعادة»، متضمن مباحث ادبى نيز هست و در آن، ضمن تفسير، نكات ادبى آيات و تركيب لغات هم، به تناسب موضوع، مطرح شده است؛ براى مثال، در وجوه محتمل معانى حروف آغازين برخى سوره‌ها، مثل «الم» در بقره، بحث‌هاى مفصلى آمده است. از ديگر ويژگى‌هاى اين تفسير، آن است كه مؤلف آن با وجود اعتقاد به اينكه جمع‌آورى آيات، به ترتيب نزول آنها صورت نگرفته، چون معتقد به ارتباط معنوى ميان آنها بوده، با توجه به ترتيب موجود ميان آيات و كلمات، به بيان ارتباط معنوى ميان آنها پرداخته است. گرچه، مؤلف، مجتهد بوده، در اين تفسير كمتر به مسائل فقهى پرداخته، مگر در موارد معدودى كه نظر شخصى خود را، نه به‌صورت فتوا، اظهار كرده است، از جمله در تفسير «و يسئلونك عن الخمر و الميسر»، به حرمت استعمال ترياك رأى داده است. در جلد دوم، از آغاز سوره نساء تا پايان سوره كهف (15 سوره) تفسیر شده است.

مجمعُ البیان فی تفسیر القُرآن، از مهم‌ترین تفاسیر قرآن کریم نوشته فضل بن حسن طبرسی (متوفای ۵۴۸ ق) عالم دینی و مفسر شیعی. این تفسیر را دانشمندان شیعه و سنی ستوده و از آن به عنوان یکی از منابع قدیم تفسیری یاد کرده‌اند. مجمع البیان از گونه تفاسیر ادبی قرآن است و پژوهشگران، اهمیت این اثر را در جامعیت، اتقان و استحکام مطالب، ترتیب دقیق، تفسیر روشن و سودمند و انصاف در نقد و بررسی آراء دانسته‌اند. این تفسیر شامل مباحثی چون: قرائت، اعراب، لغات، بیان مشکلات، ذکر موارد معانی و بیان، شأن نزول آیات، اخبار وارده در آیات و شرح و تبیین قصص و حکایات است. از نکات قابل توجه مجمع البیان، مباحث مرتبط با تناسب آیات در این تفسیر است که در ذیل نظم، پیوند نامعلوم یا دیریاب آیات با یکدیگر را توضیح می‌دهد و از این جهت، می‌توان گفت طبرسی از نادر مفسران شیعی است که به علم مناسبات توجه کرده است. مجمع البیان شامل مباحثی چون: قرائت، اعراب، لغات، بیان مشکلات، ذکر موارد معانی و بیان، شأن نزول آیات، اخبار وارده در آیات و شرح و تبیین قصص و حکایات است. این تفسیر بسیار متاثر از تبیان شیخ طوسی است، با این تفاوت که طبرسی با تقسیم‌بندی مباحث، زمینه استفاده بهتر و گزینش آسان‌تر استفاده‌کننده را فراهم ساخته است. کسانی که به هر قسمت از تفسیر، علاقمند باشند، می‌توانند به‌راحتی به همان قسمت از ادبیات، قرائت و تفسیر مراجعه کنند. مجمع البیان به بحث‌های موضوعی نمی‌پردازد و نظریات مفسران اهل سنت را نقل و با روش عالمانه نقد می‌کند. از نکات قابل توجه مجمع، مبحث تناسب آیات این تفسیر است که نظم و پیوند نامعلوم و یا دیریاب آیات را با یکدیگر، توضیح می‌دهد و از این جهت، می‌توان گفت طبرسی از نادر مفسران شیعی است که به علم مناسبات توجه کرده است. مجمع البیان نمونه کامل تفسیر ادبی است. روش طبرسی در این اثر این است که ابتدا گروهی از آیات هر سوره را نقل می‌کند، سپس تحت چند سرعنوان از نظرگاه‌های علوم و معارف مختلف آن گروه آیات را بررسی و حلاجی می‌کند. ابتدا از نظر قرائت و اختلاف قرائات و قضاوت در بین قرائت‌های مختلف (تحت عنوان «حجة»)، سپس از نظر لغت و مشکلات لغوی، سپس از نظر اعراب، سپس از نظر اسباب النزول، سپس معنای مبسوط و منقّح آن گروه آیات را به دست می‌دهد و سرانجام تحت عنوان «نظم»، ربط سوره‌ها را به یکدیگر باز می‌نمایاند. این شیوه و این سبک شیوا و فصل‌بندی شده، به مراجعه‌کننده امکان می‌دهد مشکل خود را که طبعاً در ذیل یکی از این ابواب و فصل‌های فرعی می‌گنجد به سرعت بازیابد و مانند سایر تفسیرها ناچار نباشد که گمشده خود را در لابه‌لای صفحات بسیاری جستجو کند. جلد سوم کتاب شامل تفسیر سوره‌های نساء و مائده می باشد.

تفسیر مِنْ وَحْیِ القُرْآن از تفاسیر شیعه به زبان عربی اثر سید محمدحسین فضل‌الله عالم دینی شیعه اهل لبنان. این تفسیر در واقع، سلسله درس‌های قرآنی فضل‌اللّه برای جوانان و تحصیل‌کردگان است. تفسیر من وحی القرآن، کل قرآن را در بر گرفته و از تفاسیر علمی با رویکرد اجتماعی به شمار می‌رود. نویسنده تفسیر «من وحی القرآن» در شمار آیه‌محوران قرار دارد. او در جای‌جای تفسیر خویش، خودمحوران را نکوهش می‌کند و ایشان را به آیه‌محوری فرا می‌خواند. در نگاه فضل‌الله، مخاطب قرار‌دادن همگان و دعوت ایشان به تأمل و تدبر در قرآن، نشان از این واقعیت دارد که قرآن فهم‌پذیر است و همگان می‌توانند به فهم آیات برسند. تفسیر من وحی القرآن ترتیبی است و از ابتدای سوره حمد آغاز شده و تا پایان سوره ناس را در بر دارد. او در ابتدای هر سوره علت نام‌گذاری را به اسم خاصش بیان می‌کند. مفسر سپس به تحلیل در اطراف آیه می‌پردازد، بدون آنکه وارد جزئیات ادبی و بلاغی و بحث‌های کلاسیک شود... این تفسیر در توضیح آیات و تحلیل مسائل اعتقادی و اجتماعی به تفسیر المیزان اشاره دارد و ضمن استفاده، گاهی دیدگاه‌های این تفسیر را نقد می‌کند. ویژگی‌های کتاب: * پرهیز از ورود به مباحث غیر تفسیری؛ فضل الله در تفسیر آیات قرآن تنها در محدوده تفسیر سخن می‌گوید و از ورود به موضوعات غیر تفسیری حذر می‌کند. * گزیده‌گویی؛ از دیگر خصوصیات تفسیر «من وحی القرآن»، پرهیز نویسنده از طرح مباحث تکراری است. برای نمونه: * مباحث ادبی آیات را بسیار کوتاه می‌آورد و از درازگویی و توضیح آنچه در تفاسیر بسیار گفته شده، پرهیز می‌کند. * از یادکرد فضایل سوره‌ها و آیات طفره می‌رود و به ندرت فضیلت یک آیه یا سوره را بیان می‌کند. * نظرات تفسیری را بسیار کوتاه می‌آورد و از تفصیل آنها حذر می‌کند. * فایده‌گرایی؛ نویسنده در طرح مباحث تفسیری، اصل را بر فایده‌دار بودن و آن هم فایده بسیار داشتن مباحث گذاشته است. * پیروی از اسلوب قرآن در تفصیل و اجمال؛ فضل‌الله روش تفسیری خویش را در تفصیل و اجمال مطالب و موضوعات اسلوب قرآن معرفی می‌کند. * شبهه‌شناسی؛ طرح شبهات کلامی، فقهی، تفسیری و... و نقد و بررسی محکم و استوار آنها از دیگر ویژگی‌هاست. * نتیجه‌گیری از پیام آیات؛ نویسنده «من وحی القرآن» قرآن را مایه حیات فکری و عملی تمامی انسان‌ها می‌بیند. * آزاد اندیشی؛ از دیگر ویژگی‌های «من وحی القرآن»، آزاد‌اندیشی نویسنده و تسلیم نشدن در برابر نظریات مفسران برجسته شیعه و اهل سنت است. * آشنایی نویسنده با دانش‌های جدید؛ او در جای جای اثر خویش، یافته‌های علمی و نسبت آن‌ها با آیات قرآن را به بحث و بررسی می‌گیرد و در برخی موارد، اصل تفسیر علمی را زیر سؤال می‌برد. * طرح تفسیر در قالب پرسش و پاسخ؛ ویژگی دیگر تفسیر «من وحی القرآن»، طرح مباحث تفسیری در قالب پرسش و پاسخ است. علامه پرسش و پاسخ را یکی از بهترین اسلوب‌های تربیتی می‌شناسد و آن را در تعمیق اندیشه، فکر و وجدان بسیار پراهمیت معرفی می‌کند. * نوآوری در مسائل زنان؛ از دیگر ویژگی‌های تفسیر «من وحی القرآن»، نظریات خاص او در تفسیر آیات ناظر به زندگی خانوادگی و زنان است. * پیرایش تفسیری؛ فضل الله در پیرایش نظریات تفسیری، از مبانی و معیارهای خاصی بهره می‌گیرد. در نظرگاه او، نظریات تفسیری در صورتی شایسته طرح هستند که مستند علمی داشته باشند. در غیر این صورت، گزارش آن نظریات شایسته طرح در تفاسیر نیست. * رودررویی با نظریات تفسیرگران؛ او سیاق را یکی از نشانه‌های درستی و نادرستی نظریات تفسیری می‌شناسد و در جای‌جای تفسیر خویش، آراء تفسیری را به کمک سیاق به سنجش و ارزیابی می‌گیرد. جلد هشتم کتاب شامل تفسیر آیات اول تا 120 سوره مائده می باشد.

تفسير البرهان اثر علامه سيد‌‎هاشم بحرانى از تفاسير بنام شيعه مى‌باشد. مؤلف با چينش سه مقدمه، انگيزه خود را بيان مى‌دارد: * همه بر شرف و بلندمرتبگى شأن قرآن، واقفند و مى‌دانند كه نجات در تمسك به آن است. بحث، تلاوت و تفكر در معانى آن، سبب حيات قلب‌ها و علم و عمل بدان، سبب تخلص از سختى‌هاست. * به اسرار و حقايق پنهان آن با عقول معمولى نتوان رسيد، بايد از اهل ذكر كه اهل تنزيل و تأويل قرآنند، اخذ نمود. * ديدم كه مفسرين و علما، به آراء ديگرانى غير از اهل‌بيت عصمت(ع) رو آورده‌اند؛ درحالى‌كه بايد در فهم اسرار و حقايق قرآن تا آشكار شدن تأويل و تفسير اهل‌بيت(ع)، توقف نمود؛ به همين جهت برای فهم نظرات تفسيرى و بيان اهل‌بيت(ع) در تأويل و اسرار كتاب الهى، اقدام به جمع‌آورى روايات تفسيرى وارده از آنها نمودم. در دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهى، جلد 1، ص475 درباره شيوه مؤلف آمده: شيوه وى در اين كتاب چنين است كه ابتدا به نام سوره و محل نزول، فضيلت سوره و تعداد آيات، اشاره مى‌كند، آنگاه آياتى را كه داراى روايت تفسيرى‌اند، ذكر كرده، روايات مربوط به هر آيت قرآنى را به دنبال آن نقل مى‌نمايد. البرهان مقدمه‌اى دارد در شانزده بخش كه تكامل‌يافته مقدمه «الهادي» است؛ يعنى تمام آنچه، بحرانى در آنجا آورده، اينجا هم هست، به‌اضافه چند پرسمان ديگر. ضمنا چنين برمى‌آيد كه بحرانى باور باطل «تحريف قرآن» را پذيرفته بوده و اين از البرهان قابل برداشت است. بحرانى در نقل روايات، يك‌دست عمل نمى‌كند؛ در برخى موارد علاوه بر سند روايت به نام كتاب و مؤلف آن نيز اشاره مى‌كند و در بعضى به ذكر نام كتاب و مؤلف بسنده مى‌نمايد و در مواردى فقط نام مؤلف را مى‌آورد. گفتنى است كه در گوشه و كنار از راويان اهل سنت هم نقل حديث كرده است. روى‌هم‌رفته، «البرهان» از نگريستنى‌ترين تفسيرنامه‌هاى روايى شيعه بشمار مى‌رود. بنابراین مصنف بسيارى از روايات اهل‌بيت(ع) را كه در تفسير آيات آمده، رواياتى كه در آن آيات به‌عنوان شاهد و مؤيد مطلبى، آورده شده، رواياتى كه بدون در بر گرفتن نص قرآنى، با مضمون خود، دلالت بر تفسير آياتى بنمايد و رواياتى كه مصداقى از مصاديق آيه را بيان مى‌كند، جمع‌آورى نموده است. در باب نقل اسرائيليات نيز بايد گفت: ايشان سعى نموده از نقل آنها خوددارى نمايد، ولى به‌راحتى مى‌توان ردپايى از اين‌گونه روايات را لابه‌لاى تفسير ايشان مشاهده كرد. در جلد دوم به تفسیر سوره های آل عمران، نساء و مائده پرداخته شده است.

در این کتاب ارزشمند موضوعات مهم مورد بحث در هر یک از مجلدات تفسیری و سوره‌های قرآن معرفی شده است. نگارنده (محقق) به ترتیب حروف الفبا و به صورت موضوعی موضوعات مهم مندرج در تفسیر المیزان را بیان کرده و آدرس شماره جلد و صفحه را نیز ذکر کرده است. موضوعاتی مانند آخرت، آدم، ابناء آدم، آزر، آیه، ابرار، ابراهیم، ابلیس، اتحاد، اجل، احبار، احتکار، احد، احقاف، اختلاف، اختیار، اخلاص، اخلاق و... به ترتیب حروف الفبا و ذکر آیات و سوره‌های مرتبط با این موضوعات از مباحث مهم مطرح شده در این مجلد است که با هدف تحقیق آسان برای قرآن‌پژوهان ارائه شده است.

خصائص الوحي المبين في مناقب أميرالمؤمنين، از مهم‌ترين و مشهورترين كتاب‌هاى ابوحسين، يا ابوزكريا شمس‌الدين يحيى بن حسن بن حسن بن على بن محمد بن بطريق اسدى حلى (523-600ق) محدث، فقيه، اديب و متكلم امامى، بعد از كتاب ديگر وى؛ يعنى عمدة عيون صحاح الأخبار في مناقب إمام الأبرار، است. اين اثر ارزشمند حاوى دويست و دو حديث درباره مناقب علی‌ عليه‌السلام است كه ضمن بيست و پنج فصل تنظيم گشته و در اين احاديث به آياتى اشاره مى‌شود كه بنا به اعتراف عامه و شهادت منابع ايشان در شان علی‌ عليه‌السلام نازل گشته است. مؤلف كتاب اسناد و طرق خود در نقل روايات مزبور را در ابتداى كتاب ذكر مى‌كند و اين خود نشان از جايگاه والا و تضلع وى در علم حديث دارد. همچنين از كثرت مشايخ و اساتيد او و دستيابى او به اوج احاطه به مناقب و فضائل حكايت مى‌كند. مؤلف در اين كتاب به گردآورى و تدوين مناقب امام اميرالمؤمنين على بن ابى‌طالب‌ عليه‌السلام با استفاده از متون مورد اعتماد اهل سنت نظير صحاح سته و نيز آثارى كه درباره سنت پيامبر اكرم(ص) توسط آنها نگاشته شده، پرداخته است. منابعى كه ابن بطريق در اين اثر از آنها بهره برده، عبارتند از: صحيح بخاري و صحيح مسلم. الجمع بين الصحيحين، لحميدي. الجمع بين الصحاح الستة، شيخ أبوالحسن رزين بن معاوية بن عمار العبدري. مسند أحمد بن حنبل الشيباني. و تفسير الثعلبي، موسوم به الكشف و البيان. مناقب الفقيه، أبوالحسن بن علي بن محمد الطيب،.معروف به ابن المغازلي الواسطي. مناقب أحمد بن حنبل معروف به فضائل الصحابة و غيره. نگارش اين كتاب نقطه آغازى بود، بر تألیف و تدوين آثارى در موضوع مناقب كه در آنها از منابع اهل سنت در نقل و يادكرد مناقب اميرالمؤمنين علی‌ عليه‌السلام سود جسته مى‌شد. پس از نگارش اين اثر آثار متعدد ديگرى درباره مناقب حضرت و ساير ائمه عليهم‌السلام با استفاده از منابع مهم و معتبر اهل سنت نگارش يافت.

ملحقات الاحقاق کتابی است در ح‍اش‍ی‍ه‌ ک‍ت‍اب‌ اح‍ق‍اق‌ ال‍ح‍ق‌ و ازه‍اق‌ ال‍ب‍اطل‌ ن‍ورال‍ل‍ه‌ب‍ن‌ ش‍ری‍ف‌ال‍دی‍ن‌ ش‍وش‍ت‍ری‌ اس‍ت‌ که توسط سید شهاب الدین مرعشی نجفی و به اهتمام سید محمود مرعشی نوشته شده است. ملحقات احقاق الحق مشتمل بر 30 جلد است، به اضافۀ يك جلد فهارس ملحقات كه توسط گروهى زير نظر مرحوم آيت‌اللّه سيد‌‎شهاب‌الدين مرعشى نجفى تهيه و تدوین شده است. این مجموعه، دائرة المعارفی از فضایل و مناقب ائمه طاهرین علیهم السلام است که بدون استثنا، منابع و مصادر اهل سنت –با ذکر نام کتاب، مولف، صفحه، سال و محل چاپ- مورد استناد قرار گرفته است. مرحوم آيت‌اللّه مرعشى در انتهاى جلد سوم، استدراكات آيات نازله در شأن على(ع) را ذكر كرده‌اند. از جلد چهارم اين مجموعه ملحقات آغاز و تا جلد هفتم صفحه 390 ادامه مى‌يابد. ص 390 تا 484 جلد هفتم به تتمه متن «احقاق الحق» اختصاص يافته و سپس ملحقات کتاب كه تا جلد 33 را در بر مى‌گيرد، بدان افزوده شده است. جلد پانزدهم تا جلد سی و سوم به مستدرک روایات وارده درباره فضایل علی علیه‌السّلام و سایر معصومین علیه‌السّلام اختصاص یافته است. جلد حاضر به مستدرك آیات نازله در شأن و مقام امیرالمومنین علی علیه السلام و اوصاف نقل شده از نبی اکرم صلی الله علیه و آله درباره آن حضرت اختصاص يافته است.

كتاب نفحات الازهار فى خلاصه عبقات الانوار نوشته سید علی حسینی میلانی به زبان عربی و در موضوع امامت می باشد. نفحات الازهار، خ‍لاصه‌ای‌ اس‍ت‌ از "ع‍ب‍ق‍ات‌ الان‍وار" ح‍ام‍د ح‍س‍ی‍ن‌ ل‍ک‍ه‍ن‍وی‌ ک‍ه‌ خ‍ود ردی‍ه‌ای‌ اس‍ت‌ ب‍ر "ت‍ح‍ف‍ه‌ الاث‍ن‍ی‌ع‍ش‍ری‍ه‌" ع‍ب‍دال‍ع‍زی‍ز ده‍ل‍وی‌. مؤلف در این کتاب شش آیه و ده حدیثی را که دهلوی در کتاب خود مطرح و دلالت آن را بر مسئله امامت انکار کرده است، با اسناد فراوان و غیر قابل انکار نزد مخالفین به تفصیل بررسی کرده است و با دلایل متقن و محکم دلالت آنها را بر امامت ائمه معصومین علیهم السلام به اثبات رسانده است، به صورتی که جای هیچ گونه شک و تردیدی برای یک مسلمان منصف و بدون تعصّب باقی نمی ماند. قبل از آنکه این کتاب عظیم به عربی ترجمه شود، متن فارسی «تحفۀ اثنا عشریه»، توسط شیخ غلام محمد بن محیی الدین بن عمر اسلمی در سال 1227ق به عربی ترجمه شد و سپس این ترجمه توسط محمود بن عبدالله آلوسی، در سال 1301ق در کتابی به نام المنحة الالهیة تلخیص گردید و تا مدّتی جوابی شایسته نسبت به این کتاب به زبان عربی وجود نداشت تا این که در سال 1385ق فاضل ارجمند معاصر سید علی حسینی میلانی، به توصیۀ حجت الاسلام سید محمد سعید، نوۀ صاحب عبقات تلخیص کتاب عبقات به زبان عربی را با تلخیص مجلدات حدیث ثقلین و حدیث غدیر با عنوان خلاصة عبقات الأنوار فی امامة ائمة الأطهار آغاز کرد. در این کتاب از شیوه ای بدیع در بیان محتوای کتاب عبقات الانوار استفاده شده که عبارت است از: 1.

سلسلة الغدير الموضوعية؛ بحث مستل من موسوعة الغدير للعلامة الأميني رحمة‌الله‌عليه تحقيق، تلخيص و طبقه‌بندى موضوعى مجموعه يازده جلدى كتاب «الغدير» علامه عبدالحسين امينى مى‌باشد كه توسط محمدحسن شفيعى شاهرودى، تأليف و گردآورى شده است. كتاب به زبان عربى و مقدمه آن، در سال 1385ش، نوشته شده است. كتاب به انگيزه معرفى «الغدير» بين مردم و به‌ويژه جوانان نوشته شده است. آنچه باعث اهميت اين كتاب مى‌شود، آن است كه تا پيش از اين، محققان و پژوهشگران براى تحقيق در يك موضوع، بايد يازده جلد كتاب «الغدير» را ورق مى‌زدند، اما اثر حاضر، فرصت مطالعه سريع و دريافت مطالب در يك موضوع را براى مخاطبانش فراهم كرده است. مطالب این جلد از کتاب: داستان غدير خم: در اين جلد، نويسنده، رويداد غدير خم را از ديدگاه منابع تاريخى و حديثى مورد پژوهش قرار داده است. نگارنده، صفحات آغازين كتاب را به شرح و بررسى واقعه غدير بر مبناى آيه مبارکه «يا أيها الرسول بلغ ما أنزل إليك من ربك» اختصاص داده و به احاديث ثقلين و كوثر هم اشاره نموده است. مؤلف، معتقد است كه اكمال و اتمام رسالت پيامبر(ص) با اعلام امامت و جانشينى على بن ابى‌طالب(ع) تكميل شد و واقعه غدير و احاديث آن، جاى شك و ترديدى براى اثبات مقام امامت و خلافت باقى نگذارده است. وى در جاى ديگر، راجع به عيد غدير در اسلام، آيه تبليغ، آيه اكمال، مضمون سوره «و العصر» و ارتباط آن با اهل‌بيت(ع) و ولايت مطالبى ايراد كرده و مباحثى از كتاب را هم براى بررسى دلالت متن حديث غدير در نظر گرفته است. نگارنده، معنى حديث غدير را با توجه به قراين و شواهد و دلايل قرآنى اثبات كرده و به مخاطبان نشان مى‌دهد كه از ديدگاه بسيارى از مفسران، آيه‌هاى تبليغ، تطهير، اتمام و اكمال رسالت، ابلاغ ولايت همه با حديث غدير ارتباط دقيق معنايى و مضمونى دارند.