جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله مهم‌ترین شروح نهج البلاغه، «منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه» می‌باشد؛ این شرح، شرحی کهن نوشته شده به سال 556 هجری، مختصر و عربی از عالم شیعی قطب الدّین راوندی (متوفی 573 هـ.ق) ‌است. هدف از این پژوهش، بررسی، شناسایی و معرّفی روش شرح‌‌نگاری راوندی و نحوه‌‌ی تأثیرات شرح او، بر شروح پسین نهج البلاغه، بر اساس روش مطالعه‌‌ی کتابخانهای است. این پژوهش، بر اساس بررسی دو مولّفه‌‌ی «ساختار» و «محتوا» سامان یافته است. نمونه‌‌ی مولّفه‌های ساختارى این شرح، که فصل دوّم را به خود اختصاص داده، عبارت است از: شرح مزجی، ارائه نسخه اصیل نهج البلاغه با عنوان «الاصل»، شرح کلام با عنوان «بیانه» و یا «الشرح»، دستهبندی انفرادی و یا گروهی خطب، نامهها و حکمتها، بخشبندی خطب و نامههای بلند به چند بخش کوچک‌تر، شرح کوتاه، ارائه بخشی از شرح در قالب پرسش و پاسخ و هم‌چنین نمونه‌‌‌ی مولّفه‌های محتوایی که فصل سوّم را، دربردارد شامل: بهرهگیری از علم لغت در تبیین معنای واژگان، استفاده از دانش صرف و نحو و مباحث بلاغی، استفاده از آیات قرآن، شرح روایى، ذکر سبب ورود کلام امام ، معرّفی برخی شخصیتها، اماکن، بیان وجه تسمیه خطبه و پرداخت به علوم مختلف از جمله علوم قرآنی، کلام، تاریخ، فقه؛ در فصل پایانی به بررسی تأثیرگذاری شرح راوندی بر شروح پسین و گونه‌شناسی انعکاس این تأثیرات از جهات محتوایی، در قالب تأیید و ردّ نظرات راوندی از جمله؛ مباحث لغوی، نحوی، تاریخی، تحلیلی در چهار اثر پسین؛ یعنی شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، مصباح السالکین ابن میثم، منهاج البراعه خویی و بهج الصباغه شوشتری، پرداخته می‌شود. نتیجه‌‌ی این پژوهش، معرّف روش‌‌مند بودن شرح راوندی، بر پایه‌‌ی شاخصههای شرحنگاری و تأثیر آن، از جهات سبک نگارش و مباحث محتوایی، بر شروح پسین است.

آموزه هاي تجسد و تثلیث مهمترین شاخصههاي دین مسیحیت و محور تعالیم مسیحیتاند و تغییر هر یک ازاین دو آموزه کل الهیات مسیحی را تحت تأثیر قرار میدهد. یکی از پرسشهایی که مطرح است این استکه آیا دو آموزهي تجسد و تثلیث در عهد جدید مطرح شده و جزء تعالیم عیسی (ع) هستند یا از راه دیگريوارد دین مسیحیت شدهاند و پرسشهاي دیگر عبارتند از اینکه آیا قرائت واحدي از تثلیث وجود دارد یامتألهان مسیحی قرائتهاي متعدد عرضه کردهاند؟ دیدگاه قرآن دربارهي این دو آموزه چیست؟ آیا قرآناین آموزهها را انکار و رد کرده یا آنچنان که پارهاي از مستشرقان ادعا کردهاند، تثلیث مورد انکار قرآن باتثلیث رایج مسیحی تطابق ندارد و اعتقاد به الوهیت مریم (س) سابقهاي در میان مسیحیان نداشته است؟مدارك و شواهد متعدد نشان میدهد که اولاً آموزههاي تجسد و تثلیث در عهد جدید مطرح نشده و جزءتعالیم حضرت عیسی (ع) نیستند و تحت تأثیر مکاتب دیگر وارد دین مسیحیت شدهاند. از جمله این مکاتبنظامهاي فلسفی یونان و اندیشهها و ادیان شركآلودي بودند که در امپراطوري روم و منطقهي اورشلیم وجودداشتند.ثانیاً قرائت واحدي از تثلیث وجود ندارد و متألهان مسیحی قرائتهاي متعددي عرضه کردهاند که از جملهاین قرائتها، قرائت شورایی، مونارشیستها، آریوسیان، مقدونیان و کاپادوکیانها است.ثالثاً قرآن کریم در آیات متعدد به رد آموزهي تجسد و تثلیث پرداخته و نیز بر اساس شواهد و مداركمختلف برخلاف دعوي مزبور، پارهاي از مسیحیان معتقد به الوهیت حضرت مریم (س) بودهاند.

با توجه به این که قواعد عربی بر اساس قرآن و متون قدیم عرب طرح و تدوین شده است، در ساختارهای آن به طور عموم نمی توان تضادی با قواعد دید، اما در قرآن ساختار هایی وجود دارد که از نظر نحوی (از حیث عدد، جنس و اعراب)، با قواعد ادبیات عرب و ساختار عموم قرآن تطابق ندارد. که این موارد را ساختارهای استثنائی ترکیبی قرآن می نامیم. نحویّون و مفسران در خصوص این استثنائات، توجیهاتی ارائه کرده اند، اما با این وجود برخی از خاور شناسان این ساختار های استثنائی را غلط پنداشته و ادعا کرده اند در قرآن لحن و خطا وجود دارد. در این نوشتار پس از بیان تحلیل ها و توجیهات دانشمندان اسلامی مخصوصاً مفسرین محترم به این نتیجه رسیده ایم که با بررسی این ساختارها از دیدگاه زبان شناسی و عنایت به ابعاد بلاغی آن می توان دلایل محکم تری را در خصوص این کاربردها بیان نمود. زبان شناسان برخی از این ساختارها مثل برخورد با مثنی به صورت جمع را از سنت های عرب یاد کرده اند و برخی همچون برخورد با غیر ذوی العقول به صورت ذوی العقول را ناشی از اغراض بلاغی دانسته اند و برخی نیز مثل وصل ضمیر متصل رفعی به فعل، قبل از فاعل ظاهر را ناشی از ورود خصائص خاصّ لهجه های مختلف عرب به زبان قرآن دانسته اند.بنابراین می توان گفت با توجه به عادت های زبان عربی و اغراض بلاغی تا حدودی از توجیهات نحوی بی نیاز شده و شبهه ی غلط بودن این ساختارها بر طرف می شود و از آن جا که قرآن عربی مبین است وقواعد عربی را باید بر اساس قرآن تنظیم نمود، قانون های ویژه قرآن را نیز باید در علم نحو جای داد. آنچه ذکر شد مربوط به اختلاف ساختار در مصاحف موجود - طبق قرائت عاصم به روایت حفص- است و آن غیر از عواملی است که به عنوان علل ایجاد اختلاف قراءات ذکر شده است.

ایمان، از واژگان کلیدی قرآن و از مفاهیم اساسی دین است که؛ دارای ساختار مفهومی و معنایی ویژه‌ای می‌باشد.در ساختار لغوی و اصطلاحی مفهوم ایمان، از سه عنصر: تصدیق قلبی، اقرار زبانی و عمل به جوارح سخن گفته شده است.در ساختار معنایی این واژه، دو نسبت ترادفی و تقابلی وجود دارد. ایمان با واژگانی چون: اسلام، تقوا، شک، هدایت، دارای قرابت معنایی می‌باشد.مفهوم ایمان و بسامد های آن در آیات الهی، نقش متعلّقات در روشنگری ماهیت ایمان دینی، موکّد نمودن متعلّقات خاص، بنا بر مضمون سوره به فراخور حال مخاطبان، همچنین تکرار متعلّق خاص، بنا بر شأن نزول سوره‌ها – مکی و مدنی- از موضوعات عمده‌ای است که در این تحقیق پیرامون آنها سخن گفته شده است.

قرآن کریم معجزه‌ی آخرین پیامبر الهی است که دامنه‌ی اعجاز آن از هزار و چهارصد سال پیش تا اکنون امتداد یافته ‌است و ادامه خواهد یافت؛ کتابی که در میان مردمی نازل شد که به فصاحت و بلاغت شهره بودند، قرآن کریم نازل شد، درخشید و یکتا شد، تا آن‌جا که در طی این دوران، هیچ کس نتوانسته‌است اعجاز آن را خدشه‌دار کند و در آن تردیدی به وجود آورد. کتاب «بلاغه الکلمه فی التعبیر القرآنی» در راستای تبیین گوشه‌ای از اعجاز بلاغی قرآن کریم تألیف شده‌است و به بیان نمونه‌هایی از تناسب ساختار و لفظ واژگان قرآن کریم با مفاهیم و معانی می‌پردازد. در ترجمه‌ی این کتاب سعی بر این بوده‌است که ضمن رعایت اصل امانتداری در معادل‌گزینی، سخن نویسنده در چهارچوب‌ها و قالب‌های زبان فارسی قرار بگیرد تا مقصود نویسنده به راحتی توسط مخاطب فارسی زبان درک شود و سبک ترجمه در این پایان‌نامه، ترجمه‌ی ارتباطی است.

«عقلانیت» ویژگی برجسته ای است که دنیای نوین بدان توصیف می شود. به اعتقاد جامعه شناسان، این ویژگی است که فرهنگ و جامعة جدید را از دوران قبلش متمایز ساخته است. این عقلانیت تحولاتی به دنبال داشته و افق جدیدی را برای شناخت و تحلیل زندگی اجتماعی فراروی بشر گشوده و شرایط جدیدی برای او ایجاد کرده است. از پیامدهای مهم این خصوصیت و سیطرة عقلانیت بر کنش و ساختار دنیای جدید، افول نقش دین در حیات اجتماعی و مواجه شدن آن با فرایند سکولاریزاسیون است. در این پژوهش، با بررسی انواع عقلانیت، سازوکار تأثیر آن بر فرایند سکولاریزاسیون نقد و بررسی می شود.

علّامه طباطبایی به منزلة یکی از متفکران پیشتاز و مبتکر در حوزۀ مباحث اجتماعی، به گونه ای در تفسیر و تبیین آیات قرآن کریم کوشیده است که می توان دیدگاه ایشان را با بسیاری از مباحث جامعه شناختی برابر دانست. با استناد به دیدگاه های ایشان ذیل آیات اجتماعی و به ویژه آیاتی که از سرنوشت مشترک، عمر، کتاب، شعور، فهم، عمل، اطاعت و معصیت برای «امت» سخن می گوید، می توان گفت از دیدگاه علّامه جامعه به مثابه ساختار کلان اجتماعی، دارای وجود حقیقی و اصالت است. از سویی با توجه به اینکه ایشان عاملیت انسانی را بر اساس فطرت، آگاهی و اراده توضیح می دهد، همچنین می توان گفت که نظریة ایشان، در رویکرد تلفیق گرایی قرار می گیرد و متعاقب آن تعامل دوسویۀ عاملیت و ساختار توضیح داده می شود. علّامه برای توضیح این تعامل از مفهوم «شاکله» استفاده کرده و معتقد است که همان گونه که ساختارها می توانند شرایط را برای به فعلیت رسیدن گرایش های فطری و ذاتی انسان مهیا سازند و از این طریق سهم بسزایی در درونی سازی ایستارها، قواعد، هنجارها و... به عهده گیرند، همچنین افراد و عاملان اجتماعی از این توانایی برخوردارند که با نوع کنش های خویش، در ایجاد، تغییر و بازتولید ساختار اجتماعی تأثیر بگذارند.

آیات قرآن کریم در تکوین و تطور باور آن متفکران مسلمان اعم از متکلمان، فیلسوفان، عارفان، ادیبان و شاعران موثر بوده است. بسیاری از فرهیختگان گاهی به عنوان شاهد و قرینه و زمانی فراتر از آن در شکل دادن مبنای کلامی یا فلسفی خود از آیات قرآن کریم استفاده نمودند. اما وجه غالب شخصیت علمی فیض کاشانی جنبه‌های کلامی، فلسفی و بعضاً عرفانی اوست که طبع لطیف و شاعرانه‌ی وی نادیده انگاشته شده است. از این رو بررسی ساختاری و مفهومی قرآن در اشعار ملامحسن فیض کاشانی و شناخت دیدگاه‌های معنوی وی از اهمیت و ضرورت به سزایی برخوردار است.با توجه به تجزیه و تحلیل‌های بلاغی و کندوکاوهایی که در اشعار فیض صورت گرفت ثابت می‌شود که وی زیبایی‌های ساختاری اشعارش را از قرآن کریم وام گرفته است.ملامحسن ابیاتی با مفاهیم و مضامین ناب در باب توحید، معاد، آفرینش انسان، بندگی و ... سرود که گاه به طور صریح یا غیرمستقیم با بهره‌گیری از آیات و روایات به ذکر صفات ازلی خداوند، هدفمند بودن خلقت، قصص قرآن و ... پرداخته است که در حقیقت بازتابی از چگونگی تأثیرپذیری مفهومی وی از قرآن کریم در اشعارش می‌باشد. که جملگی حاکی از تسلط شاعر بر آیات قرآن، آموزه‌های اسلامی و احاطه‌ی علمی او نسبت به شعر و ادب فارسی و عربی است.اما چگونگی بهره‌گیری و ترکیب امور معنوی با آرایه‌های بلاغی متفاوت از قبیل اقتباس، سجع، استعاره مراعات نظیر و ... در موضوعات متعدد از قرآن کریم حاکی از تبحر فوق‌العاده‌ی شاعر است که بسان آیینه‌ای طبع شاعرانه و لطافت روح این حکیم بلند پایه را به طور محسوس به نمایش می‌گذارد. بعلاوه می‌توان دیدگاه‌های نظری، معنوی، عواطف و نقطه نظرات گرانقدر وی را بیشتر شناخت. در حقیقت ملامحسن توانسته علاوه بر انعکاس قرآن در شعر فارسی، بازتاب مفهوم قرآن را در اشعار خویش به صورت هنرمندانه به تصویر کشد.برای انجام این پژوهش از روش توصیفی و تحلیلی استفاده شده و مطالعات صورت گرفته به شیوه‌ی کتابخانه‌ای بوده است؛ در کنار آن از سایت‌های اینترنتی و نرم‌افزارهای تفسیری مختلف استفاده شده است.واژگان کلیدی: قرآن کریم، فیض کاشانی ، مفهوم، ساختار

جهت جلوگیری از هرج و مرج و رفع نیاز بشری لزوم حکومت در جوامع بشری امری بدیهی به نظر می‌رسد. وظیفه حکومت حفظ نظم، تأمین امنیت کشور و ارائه خدمات عمومی است براین اساس حکومت نیازمند سیستم قوی و ساختار کارآمد است. تا بتواند از عهده این مسئولیت سنگین موفق بیرون آید. بدون شک رسیدن به یک الگوی خاص در ساختار حکومت راه گشای جوامع اسلامی در شیوه حکومت داری خواهد بود. زیرا سیره پیشوایان دینی به ویژه پیامبر اکرم (ص) و حضرت امیر (علیه السلام) که از عصمت برخوردارند. الگوی شایسته و موفق زمامداران مسلمان در تشکیل حکومت و ساختار آن می باشد. و با عنایت به این که شکل حکومت‌ در کشورها مختلف بوده و دارای ساختار ثابت و مشخص نبوده لذا در این پژوهش کوشش می شود یک بررسی کلی و مختصر در خصوص اصول و ساختارهای حکومت در اندیشه‌های دینی اسلام صورت پذیرد. طبیعی است اصول و ساختاری مورد قبول مردم قرار خواهد گرفت که در چارچوب عدالت و تامین نیازهای مادی و معنوی آحاد جامعه باشد و از طرفی دیگر رعایت موارد مطروحه در زوال و بقاء حکومت‌ها نقش بسزایی خواهد داشت. لذا نگارنده درصدد آن است که از طریق منابع اصلی مخصوصا قرآن که از نظر سند و عدم تحریف مورد تردید اهل تحقیق و اهل علم نمی‌باشد و نیز از جنبه شیوه سیره حضرات معصومین (علیهم السلام) موضوع مورد بررسی قرار گیرد.

خاورشناسان در طی چند قرن اخیر به بررسی قرآن از جنبه های تاریخی، ادبی و زبان شناختی پرداخته اند. تحقیقات آن ها در زمینه ساختار گرایی قرآن مربوط به آثار آنجلیکا نیورث، پییر کراپن و چند تن دیگر از محققان است که زمینه را برای تفسیر ساختاری قرآن هموار نموده است.البته موضوعاتی از ادبیات قرآن که در ذیل ساختار قرآن قرار می گیرد، در آثار سایر قرآن پژوهان از گذشته تا کنون قابل ردیابی است؛ موضوعاتی مانند، زبان، واج شناسی، صرف (ریخت شناسی)، نحو، نظم، بلاغت، تالیف و سبک. به این موارد باید مسائل مربوط به لحن، آهنگ، سنت شفاهی، تصویر پردازی، نماد پردازی(تصویر پردازی نمادین )، استعاره، تمثیل، گونه، دیدگاه، ارتباطات درون متنی، صورت‌ها یا شکل‌های مشابه درون متنی و ویژگی های ادبی دیگر را نیز افزود که همه در یک بستر فرهنگی و معرفت شناسی تاریخی گرد آمده اند. همه‌ی این عناصر در تلفیق با یکدیگر پیام و معنای کامل قرآن را پدید می آورند.فارغ از جهت گیری مغرضانه بعضی خاورشناسان در بررسی قرآن، نگاه بشری آن ها به قرآن باعث بعضی دیدگاه های نسنجیده به قرآن شده است؛ اما کسانی مانند آنجلیکا نیورث سعی کرده اند به قرآن از دریچه نگاه مسلمانان به قرآن وارد شوند و خدشه ای به اعتقاد مسلمانان مبنی بر وحیانی بودن آن وارد نکنند.نگاه ساختارگرایانه به قرآن باعث تحولی در بررسی قرآن از سوی پژوهش‌گران مسلمان گردیده است؛ به نحوی که تفسیر ساختاری قرآن و دریافت پیام کلی سوره و ارتباط مفهومی آیات یک سوره جای تفسیر آیه به آیه در طی سالیان گذشته را گرفته است. همچنین مباحث علوم قرآن را از مباحث کلامی به ادبی سوق داده است؛ به صورتی که ادبیات قرآن به صورت کاملاً جدی و فارغ از مباحث عقیدتی مورد ارزیابی قرار گرفته است .