جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظريه وحدت شخصی وجود ابن عربی كه ثمره و غايت مهمترين اصل وجودشناختی عرفان او، يعنی اصل وحدت وجود است، افزون بر اهميت و تأثير عظيم آن بر حوزه فلسفه اسلامی و عرفان نظری، از پشتوانه كاربردی گسترده ای در زندگی انسان نيز برخوردار است. برابر اين نظريه، وجود، واقعيتی عينی و اصيل و درعين حال برخوردار از وحدت شخصی و ذاتی است كه كثرت مشهود، كثرت در وجود نيست؛ بلكه كثرت در مظاهر و شئون آن وجود مطلق واحد است. مسئله اصلی اين جستار، بررسی تأثيرات اين نظريه بر زندگی انسان است و اين پژوهش ادعا دارد می تواند ثمرات عملی گسترده ای در جنبه های گوناگون زندگی انسان داشته باشد. بنابراين ضمن توجه به تمايز ميان مقام ادراك اين نظريه كه دستيابی به آن برای همگان امكان پذير است و مقام تحقق آن كه با وجود تحقق نيافتن تام و تمام آن در اين عالم، می توان طی سلسله مراتبی و بر اثر مراقب نهايی، به مدارجی از آن دست يافت. نوشتار حاضر، برخی از نتايج عملی اين نظريه همچون خودشناسی، خداشناسی، تخلق به اخلاق الهی، رسيدن به كمال و عشق ورزی را با استناد بر متون اصلی خود او و نيز برخی تفاسير شارحان آثار ابن عربی، مورد بررسی قرار می دهد.

جستار پیش رو، ارتباط اندیشۀ سعادت با سبک زندگی مطلوب را بر اساس مبانی علامه طباطبایی مورد واکاوی قرار می دهد. بر اساس دیدگاه تفسیری - کلامی علامه، سعادت، خیر وجودی است که مقدمه کمال موجود است و در انسان که مرکب از روح و بدن است، خیری است که مقتضای قوای روحی و بدنی اوست. این سعادت، مراتب، درجات و تقسیماتی چون دنیوی و اخروی دارد و انسان در گزینش و اکتساب راه سعادت مخیر است. ایشان حقیقت سعادت را در گذراندن مراحل توحید، عبودیت و اتصال به ذات یگانۀ سبحان می داند. حال فردی که به این اندیشه معتقد است و حقیقت سعادت را در لقاءالله می داند، در پی دستیابی و رسیدن به این حقیقت، راهی را می جوید که هرچه بهتر و آسان تر او را به سرمنزل مقصود برساند. بهترین طریق ارائه شده با نظر به جامعیت و ظرفیت های ویژۀ آیین اسلام و به ویژه مذهب تشیّع، تربیت افراد به شیوۀ مهرورزی و محبت است که حقیقت این حبّ در محبت حق تعالی و در رتبۀ بعد، محبت به راهنمایان مسیر تکامل و سعادت است و دراین میان، محبت و معرفت به امام عصر عج مصداق کنونی هدایتگران الهی است که با ایجاد سبک زندگی منتظرانه و تأثیر تکاملی خویش در ابعاد گوناگونی همچون بعد فکری، بعد روحی - روانی، بعد اخلاقی و بعد عملی، سبب تعالی فرد شود و او را به سعادت دنیوی و اخروی می رساند.

پس از اثبات وجود خدا و جهان آخرت و مواجهه با وجود انسان، پرسشی اساسی رخ می نماید و آن اینکه آیا عقل می تواند مستقلاً نسبت به لزوم هدایت الهی داوری کند. پیروان پیامبران الهی تاکنون ادله پرشماری بر ضرورت عقلی ارسال انبیا اقامه کرده اند. یکی از این ادله، ضرورت وحی بر اساس حکمت الهی و محدودیت حس و عقل برای راهیابی به سعادت دنیوی و اخروی است. در مقابل، کسانی درصدد مخالفت برآمده و اشکالاتی را برشمرده اند. هدف از این نوشتار این است که با روشی عقلی و تحلیلی، ضمن نقادی اشکالات پرشماری که به تازگی برخی از مخالفان ضرورت عقلی ارسال انبیا وارد کرده اند، از دلیل مزبور دفاع مجدد صورت گیرد تا معلوم شود هدایت الهی لازم است. یافته های وجدان و عقل بشری برای پاسخ به پرسش های فراوان بشر در بارة افعال مختلف و تأثیرات گوناگون آن بر جسم و روح او و دیگر موجودات و عوالم، بسیار محدود و ناقص اند. اخبار وحی به هر انسانی واصل شود مبنای محاجه در محکمة الهی قرار می گیرد وگرنه فقط عقل و فطرت مبنای محاسبه اند.