جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بهج‌الصباغة في شرح نهج‌البلاغة، اثر علامه معاصر مرحوم شيخ محمدتقى تسترى (شوشترى) (م 1374 ه. ش) يك اثر ممتاز و به لحاظ روش قطعا بى‌نظير است. اين عالم فرزانه كه در فقه، رجال و تراجم و حديث صاحب‌نظر و داراى ده‌ها جلد اثر تحقيقى در اين سه حوزه معرفتى شيعى بوده و تا سنين كهولت، پركار و پرتلاش به تتبع و پژوهش اشتغال داشت، با نگارش اين شرح كه در چهارده مجلد نسبتا قطور انتشار يافته، به حق نقطه عطفى در شرح‌نويسى بر نهج‌البلاغه ايجاد كرد. كتاب حاضر كه شامل 14 جلد مى باشد. علاّمه شوشترى شرحش را برخلاف شرح‌هاى ديگر كه به ترتيب نهج‌البلاغه است، به گونه موضوعى رقم زده است. او محتوى نهج‌البلاغه را در شصت فصل موضوع بندى كرده است و در ذيل اين شصت فصل مباحث را در نهصد و سى و سه عنوان گسترانده است. جلد اول با دو مقدمه از موسسه نهج‌البلاغه و مؤلف و سپس شرح خطبه رضى آغاز مى‌گردد. در ابتداى كتاب نيز شرح حالى از مؤلف اين شرح ذكر شده است. در پايان مجلد اوّل فهرست فصول و عناوين تمام مجلدات آمده است و افزون بر آن در پايان همه مجلدات فهرست فصول عناوين ياد شده است. فصول بهج‌الصباغه خود عناوينى جداگانه دارد؛ مثل: الفصل الثالث و العشرون في عتاباته لعمّاله وغيرهم...، السادس و العشرون في نقص الناس و اختلافهم و عجائب قلوبهم و..., الفصل السابع و العشرون في القضاء و القدر و.... امّا مطالب ذيلِ فصل، عنوان موضوعى ندارد و بلكه همه با كلمه عنوان، آمده است.

ابن ابی الحدید یکی از بزرگ ترین و مهم ترین شروح نهج البلاغه را نگاشته است. این شرح که حاوی اطلاعات مهم تاریخی است از جمله درباره امام حسین علیه السلام است شایسته بررسی و نقد از زوایای مختلف است. مقاله حاضر پس از مروری کوتاه بر روش تاریخی شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید و ویژگی های آن روایت های تاریخی این کتاب درباره امام حسین علیه السلام را در محورهای زیر مورد بررسی قرار داده و حسب نیاز به بررسی تطبیقی آن با دیگر منابع پرداخته است: رویدادهای پیش از امامت امام حسین علیه السلام، کینه ورزی ها نسبت به خاندان امام حسین علیه السلام، پیش گویی های مربوط به رویداد کربلا، اظهار نظر درباره جایگاه امام حسین علیه السلام و جزئیات رویداد کربلا.

شرح على المائة کلمة لاميرالمؤمنين على بن ابى طالب ‏(عليه السلام): ابن ميثم صد کلمه از کلمات قصار اميرالمؤمنين(ع) را برگزيد و به شرح آنها پرداخت. در اين شرح به نکات ادبى، فلسفى، دينى، اخلاقى و اجتماعى اشاره شد. بيشتر مطالبى که وى از کتاب شفاى ابوعلى سينا و شرح الاشارات خواجه نصيرالدين محمد طوسى نقل کرده، به صورت تلخيص آورده است. او در مقدمه بحث‏هاى علمى پر محتوايى کرده است. وی در مقدمه می‌گوید اين کلمات را به دلیل ممتاز و برتربودن آنها از ديگر کلمات حکمت‌آميز آن حضرت انتخاب نکردم، بلکه علت انتخاب آنها اين بوده که افزون بر فصاحت، از اختصار برخوردار هستند. ابن ميثم اين شرح را براى وزير شهاب‌الدين مسعود بن گرشاسف نوشت. اين کتاب در سه قسم است : الف) مبادى و مقدمات که در پنج فصل مى‏ آيد. ب) مقاصد که همان شرح الکلمات المائة باشد و در سه فصل است: 1. آنچه متعلق به عقل و جهل است در 22 کلمه. 2. آنچه متعلق به اخلاق و آداب است در 32 کلمه. 3. آنچه متعلق به مواعظ و حکم مى‏باشد در 46 کلمه. ج. داراى فصولى است که همه در لواحق و متممات است. ابن ميثم اين اثر را «منهاج العارفين في شرح کلمات اميرالمؤمنين» ناميد. نسخه خطى که تحرير آن به سال 855 ق به اتمام رسيد، به شماره اموالى 7734، به زبان عربی و در 86 ورق در کتابخانه مرکزى آستان قدس رضوى وجود دارد. آغاز نسخه: بسمله، اللهم یا ذا الجلال و الاکرام؛ و انجام آن: ما انطمش عن عینک اثره ... و حسبنا الله و نعم الوکیل. ‌ نسخه‏ ى ديگرى از آن در کتاب‏هاى اهدايى سيدمحمد مشکوة و کتابخانه کاشف الغطاء موجود است. اين کتاب با تصحيح و تعليق مير جلال‌الدين حسينى ارموى محدث در قم از سوی جامعه مدرسين حوزه علميه در سال 1342ش و در 332 صفحه چاپ شد. علاوه بر اين چاپ، اين شرح بارها به وسيله مصحح مذکور تجديد چاپ گرديد. يک بار در سال 1390ق/ 1347ش، بار دیگر در سال 1361ش به ضميمه دو اثر ديگر و در نهایت درسال1377 ش. اساس نسخه تصحيحى سيدجلال الدين ارموى، به وسيله حسن بن محمد بن على بن مشرّف العيثانى استنساخ شد و تاريخ کتابت آن سال 770ق است. ترجمه فارسى اين اثر با عنوان «شرح صد کلمه اميرالمؤمنين على بن ابى طالب‏ عليه السلام» توسط عبدالعلى صاحبى در مشهد و به وسيله بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى در سال 1370ش و در 387صفحه به چاپ رسيد.

درسگفتار فوق به تفسیر و شرح نهج البلاغه، بحث درباب مقابله با ظلم دیگران، اخلاق، قاعده زرین، عدالت اسلامی و... می پردازد.