جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انقلاب اسلامی به جهت نوع ایدئولوژی سازنده آن و نیز ساختار سیاسی مبتنی بر ولایت فقیه مورد توجه بسیاری از اندیشمندان و صاحب‌نظران بوده است. اهمیت و منحصر به فردی انقلاب اسلامی تا آنجاست که برخی از این صاحب‌نظران به تجدید نظر در نظریات و اندیشه‌های پیشین خود پرداخته‌اند. از این‌رو جای آن دارد تا هر چه بیشتر در خصوص این حادثه بزرگ قرن بیستم تحقیق و بررسی شود. یکی از مهم‌ترین زوایای انقلاب اسلامی، ایدئولوژی آن است؛ چنین ایدئولوژی به عنوان رکن اساسی شکل دهنده چارچوب‌ها و بینش سیاسی حکومت بر اساس اصول و مبانی اسلام شیعی بنا شده است.در این تحقیق برآنیم تا به یکی از مهم‌ترین مسائل روز مرتبط با ایدئولوژی انقلاب اسلامی (اسلام شیعی) یعنی بازنمایی رسانه‌ای آن بپردازیم. به همین منظور یکی از تأثیرگذارترین رسانه‌های چاپی آمریکا، روزنامه واشنگتن پست را انتخاب کرده و در دو مقطع حساس تاریخی یعنی سال 1980 و 2010 میلادی به بررسی آن پرداخته‌ایم. روش کار ما در این تحقیق تحلیل گفتمان انتقادی با رویکرد فرکلاف است؛ به همین منظور مقالات تحلیلی سال‌های مورد نظر که بیشترین محتوای مطلوب جهت بررسی نحوه بازنمایی ایدئولوژی انقلاب اسلامی را داشتند، انتخاب شده و در سه سطح توصیف، تفسیر، و تبیین تحلیل و بررسی شده‌اند. بازنمایی ایدئولوژی انقلاب اسلامی بر اساس گفتمان‌های غرب و دیگران، شرق شناسی، اسلام رسانه‌ای، و سنت و تجدد مورد بررسی قرار گرفته و سپس بر اساس اصول استخراج شده از اسلام شیعی تجزیه و تحلیل شده‌اند.از نتایج تحقیق حاضر اینکه بازنمایی ایدئولوژی انقلاب اسلامی ایران متاثر از مقوله‌های کلیشه‌سازی، دوانگاری متضاد، و انگ زنی مغایر با اصول اسلام شیعی نظیر اصل ولایت فقیه، نفی استکبار و وابستگی به آن، ظلم ستیزی، پیکار و جهاد علیه دشمنان خدا، عقل و تجربه سیاسی می‌باشد. در همین زمینه اغراق و گزافه گویی به عنوان یکی از ویژگی‌های غالب در گفتمان «اسلام رسانه‌ای» نقش برجسته‌ای در مقالات بررسی شده ایفا می‌کرد. این رویکرد مغایر با اصولی نظیر صلح طلب و تعالی بخش بودن اسلام شیعی، به بازنمایی نادرست از ایدئولوژی انقلاب اسلامی دست زده است. نکته دیگر استفاده از روش ساده سازی در ذیل گفتمان اسلام رسانه‌ای است که در طی آن تصویری ساده و غلط از ساختار حکومت به نمایش گذاشته می‌شود؛ این رویکرد مخالف اصل عقل و تجربه سیاسی ایدئولوژی انقلاب اسلامی است. از دیگر نتایج تحقیق حاضر می‌توان به حضور دائم «من» نویسنده در مقالات و آمریت اشاره کرد که باعث خلق گفتمان‌های مغایر و ناقص از ایدئولوژی انقلاب اسلامی ایران شده است.

زبان‌شناسی، روش‌های آموزش زبان دوم نیز پیشرفت بسزایی کرده است. دلیل این پیشرفت را می‌توان استفاده و کاربرد شیوه‌های علمی زبان‌شناسی در آموزش زبان دوم دانست. از جمله مسایل مورد توجه زبان‌شناسی در دهه‌های اخیر، تحلیل گفتمان انتقادی بوده است. از موضوعاتی که می‌توان در تحلیل گفتمان انتقادی، به بررسی آن پرداخت و ابعاد آن‌را در رسانه‌های غربی بررسی نمود تاثیر این رسانه‌ها در شکل‌گیری تفکر اسلام‌هراسی از لحاظ تحلیل گفتمان انتقادی و به تبع آن، بررسی تاثیر آن، بر انگیزش غیرفارسی‌زبانان و ایجاد نگرش منفی نسبت به اسلام و زبان‌هایی است که انتقال دهنده مفاهیم اسلامی هستند؛ همچنین می‌توان برای اصلاح این نگرش منفی، راهکارهایی که تحلیل گفتمان انتقادی، ارایه می‌دهد به کار گرفت. استفاده از تحلیل گفتمان انتقادی در این پژوهش از دو جهت خواهد بود: اول، جهت تشخیص بازنمایی منفی اسلام و مسلمانان و مساله اسلام هراسی در رسانه‌های غربی و به‌طور خاص شبکه فاکس نیوز و دوم جهت از بین بردن و درمان اسلام هراسی در سطح کلان جامعه و سپس در سطح خرد کلاس‌های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان. در این تحقیق، در مرحله آموزش رسانه‌ای و تاثیر رسانه‌ها، اخبار متعدد از سایت خبری شبکه فاکس نیوز درباره ایران و اسلام بوده انتخاب شده است و از چارچوب سه مرحله‌ای فرکلاف برای تحلیل آن (از ساختارهای خرد تا کلان) استفاده شده است. بعد از تحلیل خبرها و اثبات فرضیات تحقیق، سعی شده است، طرح درسی بر اساس مدل کاتز، برای کلاس‌های آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زباناندر مدل تکلیف- محور ارایه شود.

جنگ يكي از رخدادهاي مهم تاريخي در جامعه است كه توسط گروههاي مختلف مردم مورد توجه قرار مي‌گيرد. در جنگ ايران و عراق، هنرمندان با استفاده از تصاوير، چهره جنگ را به عنوان امري مقدس بازنمايي كردند. نقاشان و عكاسان نيز در اين ميان با استفاده از المانهاي مقدس به بازنمايي جنگ مقدس پرداختند. در اين تحقيق سعي شده با استفاده از تئوري بازنمايي استوارت هال و روش نشانه‌شناسي رولان بارت، تصاوير عكس و نقاشي دفاع مقدس مورد بررسي قرار گيرد و چگونگي بازنمايي جنگ در تصاوير بررسي شود. از آنجا كه تصاوير عكس و نقاشي به عنوان منبع مهمي در بازنمايي مورد استفاده هستند، در اينجا تعدادي از نقاشي‌ها و عكس‌هاي هنرمندان در طول دفاع مقدس تحليل نشانه‌شناسي شده و بازنمايي امر مقدس در تصاوير مورد بررسي قرار گرفته است. در ابتدا محقق به انواع جنگ و تعاريف و نحوه بازنمايي آن در جوامع مختلف اشاره كرده و پس از آن با توجه به تئوري بازنمايي و اشكال مختلف آن در ديدگاه استوارت هال، انواع بازنمايي و چگونگي آن را تشريح مي كند. درواقع مفاهيم شهادت، شهيد، دفاع، مقاومت، جهاد و ... در فرهنگ ايراني كه آميخته با فرهنگ اسلامي است به شكل مقدس در جنگ مورد توجه قرار گرفته و توسط گفتمان بازتوليد شده است، چنانكه ويژگي‌هاي موجود در تصاوير، فرم و محتواي اسطوره اي جنگ را بازنمايي مي كند و محتواي مقدس آن را نشان مي دهد. یکی از قوی ترین عناصر مضمونی هنر و ادبیات انقلاب اسلامی، تاریخ اسلام به ویژه تشیع و در راس آن تاریخ عاشورا و قهرمانان آن است. این عناصر مضمونی گاه به صورت نمادین و رمزی در هنر و ادبیات انقلاب اسلامی ظاهر شده اند.اين تحقيق با اشاره به اين مفاهيم و المانها و نشانه‌هاي اسطوره اي موجود در تصاوير، چگونگي بازتوليد مفهوم مقدس جنگ توسط تصاوير را با نشانه‌شناسي آثار جنگ، نشان داده، نحوه و چگونگي اين بازنمايي و نقش آن در بازتوليد گفتمان حاكم را بررسي مي كند و سعی دارد رابطه میان آموزه های شیعی و جنگ، استمرار و بازتولید جنگ و مقدس شدن و پلیدی زدایی از جنگ را به عنوان نتیجه نهایی مورد توجه قرار دهد.

سینما به همان اندازه که هنر است، رسانه هم هست و رسانه بودن آن به اندازه هنر بودن آن و یا حتی بیشتر مهم است. رسانه‌های مدرن از جمله سینما عاملی موثر در دگرگونی نگرش‌ها و رفتارهای افراد جامعه به شمار می‌روند. یکی از سنت‌های بسیار مهم در جامعه ما، اخلاق جنسی خاصی است که از آن در دین اسلام با عنوان عفاف یاد میشود و شامل آموزه‌هایی برای سلامت هرچه بیشتر روابط میان زن و مرد است. این که ما به عنوان زن یا مرد کیستیم و چگونه باید در فضاهای مختلف رفتار کنیم، بخشی از فرهنگ جنسیتی است که توسط سینما بازتولید می‌شود. با وقوع انقلاب، انتظار بر آن است که سینمای ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین نهاد‌های فرهنگی کشور، به سمت اسلامی شدن گام بردارد، بنابراین لازم است بر اساس خاستگاه و مبانی برگرفته از فرهنگ اسلامی، بازنمایی صحیحی از روابط زن و مرد ارائه نماید. بر این اساس تلاش شده‌است بازنمایی روابط میان نامحرمان در سینما، با مولفه‌های روابط عفیفانه در فرهنگ اسلامی تطبیق داده شود. برای این کار، منابع اسلامی از جمله آیات و روایات مربوطه، شناسایی، استخراج و دسته‌بندی شده و مولفه‌های عفاف در روابط زن و مرد نامحرم تدوین شده است. جهت تحلیل انتقادی بازنمایی روابط عفیفانه در سینما با روش نشانه‌شناسی به بررسی چهار فیلم پس از انقلاب پرداخته شده است. در این پژوهش تلاش شده‌است از روش «تحلیل روایت» جهت مشخص شدن سیر روایی و پیرنگ فیلمنامه و از روش «تحلیل رمزگانِ» جان فیسک جهت معلوم کردن لایه‌های مختلف معانی رمزگذاری شده در فیلم‌ها استفاده شود. در تحلیل رمزگان، سه رمزگان مهم شامل «رمزگان اجتماعی»، «رمزگان فنی»، «رمزگان ایدئولوژیک» توضیح داده شده‌است و عناصر مختلف این رمزگان جهت واکاوی معانی پنهان فیلم به کار رفته است. در پایان نتیجه گرفته شده‌است که اکثر فیلم‌های سینمایی بررسی شده با معیار‌های فرهنگ اسلامی مطابقت ندارد و الگو‌های غربی مانند لیبرالیسم و فمنیسم در آنها بسیار تاثیرگذار بوده است. از چهار فیلم منتخب، تنها فیلم متعلق به دهه شصت، در مفاهیم ایدئولوژیک خود، موافق با ملاک‌های اسلامی ارتباط عفیفانه است و رمزهای اجتماعی و فنی مناسبی را برای القاء این مفهوم به کار گرفته است. فیلم منتخب از دهه هفتاد، نه تنها سعی در عادی‌سازی بسیاری از ناهنجاری‌های مربوط به ارتباط زن و مرد دارد، بلکه با زبانی صریح به قوانین محدودکننده ارتباطات آزاد زن و مرد اعتراض می‌کند. این‌گونه فیلم‌ها که در آن دهه به لحاظ کمی تعدادشان نیز کم نیست، پلی محسوب می‌شوند برای ورود به سینمای آزاد دهه‌های بعد. فیلم‌های منتخب دهه هشتاد و نود، زبان صریح سینمای دهه هفتاد را کنار گذاشته و از راه القاء غیرمستقیم به عادی‌سازی ارتباط زن و مرد نامحرم و بازنمایی غلط از این ارتباطات همت گماشته‌اند.

«مستند» بویژه مستندهای اجتماعی-سیاسی به علت ارتباط تنگاتنگ با ساختارهای قدرت در زمره متون رسانه‌ای مورد توجه مخاطبان رسانه های دیداری و شنیداری بوده است. پس از انقلاب اسلامی و با توجه به تاثیرات متعدد سیاسی و اجتماعی بوجود آمده ناشی ازآن، مستندسازان دیگر کشورها توجه خود را معطوف به چارچوب های سیاسی و اجتماعی شکل گرفته کردند تا از این طریق به بازنمایی مورد نظر خود بپردازند. همچنین به منظور برنامه سازی در حوزه بین الملل برای مخاطب غیر ایرانی آگاهی از چیستی دید مخاطب غیر ایرانی نسبت به ایرانی ها حائز اهمیت است. در نتیجه بازنمایی درست از مردم ایران نیازمند شناخت چگونگی بازنمایی ایرانیان در تولیدات سمعی-بصری دیگر کشورهاست.به همین منظور دراین تحقیق، مستند «تابستان ما در تهران» ساخته مستند ساز امریکایی خانم جاستین شاپیرو با دو روش نشانه شناسی و تحلیل گفتمان انتقادی مورد بررسی قرار گرفت وابعاد ایدئولوژیک در بازنمایی سبک زندگی ایرانیان در این مستند استخراج گردید. مستند تابستان ما در تهران به بازنمایی سبک زندگی طبقه متوسط مردم ایران می پردازد. با توجه به شاخصه های نام برده شده در طبقه بندی سبک زندگی، کارگردان سبک زندگی جامعه ایران را در این مستند به دو قطب سنتی- مذهبی و مدرن- غرب گرا تقسیم می کند و خصوصیات و ویژگیهای هر دو قطب را به نمایش می گذارد. دو قطبی مذهبی/سکولار در این فیلم برجسته شده است. در واقع کارگردان این فیلم با شناختی که از محیط فرهنگیجامعه ایران به دست آورده، سعی کرده تا این دوگانگی را در فیلم و تعامل با اقشار مختلف به نمایش بگذارد. در این مستند طبقه متوسط جامعه ایران تحت تأثیر فرهنگ غرب و در حال گذار بسوی غربی شدن بتصویر درآمده است.وکارگردان در گفتمان بیانی فیلم نشان داده است که نسل جوان جامعه ایران از چارچوب‌های مذهبی و دین‌داری خارج شده و انحراف پیدا کرده است.این بررسی نشان می دهد که مستند «تابستان ما در تهران»، وکارگردان آنتحت تأثیر ایدئولوژی های حاکم بر جوامع غربی ازقبیلشرق شناسی، اسلام ستیزی و غیره می باشد. در این مستند کشور ایران و حکومت برآمده از انقلاب اسلامی ونهادهای وابسته به آن (سپاه پاسداران) نیز و قشر مذهبی جامعه ایران در نماهایی از فیلم در جایگاه "دیگری" غرب قراردارند.

خانواده یکی از نهادهای مهم جامعه بشری است که زیربنایی‌ترین و اولین نهاد اجتماع به شمار می‌رود. تأثیر خانواده در رشد و شکوفایی افراد، به حدی است که همه ادیان الهی به جهت نقش مهم خانواده در اخلاق و معنویت انسان‌ها، آموزه‌های مهمی در این زمینه ارائه کرده‌اند؛ در همین راستا خانواده در اسلام نیز، مهمترین واحد اجتماعی جامعه است. اهمیت ویژه خانواده به نوبه خود در ارتقا منزلت «ازدواج» به عنوان درگاه انحصاری ورود به خانواده دخالتی تام دارد. بررسی اجمالی آیات و روایات مربوط به ازدواج، اوج حساسیت اسلام را نسبت به این امر مهم نشان می‌دهد. در شریعت اسلام ازدواج قرارداردی مشروع است که دو فرد ناهمجنس و بالغ را به هم پیوند می‌دهد و برقراری ارتباط جنسی دائم یا موقت آنان را مجاز می‌گرداند. مسئله اصلی تحقیق، بررسی انتقادی نحوه بازنمایی سبک ازدواج در سریال‌های پربیننده سیمای جمهوری اسلامی ایران در دهه 80 از منظر آموزه‌های اسلامی است. در این پژوهش برای کشف چگونگی نمایش سبک‌های مختلف ازدواج از روش نشانه‌شناسی استفاده شد. سه نوع سبک ازدواج سنتی، نیمه سنتی و مدرن در دهه 80 به تصویر کشیده شده است و از این میان تأکید تلویزیون بر نمایش سبک ازدواج نیمه سنتی بوده است. از سوی دیگر در یک ارزیابی کلی، می‌توان گفت از منظر آموزه‌های اسلامی نحوه بازنمایی سبک ازدواج در سریال‌های پربیننده سیما از دو دیدگاه کلان و خرد قابل بررسی است. از دیدگاه کلان با ضعف در پژوهش و نظریه پردازی، و ضعف در برنامه‌ریزی و سیاستگذاری و به دنبال آن از دیدگاه خرد با عدم بازنمایی صحیح سبک ازدواج مورد نظر اسلام در تلویزیون روبرو هستیم. بر همین اساس در گام اول تدوین نظریه سبک ازدواج اسلامی ذیل نظریه جامع سبک زندگی اسلامی، ضروری به نظر می‌رسد؛ در گام بعدی نیز طراحی الگوی عملیاتی سبک ازدواج اسلامی در جهت ارائه آن در سیمای جمهوری اسلامی ایران ضروری است.

سوال اصلی پژوهش این بود که بازنمایی ملل شرق، خصوصاً اسلام و مسلمانان در سینمای هالیوود چگونه رخ می‌دهد و این بازنمایی در حوزه‌هایی همچون؛ «جنسیت و زنان مسلمان»، «قومیت و نژاد»، «سیاست و اسلام سیاسی» و «هراس، ترور و وحشت» چگونه دنبال شده است. بنابراین، مجموعه‌ای از دلایل تاریخی شکل‌گیری تصویر مسلمانان را مورداشاره قرار داده و مبانی نظری نظریه بازنمایی، نظریه روایت و مطالعات انتقادی در حوزه شرق‌شناسی و مطالعات پسااستعماری را بررسی کرده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که نگاه به مسلمانان به‌عنوان «دیگری» از دانش شرق‌شناسی ناشی می‌شود، اما وقایعی مانند واقعه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ نیز نقطه عطفی در رویکرد اسلام‌هراسانه تمدن غربی محسوب می‌شود. نتایج تحلیل روایت چهار فیلم «در سرزمین خون و عسل»، «ملکه صحرا»، «حرارت جاوا» و «غیرقابل درک» نیز بازنمایی دانش شرق‌شناسی، تحولات تاریخی و سیاست‌های کنونی ایالات متحده را در سینمای هالیوود را نشان می‌دهد، اما وضعیت بازنمایی مسلمانان در سینمای هالیوود، نسبت به سال‌های گذشته وضعیت متفاوتی یافته است. توجه به قومیت‌های متنوع مسلمانان به غیر از اعراب، پیچیده شدن روایت‌های داستانی و شخصیت‌های مسلمان در فیلم‌ها، نقد حاکمان و حکومت‌های مسلمان و توجه به درخواست‌های سیاسی و اجتماعی مسلمانان، از جمله مواردی است که در سال‌های اخیر در سینمای هالیوود بدان توجه شده است. همچنین باید گفت که فیلم‌های اخیر، از روایت‌های ساده و کلیشه‌ای از مسلمانان فاصله گرفته‌اند و مسلمانان را در روایت‌هایی محکوم می‌کنند که با استدلال همراه است.

در راستای کمک به فهم ارتباط میان زبان و ایدئولوژی، شکلهای مختلف این ارتباط و تاثیرات بالقوه رابطه موجود، این تحقیق با استفاده از تحلیل انتقادی کلامبه بررسی بازنمایی اسلام و مسلمانان در نشریات غربی چاپ شده از تاریخ یکم ژانویه 2007 لغایت سی ام سپتامبر 2008 پرداخته و دامنه تصاویر منفی چاپ شده از اسلام و مسلمانان در روزنامه های ایندپندنت، نیویورک تایمز، هرالد تریبیون و تایمز را مورد بررسی قرار میدهد. فرضیه محقق بازنمایی منفی اسلام و مسلمانان توسط متخصصین رسانه در روزنامه های انتخاب شده میباشد. بنابراین، مدل "حوزه ایدئولوژیک" ون دایک که مشخصه آن "خویش نمایی مثبت" و "دگر نمایی منفی" بصورت همزمان می باشد برای شفاف سازی چگونگی بازنمایی اسلام و مسلمانانو همچنین مدل "شرق شناسی" سعید برای شناسایی تم های شرق شناسی بکار گرفته شده اند. نتیجه تحلیل داده ها نشان میدهد که کلیشه سازی های مکرر و گزارشات منفی در پوشش رسانه ای اسلام و مسلمانان نه تنها نتیجه نوع استفاده از ابزارهای زبانی بلکه برآیند این نوع ابزارها،ساختار و محتاوای متون خبری این رسانه هاست. محتوای چنین خبرهایی میتواند تاثیر بسزایی در شناخت مخاطبین این رسانه ها نسبت به اسلام و مسلمانان داشته باشد.

امروزه اسلام هراسی (Islam phobia) برای مخاطبان مسلمان رسانه‌ها واژه‌ای آشناست. هر چند که دیر زمانی از ورود این واژه به ادبیات حوزه ارتباطات نمی‌گذرد، اما به سرعت اسلام هراسی جایگاه خود را به مدد رسانه‌های غربی و هالیوود در ادبیات نظری حوزه ارتباطات ارتقا بخشیده است. این امر به مدد بازنمایی و با تکیه بر دو ابزار بازنمایی، یعنی کلیشه‌سازی و طبیعی‌سازی صورت گرفته است. پژوهش حاضر با هدف شناخت نحوه بازنمایی مسلمان در فیلم تک تیرانداز آمریکایی و با استعانت از روش کیفی نشانه شناسی نگارش یافته است. دراین پژوهش برای تحلیل نشانه شناسی فیلم از الگوی سلبی و کادوری و همچنین فیسک و هارتلی استفاده شده است. در نتیجه 13 صحنه از فیلم یاد شده مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد هالیوود سعی دارد از طریق بازنمایی شرق به عنوان دیگری، آنها را دارای ویژگی‌های چون: تروریست، خشونت طلب، مسلمان افراطی، وحشی و... نشان دهد. باید گفت اینگونه بازنمایی از مسلمانان اختصاص به این فیلم ندارد و بارها هالیوود از این ویژگی‌های برای مسلمان استفاده کرده است. به نظر می‌رسد تکرار ابزاری برای طبیعی ساختن کلیشه‌های شرق شناسانه موجود در صنعت هالیوود است. واژگان کلیدی: بازنمایی، نشانه شناسی، کلیشه سازی، اسلام هراسی، آنتاگونیست

اسلام و مسلمانان همواره در معرض تبلیغات شدید رسانه‌های جمعی بوده‌اند که بعد از یازده سپتامبر سال 2001 با شدت بیشتری ادامه یافت و به سمت اسلام هراسی گرایش پیدا کرد. ازاین‌رو پایان‌نامه درصدد بررسی بازنمایی اسلام و مسلمانان در فیلم‌های سینمای هالیوود بعد از یازده سپتامبر می‌باشد که برای نیل به این هدف ابتدا نظریه بازنمایی استوارت هال و سپس نظریه‌های پسا استعماری به‌ویژه دیدگاه شرق‌شناسی ادوارد سعید موردبررسی قرارگرفته که با دیدگاه اسلام هراسی تکمیل‌شده است. در قسمت روش دو رویکرد نشانه‌شناسی و تحلیل گفتمان انتقادی برای تحلیل به‌صورت ترکیبی استفاده گردید.نتایج حاصل نشان می‌دهد آنچه در سینمای هالیوود درباره اسلام ارایه شده است با سوگیری و کلیشه سازی‌های همراه بوده است که از خلال آن‌ها اسلام به‌مثابه دیگری فرودست و متفاوت از جهان غرب ساخته‌شده است که بر ایجاد اسلام هراسی در اذهان مخاطب غربی و به اشکال گوناگون بازنمایی می‌گردد.