جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ديونيسيوس آريوپاغي و عارفان مسلمان در مکتب ابن ‌عربي در عين اينکه در برخي کلمات خود به الهيات سلبي نزديک شده‌اند و خدا را بيان‌ناپذير و حتي معرفت‌ناپذير دانسته‌اند، بسيار از معرفت‌ خدا سخن گفته‌ و به‌نوعي بر الهيات ايجابي تأکيد داشته‌اند. از منظر ايشان، اين هر دو منظر مطابق با نفس‌الامر است؛ به اين معنا که حق در مقام ذات و با لحاظ عدم تجلي، شناخت‌ناپذير و از‌اين‌رو بيان‌ناپذير است و در موطن تجليات، شناخت‌پذير و بيان‌پذير مي‌باشد. عارفان مسلمان با تفکيک چهار مرتبة تنزيه، تشبيه، جمع تشبيه و تنزيه، و مرتبة فوق تشبيه و تنزيه، توانسته‌اند تحليلي غني‌تر از اين منظر عرفاني ارائه دهند. در اين تحليل، عارف با عبور از کثرات مادي و مثالي، به تعينات تنزيهي معرفت مي‌يابد و با شهود مرتبة وحدت و مشاهدة‌ سريان حق در تمامي مخلوقات، به تشبيه‌ راه مي‌برد. از اين منظر، عارف آن‌گاه که به تعينات ناظر است، تنزيه مي‌يابد و تشبيه؛ و آن‌گاه که به وجودي نظر مي‌كند که در همة اين تعينات تنزيهي و تشبيهي جاري است‌، جمع تشبيه و تنزيه مي‌يابد؛ و البته حقِ فراتر از همة تجليات و فراتر از وجود ساري در آنها را مقام تنزيه اطلاقي يا مقام فوق تنزيه و تشبيه مي‌داند.

نویسنده ‌ این اثر در مقام طرح‌اندیشة ابن‌سینا(416- 359 ق) در باب چیستی، چرایی، مبانی، قلمرو و چگونگی تأویل و تبیین عرفانی آن است. نزد ابن‌سینا تأویل بر عمل زدودن حجاب از چهرة حقیقت برای رسیدن به چهرة ناب آن اطلاق می‌شود که در خواب و دین پیاده می‌شود. چرایی تأویل را ذات پیچیدة حقیقت و نیاز انسان به شکافتن آن موجه می‌کند. عارف بر اساس آموزة عوالم و ولایت، همزبانِ ابن‌سینا است. عمل تأویل بر مبانی هستی شناسانه(لایه‌های عمیق هستی) انسان شناسانه( قدرت و شأن آدمی‌در درک‌ این حقایق) و معرفت شناسانه(لایه‌های متنوع در معرفت آدمی) استوار است. عارف با آموزة ظهور و بطون و سخن از سلوک پذیری نفس آدمی، همراهِ ابن‌سیناست. چگونگی تأویل، در افقِ رمزین بودن دین و رمزگشایی از حقایق آن قابل فهم است.‌ اینجا تفکر مشایی ابن‌سینا غالب می‌شود و عارف ناخرسندانه به آن می‌نگرد. هدف نویسنده، استنطاق‌ این‌اندیشه، توسع بخشیدن به آن و فهم نقاط قوت و کاستی احتمالی اش در ساحت مسائل جدید و رویکرد فرافلسفیِ عرفان نظری است و روش او تدقیق و تحلیل فلسفی ـ عقلی در واژگان و گزاره‌هاست.

نسخِ در تشریع یکی از مسائل مهم در علوم تفسیر، اصول فقه و کلام اسلامی است. عالمان اسلامی در مورد چیستی نسخ، امکان عقلی و وقوعی آن و اشکالات وارد بر آن سخن گفته‌اند. در عرفان نظری با توجه به دگر‌گونی تعریف نبوت و به‌تبع آن دین و شریعت، به نظر می‌رسد مفهوم نسخ نیز به‌نحوی ویژه مطرح شده باشد. در این نوشتار ابتدا در واژۀ نسخ و ریشۀ آن تدقیق شده، سپس مباحث کلامی و اصولی دربارۀ نسخ ارائه شده است. در ادامه، ضمن گزارشی از تعریف نبوت و شریعت در قرائت عرفانی به تحلیل و بررسی مفهوم نسخ از دیدگاه عارفان مکتب ابن‌عربی پرداخته شده است. عارفان با تکیه بر مبانی خویش نسخ را راجع به زمان و ظهور اسماء الله دانسته‌اند. به این نحو که هر پیامبر مشرّعی، شریعتش مستند به اسمی از اسماء الله است و با اتمام زمان و سیطرۀ آن اسم یا به تعبیری افول آن اسم، شریعتی دیگر مستند به اسمی دیگر حاکم می‌شود و شریعت قبل را تحت سیطرۀ خویش می‌برد. در این حال، شریعت قبل به شریعت جدید منسوخ شده است. بر پایۀ این تفسیر به دیگر مسائلی که در خصوص مفهوم نسخ مطرح می‌شود پاسخ داده‌اند.