جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله درصدد بررسی بحث نوظهور و مهم فلسفه دین و کلام جدید یعنی «تجربه دینی» در جهان غرب با موضوع پررونق در جهان اسلام و تشیع یعنی «تشرفات» برآمده است و بعد از تطبیق دیدگاه های گوناگون تجربه دینی بر تشرفات به این نتیجه می رسد که تشرفات به ساحت مقدس امام زمان (عج) گونه ای از تجربه دینی است.

تجربه دینی به عنوان یکی از موضوعات مورد توجه دین پژوهان، پیشینه الهیاتی و زمینه های اجتماعی روشنی در غرب و مسیحیت دارد و روند فزونی گرفتن توجهات به آن نیز کاملا قابل درک و ردیابی است. اما نضج و نمو آن در ایران همچون بسیاری مفاهیم و مقولات دیگر، از روند طبیعی برخوردار نبوده، بلکه از طریق تاملات صرف آکادمیک و تبادلات روشنفکرانه به وقوع پیوسته است. این مقاله بی آنکه قصد ارزشیابی کلامی این مفهوم با نظر به آموزه های اسلامی را داشته باشد، تلاش دارد با اشاره به برخی ریشه های الهیاتی و عقبه های تاریخی ـ اجتماعی آن در غرب، توجه متالهین و فلاسفه دین از یک سو و روان شناسان و جامعه شناسان دین را از سوی دیگر، به لزوم بذل احتیاط و دقت نظر هر چه بیشتر در تشخیص و تدقیق مفهومی و تعیین جایگاه و مرتبت حقیقی آن در دین و نسبتش با دین داری جلب کند.

فهم ما از واقعیت تابع روش دانستن ماست و با تغییر روش دانستن، شناخت ما نیز متحول می شود. در شرایط رویا رویی با واقعیت های چندلایه و پیچیده معنوی، برای فهم واقعیت، ناگزیر از اتخاذ روش های پدیدارشناختی هستیم که مدعای اصلی آن ها، کشف معانی نهفته و پی بردن به کنه واقعیت است. در مورد فهم تجربه های دینی و عرفانی که بسیار آمیخته به تقدس اند و به تعبیر عرفای اسلام، «اقبال به خدا و اعراض از غیر» هستند، تقلیل پدیده به واقعیت های اجتماعی یا روان شناختی، مانع فهمیدن می شود و این امر بهره گیری از پدیدارشناسی تجربی برای فهم تجربه های دینی را گریز ناپذیر می کند. در این نوشتار با مرور دستاوردهای پژوهش پدیدارشناسی و معرفی اصول و عناصر این نوع تحقیقات، با ارائه مثالی واقعی، پدیدارشناسی تجربی به عنوان سرمشقی برای فهم تجربه های دینی و عرفانی معرفی می شود.

نیروی عقل در نهاد انسانی او را به باور عمیق به وجود چیزهایی می‏رساند که در زندگی وی تأثیر می‏گذارند اما محسوس نمی‏باشند. راه‏های مختلفی برای این کار وجود دارد، همچون تجربه‏ی حسی، دریافت گزارش حسی دیگران، حکم به همگونی اشیاء و سپس حکم واحد را در همه اعمال نمودن و... اما همه‏ی این‏ها اطمینانی بالاتر از گمان راجح یا حدس علمی نمی‏بخشد، در حالی که آنچه اشباع کننده‏ی انسان است، رسیدن به حالتی از یقین در معرفت است که از راه شهود به دست می‏آید و عالی‏ترین نوع شهود، وحدت فاعل شناسایی با متعلق شناسایی است که به وسیله‏ی تجربه‏های روحانی و عرفانی به دست می‏آید و از این روی، برای شناخت خدا و امور الهیاتی بهترین راه را تجربه‏ی دینی دانسته‏اند که گاهی نیز در فرهنگ عرفانی به نظام معرفت آیه‏ای از آن یاد می‏شود. تجربه‏ی دینی چه ارتباطی با بصیرت دارد؛ و چگونه به معرفت تبدیل می‏شود؛ و آیا حجیت آور و ایمان آور است؛ آیا حاصل معرفتی آن به غیر نیز سرایت می‏کند و اصولاً جایگاه اصلی طرح این مسأله در کجاست؟ مطالبی به عنوان پاسخ به این سؤالات در این مقاله آمده است. آنچه به این مقاله ویژگی می‏بخشد، عطف نظر به دیدگاه معرفتی اسلام در این خصوص می‏باشد.