جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف این رساله ، تبیین مبانی و گرایشهای تفسیر اثنی عشری است ،زیرا شاه عبدالعظیمی از جمله مفسرانی است که مقدمه ای بسیار ناقص و مختصر در آغاز تفسیر خود عرضه کرده است. وی از مبنا و زیر مبناهای الهی یعنی قرآن به قرآن و قرآن به سنت و مبنای بشری با گرایشهای اصولی – فقهی ، فلسفی ، کلامی، عرفانی ، ادبی ، علمی – تجربی و تاریخی سود برده است . تفسیر قرآن به قرآن ، اگر توسط معصوم(ع) انجام گیرد ، بهترین نوع تفسیر می باشدکه در این رساله این نوع تفسیر به چشم می خورد و در ارزیابی نهایی درباره ی این تفسیر ، با توجه به مبانی می توان گفت: این تفسیر در وهله ی اول ، تفسیری روایی است ، گرچه مفسر به بحث سندی توجه نداشته است و به نقل از روایات ائمه (ع) بسنده می کند و در مورد ثقه و غیر ثقه بودن رجال حدیث ، بحثی ارائه نداده است و نکته ی قابل توجه در عملکرد تفسیری وی ، استفاده اصطلاحی از لفظ اسرائیلیات برای حدیث قدسی است ، وی حدیث قدسی را که گفتار خداوند می باشد ، با اسرائیلیات که گفتار یهود بر ضد اسلام می باشد خلط کرده است . در وهله ی دوم ، با توجه به گرایشها می توان گفت: تفسیری است که گرایش کلامی آن بر سایر گرایشها غلبه دارد و در مباحث کلامی ، نظرات امامیهرا غالب بر دیدگاه معتزله و اشاعره بیان می کند . در مورد فقه و اصول ، به صورت گذرا به نفع مذهب تشیع سخن می گوید . وی در لابلای مباحث به گرایش تاریخی توجه داشته است ولی منبع تاریخی موثقی جز نقل از تفاسیر دیگر ، ذکر نمی کند . مفسر به صورت گذرا به گرایش عرفانی و فلسفی پرداخته است .گرایش ادبی نیز در این تفسیر دیده می شود که با ذکر « نکته ی ادبیه» به مباحثی چون تفسیر لغات در آیات ، صرف و نحو و بلاغت می پردازد و نیز در رابطه با گرایش علمی – تجربی ، به فراخور برخی آیات ، توضیحاتی از علوم مختلف در طول تفسیر خود ارائه می دهد و فردی که بدنبال گرایش خاصی از جمله کلام ، فقه ، علم تجربی ، تاریخ باشد این تفسیر بافهم از مبانی و گرایشهای آن که در این رساله در پی آن هستیم ، مفید می باشد .

دانش وجوه قرآن از شاخه‌های علم لغت و تفسیر قرآن است که به بررسی دلالت های متعدد واژگان در بافت کلام وحیانی قرآن می‌پردازد، و از همان ابتدای ظهور اسلام، بخش مهمی از تلاش صحابه و تابعین برای کشف معانی واژگان قرآن و ترکیبهای آن بوده است؛ از این رو توجه به این پژوهش کهن، در شناخت معانی کلمات قرآن ضرورت دارد؛ البته این توجه به معنای پذیرفتن کامل یا اصالت بخشیدن به طور تام به این دانش نیست؛ زیرا صحت و سقم معانی وارده در این دانش باید براساس سیاق آیات و تفاسیر مختلف مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرد.تحقیق حاضر سعی دارد بااستفاده از سیاق آیات و دیگر قراین فهم آیات، شش واژه از ابتدای کتاب وجوه قرآن تفلیسی را نقد و ارزیابی کند؛ تلاش بر این است که پس از بیان حقیقت لغوی این شش واژه، صحت و سقم وجوه معانی و مصادیق واژه‌های آخره، آل، آیه، أحد، أحزاب، أخ در سیاق آیات قرآن، مورد پژوهش و ارزیابی قرار گیرد تا میزان توجه تفلیسی به قرائن درون متنی و برون متنی آیات به ویژه سیاق آیات مشخص گردد، و نیز میزان توجه مفسران به بافت آیات ذیل واژهای مزبور بیان گردد.از نتایج مهم این پژوهش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:-سیاق به عنوان امری معنوی، حاصل از فضای ذهنی در ارتباط با قراین لفظی و معنوی آیات (آیات دیگر، روایات، داستان، سبب نزول) در شناخت وجوه مصادیق واژه‌های به کار رفته در کتب وجوه موثرند.- با توجه به آثار قرآن پژوهان پیشین در زمینه وجوه و نظایر یعنى واژگان همنام و چند معنا و تأکید آنان بر نقش قرائن و سیاق، مى‏توان گفت، اقدام منسجم و نظام مندى در زمینه روابط معنایى واژگان قرآنى صورت نگرفته است؛ به طوریکه در برخی موارد، معنای ارائه شده در کتاب وجوه قرآن، کاملا براساس سیاق آیات است و در موارد دیگر، به مصداقی از معنای واژه اشاره کرده است که با استفاده از سیاق آیه فهمیده می‌شود که معنای تمام وکامل واژه نیست و شامل مصادیقی است که در کتب تفاسیر وارد شده است.

التفات از زیباترین صنایع بلاغی درحوزه علم معانی است که انواع متعدد آن به فراوانی درقرآن کریم به کار رفته و باعث زیبایی و حلاوت کلام وحی گردیده است، اکثر علمای بلاغت آن را تحت عنوان خروج کلام از مقتضای ظاهر و انتقال از یکی از صیغه‌های تکلّم، خطاب و غیبت به دیگری تعریف کرده‌اند.‌ بر این اساس برای آن شش وجه برشمرده‌اند، به نظر می‌رسد این شگرد ادبی منحصر به انتقال از ضمیری به ضمیر دیگر نباشد و گونه‌های دیگری نیز برای آن می‌توان پیدا کرد، در این پژوهش ضمن ارائه تقسیم بندی جدیدی از التفات، به پیگیری اغراض و نکته‌های لطیف آن از منظر زیبایی‌شناسی، در تفاسیر مختلف شیعه و سنّی پرداخته‌ شده‌است. پس در فصل اوّل؛ کلیّات و مفاهیم و در فصل دوّم و سوّم؛ التفات در ساختارهای اسمی و فعلی، التفات در ادوات والتفات در ساختار نحوی و لغوی، با تحلیل معانی ثانویه‌ی هر مورد بیان شده‌است

در تلاوت مطلوب و دقیق قرآن کریم، ارائه معانی و مفاهیم کلام الهی اصلی و مهم‌ترین هدف است. این هدف، با داشتن علم لازم به دانش وقف و ابتدا و به کار بستن آن در تلاوت، قابل دست‌یابی است. این علم بر پایه آگاهی از وجوه مختلف تفسیری قرار دارد. ازجمله علوم دیگر مرتبط با وقف و ابتدا، علم قرائات قرآنی است. توجه به فواصل آیات نیز می‌تواند در زمینه تسلط یافتن بر اختلاف در ارتباط و اتصال برخی از عبارات و جملات قرآنی که رأس الآی بودن آنها مورد اختلاف است، کمک شایانی بنماید.از آنجا که در این مورد، بخصوص با عنایت به نظر تفسیری شیعه، تحقیق مجزا و مبسوطی ارائه نگردیده است، پایان‌نامه حاضر به تبیین و تأثیر دیدگاه‌های تفسیری و تطبیق نظر دو عالم وقف و ابتدا، ابوعمرو دانی و محمد علی الحسینی با آن و با عنایت به اختلاف در قرائات دهگانه و فواصل آیات در محدوده حوامیم سبع ـ که از نظر تقسیمات سور قرآن در یک دسته قرار دارند و دارای ساختاری مشابه می‌باشند ـ پرداخته است. علت انتخاب دانی آن است که می‌توان وی را پایه‌گذار معروف‌ترین تعاریف و تقسیم‌بندی رایج در وقف و ابتدا دانست. محمد علی خلف الحسینی نیز از آن رو برگزیده شده است که علامت‌گذاری‌های رایج وقف و ابتدا در بسیاری از مصاحف متداول در جهان اسلام یا به طور کامل بر اساس دیدگاه‌های وی است یا حداقل با آن قرابت فوق‌العاده‌ای دارد. نتیجه اینکه اختلاف بین دیدگاه-های دانی و مفسران بسیار بیشتر از اختلاف بین دیدگاه‌های الحسینی و مفسران است که آن را باید از این امر ناشی دانست که دانی در آغاز راه تعریف و تدقیق علم وقف و ابتدا قرار داشته است و به همین سبب، خود نیز در تطبیق بین مصادیق بر تعاریف و تقسیمات دچار اشتباه گردیده است.

امام صادق علیه السلام به عنوان صاحب مکتب جعفری احادیث بسیاری را از خود بر جای نهاده‌اند که در میان روایات تفسیری مفسران اهل سنت نمودی خاص یافته است. این احادیث به اشکال مختلفی در آثار آنان دیده می‌شوند. یکی از بزرگترین مفسرین اهل سنت شهرستانی است که در تفسیر خود از روایات اهل بیت علیهم‌السلام به ویژه امام صادق علیه‌السلام استفاده نموده و تاثیر زیادی از روایات ایشان گرفته است؛ و این موضوع اهمیت بررسی روایات ایشان را در تفسیر شهرستانی دو چندان می‌کند.نوشته حاضر به روش تحلیلیبا تتبع در تفسیر مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرارِ شهرستانی به بررسی اصول و مبانی شهرستانی در مباحث فهم‌پذیری، تفسیر و علوم قرآنی می‌پردازد و استخراج و گونه‌شناسی روایات امام صادق علیه‌السلام را در پی دارد. از جمله مباحثی که ذیل این عناوین پرداخته می‌شود: امکان فهم و جواز تفسیر قرآن، حجیت سیره اهل بیت علیهم‌السلام، چند سطحی بودن، تحریف ناپذیری قرآن و بررسی علم تفسیر و تأویل و ممنوعیت تفسیر به رأی می‌باشد و از میان زوج های زبانی که پایه های تفسیر و تأویل شهرستانی هستند سه زوج مفروغ و مستانف، تضاد و ترتب و خلق و امر را معرفی می‌کند و نظر او را در مورد کیفیت جمع قرآن، مباحث ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه و عام و خاص می‌آورد. همچنین به شیوه‌های بهره‌وری شهرستانی از روایات امام صادق علیه‌السلام می‌پردازد و نتیجه می‌گیرد شهرستانی علم قرآن را مختص به اهل بیت علیهم‌السلام می‌داند، آنان را حافظ و نگهبان واقعی قرآن می‌شناسد و در مبانی و اصول از امام صادق علیه‌السلام و روایات ایشان بسیار تاثیر پذیرفته است، و به شیوه‌های متفاوتی از این روایات بهره‌وری کرده که گاهی این بهره‌وری ترجیحی است، در آن سخن معصوم بر سایر اقوال ترجیح داده می شود و زمانی بهره‌وری تاییدی است که یا تایید صحت کلام امام است با روایات دیگر یا تایید کلام خود و دیگران است با روایت امام، در پاره‌ای موارد این بهره‌وری ضمنی، و زمانی مبنایی و عرفانی است که نوشته حاضر به آن می‌پردازد.

دست یابی به مفاهیم والای قرآن کریم،ازدیرباز تاکنون موردتوجّه واهتمام مسلمانان قرارگرفته است. والبته،حاصل این تلاش ها زمانی مفید خواهدبودکه،فهم قرآن کریم باکاربردقواعد واصول صحیح صورت گیرد.در پی بهره مندی از منابع واصول معتبر، بدیهی است قواعد نیز باید برپایه هایی استوار باشد که با زبان این کتاب الهی منطبق بوده ومعارف والای آن را نیز در برگیرد. ،هنگامی که به روایات به عنوان یک منبع مهم وراه گشا در راستای تشریح وتبیین مقاصد والای الهی،نگریسته می شود،می توان شاهد کاربرداصول وضوابطی بود که،اهل بیت عصمت وطهارت(علیهم السلام)در پرتوآن هابه بیان معارف ومفاهیم قرآن کریم پرداخته اند.توجه به ویژگی های قرآن کریم وکسب معرفت نسبت به خصوصیات آن که شامل ظاهر وباطن،ناسخ ومنسوخ،حوادث گذشته وآینده وموافقت آن با نظرات سایرادیان و.. است،وتوجه به محدود? موردنیاز آیات قرآن کریم جهت تفسیر،استفاده از علم خاص اهل بیت (علیهم السلام) در تفسیر قرآن کریم، وهمچنین استفاده وتوجه به کاربرد عقل،شأن وسبب نزول آیات،تأویلات ،مصادیق،وجوه مختلف آیات واجماع مسلمین،توجه به اصول کلی مانند:استناد به سنت های الهی وصفات وکیفیت افعال الهی ازجمله اصولی است که مفسر همراه با شرایطی مانند:علم،معرفت،صفای ذهن وسلامت روح،پرهیز از قیاس وتفسیر به رأی و..می تواندباعنایت وکاربست آن ها به کشف مراد الهی همت گمارد.نتایج حاصل از بررسی این قواعددر لسان روایات نیزحاکی از این مطلب است که،بخشی از این اصول وقواعدمویدمنبع بودن مواردی مانند:خودآیات قرآن کریم،روایات معتبروعقل سلیم است وبخش دیگری نیزبیان گراصول وضوابطی است که بایددرتفسیرقرآن کریم به آن توجه نمود ونمی توان بدون در نظر گرفتن آن ها به این کار اقدام کرد.به علاوه،استخراج مفاهیم قرآن کریم کاری بس ظریف ودشوار است که علاوه بریاری اهل بیت عصمت وطهارت(علیهم السلام)،نیازمندمقدمات وایصال به دانشی است که اصول وقواعدفهم آیات الهی نیزدر آن باشد.

کشف المحجوب هجویری به عنوان یک کتاب عرفانی سرمشق متصوفه بوده و بسیاری از آنان در شناخت راه و رسم و عقاید تصوف از این کتاب بهره جسته اند.از آنجا که هجویری از آیات قرآن کریم در کتاب خود به عنوان دلیل، بینه و مصدق کلام خود بهره جسته و در بیان عقاید و اندیشه های خود به این آیات استناد نموده است، باید بررسی کرد که شیوه استناد و بهره گیری او از آیات چگونه بوده است.برای دریافت این موضوع ناچار باید به چگونگی تفسیر و تأویل او از آیات کتاب نگریست و معین کرد که او از منابع تفسیر و تأویل که شامل قرآن، سنت و عقل می باشد چگونه استفاده کرده است.اگر کسی تأویل و تفسیر را بشناسد و چگونگی تفسیر و تأویل هجویری و روشهای او را دریابد می تواند عقیده و اندیشه او را به روشنی نقد کند و میزان صحت و خطای آن را دریابد. همچنین در می یابد که آیا هجویری عقاید و نظریات خود را با آیات قرآن تطبیق داده است یا اینکه آن را بر آیات تحمیل کردهو به قولی تفسیر به رأی نموده است.در این تحقیق ابتدا تفسیر و تأویل شرح داده شده و تفاوت آن دو با هم مورد بررسی قرار گرفته است، آنگاه از آنجا که هر مفسری برای تفسیر خود به سه منبع قرآن، سنت و عقل نیازمند است، تفسیرها و تأویلات این کتاب از حیث این سه منبع به صورت جداگانه مورد بررسی قرار گرفته است تا روشهای تفسیری هجویری در کتاب و چگونگی استفاده او از این منابع مشخص شود.

چکیده رساله ای که پیش رو دارید مجموعه ای از آیاتی است که به ترتیب نزول اشاره به اهل بیت پیامبر علیهم‌السلام دارد.در فصل اول به بیان کلیات پرداخته شده ودر فصل دوم مجموعه ای از آیات مکی با موضوع اهل بیت به ترتیب نزول و در ذیل هر آیه احادیث مربوط به آیات جمع‌آوری شده است.در فصل سوم مجموعه‌ای از آیات مدنی با موضوع اهل بیت به ترتیب نزول و نیز احادیث مربوط به این آیات جمع‌آوری شده است و در آخر با تحلیل و بررسی آیات فوق الذکر این نتیجه‌گیری به عمل آمد که آیات قرآن با موضوع اهل بیت ویژگی‌های آنها را بیان میدارد و آنها را مرجع علمی و عملی مردم معرفی می‌کند و بر لزوم پیروی و پذیرش رهبری آنان تاکید دارد و در آخرین آیات نازل شده، پیامبر امام علی (ع) را به عنوان جانشین خود معرفی می‌کند و اینگونه دین اسلام و رسالت خود را کامل می‌کند.کلیدواژه ها : قرآن، حدیث، تفسیر، تأویل، اهل بیت، ترتیب نزول آیات.

فهم‌ دقیق قرآن مانند هر کلام دیگر نیازمند ضوابط و قواعدی است که پایه‌های اساسی استنباط و فهم آن به شمار می‌آید و بر هر مفسّری لازم است قبل از پرداختن به تفسیر، قواعد و ضوابطی در نظرگیرد و بر اساس آنها به تفسیر قرآن بپردازد تا تفسیری که می‌خواهد از آیات قران ارائه دهد تفسیر حقیقی باشد و به مفاد واقعی و استعمالی و مراد آیات خداوند دست پیدا کند قواعدتفسیر عبارت است از دستور العمل کلی مبتنی بر مبانی متقن عقلی، نقلی و عقلایی‌اند که مفسر با رعایت آن در ورطه تفسیر به رای گرفتار نشده و در نهایت بتواند تفسیری ضابطه مند و صحیح ارائه دهد. یکی از تفاسیری که آیات قران را تا حدی بر اساس قواعد تفسیر تبیین و تفسیر کرده تفسیر روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن است. ابوالفتوح رازی در این تفسیربه قرائت صحیح توجه داشته است ایشان ترجمه آیات را بر اساس قرائت حفص وگاه نیز موافق با قرائتهای دیگر بیان می-کند و در اکثر موارد به قرائت حفص متعرض می‌شود مفسّر در توجه به مفاهیم کلمات به آیات، روایات، سخن لغت شناسان و فرهنگ عامّه توجه داشته و روش وی در توجه به قاعده ادبیات عرب شایسته و در خور تحسین است استفاده فراوان از اشعار عرب در قاعده توجه به ادبیات عرب از نقاط قوّت روش تفسیری وی محسوب می‌شود همچنین مفسّر در تفسیر آیات از انواع قرائن که موجب فهم صحیح آیات می‌شود بطور گسترده استفاده‌کرده است. شیخ ابوالفتوح تلاش نموده تا در تفسیرش از مستندات قطعی یا اطمینان آوراستفاده نماید لذا می‌توان‌گفت تا حد امکان به قاعده علم و علمی توجه داشته‌اند ازویژگیهای دیگر روش تفسیری مفسّر توجه به انواع دلالتها بوده هر چند تصریحی به نام مصطلح آنها نداشته است. واژگان کلیدیتفسیر، قواعد تفسیر، ابوالفتوح‌ رازی، تفسیر روض‌الجنان‌ و روح الجنان، روش تفسیر.

قوم کُرد در طول تاریخ اسلامى خود از ابتدا تا به امروز در زمینه هاى مختلف ازجمله تفسیر قرآن تلاش هاى چشم گیرى داشته است و تفاسیر متعددى را با زبان هاى مختلف ازجمله عربى، کُردى، فارسى به جامعه اسلامى تقدیم کرده است. روند چنین امرى در عصر حاضر بیش از گذشته بوده است به طوری که مى توان در صدسال اخیر به بیش از 60 تفسیر کامل و ناقص که برخى به چاپ رسیده و برخى همچنان مخطوط هستند اشاره کرد. در این میان تفسیر سعید نورسى (ساکن کردستان ترکیه)، ملامحمد جلى زاده (از کردستان عراق) و استاد ناصر سبحانى (از کردستان ایران) هم از جهت منهج و هم بیان مطالب، بیش از همه جلب توجه می کنند.