جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه دین به هیچ وجه صرفا نامی دیگر برای الهیات عقلانی، به معنای سنتی ‏اش نیست، چرا که معیارهای عقلی ‏ای که در مسائل الهیاتی به کار گرفته می‏شوند، در این جا به طور جدی تغییر یافته‏ اند. اگر عالم الهیات نمی‏خواهد غافلگیر شود، باید آماده باشد تا این ضوابط را زیر سؤال برد و بدین سان موضعی خرده ‏گیرانه و نامانوس در قبال ملاک‌های عقلی اتخاذ کند. امروزه محاوره میان فلسفه و الهیات صرفا امری نیست میان ذهن سؤالگر فیلسوف و روح پرهیزکار عالم الهیات! انتظارها و پیش‌فرض‏هایی که فلسفه دین را تغذیه می‏کنند عمیقا رنگ و بوی اندیشه جدید غرب را با خود دارند.

کایل هارپر (استا دانشگاه اکلاهما به نقل ازسایت نشریه فارین پالیسی-۶ آوریل ۲۰۲۰) برگردان محمد تهامی نژاد در لحظات حساس حیات انسان، ویروس کرونا در حال شتاب بخشی به تاریخ است. ابن خلدون دانشمند و سیاستمدار عرب در سال ۱۳۷۷میلادی [ قرن هشتم هجری قمری] اثر مشهور خودش “مقدمه” که عبارت از مطالعه تاریخ جهانست را تدوین کرد. مطالعه گسترده وسفرهایش او را به این نتیجه رساند که در بارۀ پویایی ها یا رفتار های متقابل گروه های اجتماعی[۱] ، قوانین جهانشمول وجود دارد و قصد کرد تا در کتاب خود نظریه ای فراگیر در بارۀتمدن بشر فراهم سازد.

در قدیم حکمت و فلسفه یکی بوده است. حکمت در یونان تبدیل به فلسفه شده، ولی هیچ‌وقت دور از حکمت و بریده از حکمت نبوده است. در تمدن اسلامی فلسفه و حکمت مترادف یکدیگرند. اگر فلسفه از مبادی حکمی و مبادی الهی دور بشود در عالم اسلامی پذیرفته نیست.

نظام‌های زبانی از آن رو که همواره در حال معناسازی هستند، نظام‌هایی گفتمانی به حساب می آیند که با برخورداری از گونه‌های دلالتی صریح و نشانه-معناهای موجود با بیانی نمادین، آن ها را در فرایندی خلاقانه به گونه های بدیع، دارای دلالت های ضمنی بدل می سازد .از این رو گفتمان زبانی تخت جمشید قادر است تا با بازسازی، ترمیم، برش، دخالت، کاهش، افزایش، گسست، پیوست و انواع روابط و تمهیدات گفتمانی در روابطی تعاملی، تقابلی، چالشی، رقابتی، هم‌سو و یا واگرا دنیاهای نشانه‌معناها را توسعه بخشد. از همین رو در این نوشتار سعی می‌شود تا با نگاهی نشانه-معناشناسی تحت خوانش گفتمانی در بررسی نظام کلامی به بازشناسی و ارائه دلالت‌ها و کارکردهای بیانی، روایی، تنشی، کنشی، شوِشی، ارزشی، زیبایی‌شناختی، فرهنگی و نیز اسطوره‌ای تحت یگ گونه مدلولی و کارکردی مشخص یعنی؛ اسطوره منِ برتر تحت عملیات گفتمانی در گونه مبتنی بر اتیک پرداخته شود. خوانش گفتمانی مورد نظر با توجه به راهبردها و کارکردهای مشخص از طریق بکارگیری ابزارهای مطالعاتی در رویکرد نشانه‌معناشناسی از سطح روساخت گفتمانی به ژرف‌ساخت آن گذر کرده تا در تحلیلی گفتمانی بتواند کارکردهای موجود و قابل ارائه از سوی متون را بازشناسی و معرفی کند.

نگرش دینی یا بینش دینی چه تفاوتی با فهم دینی دارد؟ آنگاه باید بدانیم ادراک دینی چه صیغه‌ای است و تجربه‌ی دینی کجا است؟ آنچه بسیار مهم است این مطلب است که علم دینی در واقع تئولوژی است، اما اگر بخواهیم در سنت اسلامی صحبت کرده باشیم نمی‌توان از تئولوژی سخن گفت.

کسی که بتواند مکتب فکری ارائه دهد، باید بتواند تمام این‌ها را تفسیر کند و مکتب فکری‌اش پاسخ‌گو باشد. این مکتب فکری را باید در فلسفه‌ی علوم انسانی اسلامی ارائه داد. امیدواریم اندیشمندان حاضر بتوانند این کار را بکنند، البته اندیشمندانی همچون آیت‌الله جوادی‌آملی، آقای مصباح، آقای مصطفی ملکیان، آقای خسرو باقری و همچنین فرهنگستان علوم اسلامی در این عرصه حضور دارند.

دکتر رضا داوری اردکانی، استاد فلسفه و رئیس فرهنگستان علوم، در پاسخ به این پرسش که همواره تأکید داشتید که فلسفه نباید به اغراض سیاسی آلوده شود، اما به هر حال طی تاریخ بارها شاهد سیاست‌زده شدن فلسفه بودیم. این سیاست‌زدگی چه پیامدهایی را برای مسیری که فلسفه در ایران پیموده داشته است؟گفت: اهل ایدئولوژی فلسفه را به استخدام سیاست درمی‌آورند. در این که سیاست باید متکی به فلسفه یا به طور کلی به تفکر باشد، تردید نمی‌توان کرد اما خلط میان فلسفه و سیاست و بهره‌برداری از فلسفه برای مقاصد سیاسی حرف دیگری است. این قبیل سوءاستفاده‌ها نشانه ضعف فلسفه است و از درآمیختن سیاست با فلسفه نه سودی به سیاست می‌رسد و نه فلسفه قوت می‌گیرد. تا آنجا که من می‌توانم دریابم تفسیر فلسفه با سیاست و تلقی آن به عنوان وسیله‌ای در خدمت قدرت، مایه اغتشاش در فهم و سوءتفاهم در باب آزادی و قانون و اخلاق می‌شود. می‌توان به سیاست و در سیاست فکر کرد اما درآمیختن فکر با مقاصد و اغراض سیاسی در بهترین صورت کاری تبلیغاتی است.‌