جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترتیب نزول سوره های قرآن کریم بسان دیگر موضوعات علوم قرآنی، اهمیتش را از مقدار کاربریش در دانش تفسیر می‌گیرد. این دانش از نظر سبک به چند دسته تقسیم می‌شود که از مهمترین و روزآمدترین این سبک ها، سبک تفسیری تنزیلی در مقابل سبک تفسیری ترتیبی است که مفسر، سوره های قرآن را به ترتیب نزولشان تفسیر می‌کند. از این رو نخستین اقدام اساسی در تفسیر تنزیلی، تعیین ترتیب نزول سوره های قرآن است.نظر به اهمیت بنیادین این موضوع در دانش تفسیر، بخشی چشمگیر از مطالعات مستشرقان بدین موضوع متوجه شده‌است و در دو قرن اخیر، قرآن پژوهانی چون «بلاشر»، «گریم»، «بل»، «نولدکه»، «ویل» و «مویر» به کشف ترتیب نزول سوره‌های قرآن روی آورده‌اند. دستاورد این مطالعات، دست کم حدود ده نظریه ترتیب نزول برای سوره های قرآن است که امروزه در جوامع علمی مطرح می‌باشد. در بین این ده نظریه، قدیمی‌ترین، اثرگذارترین و جنجالی‌ترین نظریه از آن مستشرق آلمانی تئودور نولدکه است. مطالعه این نظریه نشان می دهد که وی در کشف ترتیب نزول سوره‌های قرآن بر پایه مبانی، نگرش‌ها و دیدگاه‌های ویژه ای که نسبت به علوم اسلامی داشته‌‌است؛ از هدف «کشف ترتیب نزول» جدا شده‌است و به «تعیین ترتیب نزول» روی آورده‌است. گویی ترتیب نزول سوره های قرآن پدیده‌ای بدیع است که هنوز اتفاق نیفتاده است.تفاوت‌ها و تناقض‌های مبنایی، روشی و موردی این نظریه با نظریه‌های شرقی در حوزه ترتیب نزول سوره های قرآن، ضرورت ارزیابی این نظریه را تأیید و تأکید می‌کند. برخی از این تفاوت‌ها و تناقض‌ها عبارتند از:-استواری نظریه بر مبنای ضعف و بطلان روایات ترتیب نزول. در حالی که کشف ترتیب نزول سوره‌ها بر مبنای «کارآمدی روایات ترتیب نزول در کشف ترتیب نزول سوره‌ها» و «توقیفی بودن ترتیب نزول سوره‌ها» استوار است که با مبنای وی ناظر به ضعف و بطلان روایات ترتیب نزول ناسازگار است. -بکارگیری نظریه از روش‌ها و راهکارهای ذوقی و سلیقه‌ای چون اسلوب، طول آیات، حجم سوره‌ها و سبک و آهنگ آیات ها. در حالی که این راهکارها نه تنها در کشف ترتیب نزول قرآن کلیت دارند که حتی گاه بصورت موردی و جزئی نیز نمی‌توان از آن‌ها در رسیدن بدین هدف استفاده کرد. بلکه این راهکارها، در جایگاه قرینه‌هایی هستند که در مواقع رفع اختلاف روایات ترتیب نزول آن هم تحت تأثیر قواعد و ضوابطی مشخص کاربری دارند. شایان گفتن است که بر پایه دستاوردهای آخرین مطالعات انجام‌شده، مهمترین راهکار و ابزار در کشف ترتیب نزول سوره های، روایات ترتیب نزول هستند و بقیه راهکارها و ابزارها تنها به عنوان شاهد و موید روایات ترتیب نزول یا جهت رفع اختلاف این روایات بکار گرفته می‌شوند. «خشت اول گر نهد معمار کج» «تا ثریا می رود دیوار کج» این نظریه بر پایه مبانی نادرست و استفاده از روش‌های اشتباه، ناقص و ضعیف در کشف ترتیب نزول سوره‌ها به خطاهای فاحشی کشانده شده‌است. به‌گونه‌ای‌که گاه سوره‌های مکی در شمار سوره‌های مدنی و سوره‌های مدنی در شمار سوره‌های مکی جای گرفته‌اند.

لویناس از تصور «نامتناهی» یا خدا نزد دکارت به مثابه‌ی امری که ناشی از اندیشه‌ی «من اندیشنده» نیست، بسیار بهره برده است، ولی آن را در راستای نظام اخلاقی خود باز تقریر می‌کند. این‌که باز تقریر لویناس از برهان دکارت تا چه حد می‌تواند برهانی اخلاقی در جهت اثبات وجود خدا باشد، و همچنین این‌که اساساً خدا چه جایگاهی در فلسفه‌ی وی می‌تواند داشته باشد، مسائلی هستند که در این مقاله به آن‌ها پرداخته شده است. از سویی دیدگاه لویناس درباره‌ی خدا قابل انفکاک از فلسفه‌ی او نیست. وی فلسفه‌ی خود را با نقد تاریخ فلسفه‌ی غربی مبنی بر نادیده گرفتن گرفتن غیریت دیگری شروع می‌کند. سپس بامعنای خاصی که بر مفهوم سوبژکتیویته بار می‌کند، می‌کوشد مسیری اخلاقی به سوی «دیگری» بگشاید؛ مسیری که در آن غیریت «دیگری» به رسمیت شناخته شده باشد. این گونه به نظر می‌رسد در این مسیر تنگناهایی وجود دارد که لویناس سعی کرده است با طرز تلقی ویژه‌ی خود از خدا و جعل واژه‌ی «اوبودگی» برآن‌ها فائق آید. این مقاله تلاشی است برای پرتوافکنی بر چگونگی سیر لویناس در جهت رسیدن به مفهوم خدا یا «اوبودگی»؛ و این‌که تا چه حد می‌توان این سیر را برهانی اخلاقی بر وجود خدا تلقی کرد.

در این مقاله به دنبال فهم اندیشۀ فلسفی دریدا و رفع ابهام آن هستیم؛ پاسخ ما به این ابهام آن است که دریدا را باید پیش از هرچیز در چارچوب مباحثِ امانوئل لویناس فهمید و قرار داد. این جایگذاری درید،ا در نوع خود، بسیار کلیدی است و معنای ضمنی فلسفۀ او را متفاوت می­سازد. دلیل این تحول آن است که در خوانش عمومی دریدا را در درجۀ نخست وارث نیچه و پس از آن هایدگر می­دانند که در افق فکری آن دو و در سنت نقد متافیزیک آن دو قرار می­گیرد. لویناسی دیدن دریدا به این معنی است که فلسفۀ او را گذار از فلسفۀ هایدگری، یعنی هستی­شناسی، به اخلاق بدانیم. یعنی آن که سخن دریدا، بر اساس زبانِ لویناس، در چارچوبِ عدالت قرار می­گیرد. مطابق این سخن، سوال اصلیِ مقالۀ پیش­رو این است که چگونه می­توان تقدم امر اخلاقی بر هستی­شناسی را در فلسفۀ دریدا نشان داد؟ بر این اساس تلاش فکری دریدا را باید تلاشی برای فراروی از مباحث هستی­شناسانه دانست و روش واسازی وی را تحلیلی بدانیم که نه در ساحت هستی که در نیرویِ الزام­آورِ امر اخلاقی صورت می­گیرد، عملی که رو به بیرون و شناخت آن چه هست ندارد، بلکه به نام دیگری، از آنچه که انجام شده و انجام داده، سخن می­راند. بر این اساس، هدفِ مقالۀ حاضر ایضاحِ تقدم اخلاق بر هستی­شناسی به معنای رویکردی درست به فلسفۀ دریدا می­باشد.