جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫آئين دادرسي به‌معناي اصول محاکمات، دستور و روش دادرسي، و قوانين و مقرراتي است که براي رسيدگي به دعاوي حقوقي و کيفري از طرف دادگاه و قاضي رعايت مي‌شود. پژوهش حاضر با روش توصيفي تحليلي، به بررسي اين مسأله در عصر امويان پرداخته و اين فرضيه را پي‌گيري مي‌کند که نهادهاي ساده قضايي در آن دوره، تا حدودي بر اساس معيارهاي اسلامي و سيره خلفاي راشدين فعاليت مي‌کردند. نظام سياسي جامعه اسلامي در عصر حکومت امويان، داراي بخش‌هاي مختلفي بود که واحد اداري آن شامل ديوان‌هاي مختلف، نظام الجند، شرطه، و نهاد دادرسي و قضا بود. نهاد دادرسي در اين عصر، به نهاد دادرسي عمومي و نهادهاي ويژه، که قضاوت موضوعات خاص را بر عهده داشت، تقسيم مي‌شد. در همين راستا، مراکزي مانند نهاد مظالم براي رسيدگي به تخلفات و ستم‌هاي اميران و صاحبان قدرت، ولايت السوق براي ترغيب به حسن رفتار عمومي و رسيدگي به امور بازار و تخلفات اجتماعي آشکار، و شرطه جهت رسيدگي به امور سياسي و اجتماعي و امنيتي مانند اجراي برخي از احکام صادره از سوي قضات و دستگيري مجرمان و اداره زندانيان، با نهاد قضا و دادرسي در ارتباط بوده و همکاري مي‌کردند. قاضي در مرکز خلافت، با دستور و نظر مستقيم خليفه و در ولايات توسط واليان، از ميان چهره‌هاي مورد قبول حکومت انتخاب مي‌شدند. قضاوت معمولاً بر اساس کتاب خدا، سنت پيامبر(ص) ، اتفاق، قرعه، فرمان خليفه و گاهي قياس انجام مي‌شد. اجتهاد در صدور احکام، استقلال از سياست، مکتوب شدن آراي قضات، مطرح بودن وکالت، و ارجاع به خليفه را مي‌توان از ويژگي‌هاي اصلي آيين دادرسي در اين عصر شمرد. البته انحراف از معيارهاي اسلامي در مراحل مختلف دادرسي امويان نيز فراوان مشاهده مي‌شد.